Ii hiSSƏ t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm

əşməmiş 
v
ə
 
emosional durum z
ə
minind
ə
 yaranan (
ə
s
əbilik, düşmənçilik və
 s.) olmaqla 
iki 
ə
sas tipi f
ə
rql
ə
ndirilir.  
 
T
əhsil  müə
ssis
ə
l
ə
rind
ə
  b
ə
zi  yeniyetm
ə
  v
ə
  g
ə
ncl
ərin  aqressiv  davranış 
aktlarına  da    təsadüf  olunur  ki,  bu  da  müə
lliml
ə
r  v
ə
  m
ə
kt
ə
b  r
ə
hb
ə
rl
ə
ri  il
ə
 
yanaşı,  valideynlə
ri  d
ə
  ciddi  narahat  edir.  T
əhsil  müə
ssis
ə
sind
ə
 
işlə
y
ə
n 

 
153 
psixoloq  aqressiv  davranışa  malik  olan  yeniyetmə
  v
ə
  g
ə
ncl
əri  aşkara 
çıxarmalı  və
  onlarla  korreksiyaedici  t
ə
dbirl
ər  müə
yy
ə
nl
əşdirib,  hə
yata 
keçirmə
lidir.  Yeniyetm
ə
  v
ə
  g
ə
ncl
ə
rd
ə
 
aqressivliyin  aşkara  çıxarılması  üçün 
sınaqdan  çıxarılmış    müvafiq  diaqnostik  metodikalardan  biri  Bass  –
  Darki 
sorğusudur. 
 
Bass-
Darki sorğusu
 
1. H
ə
rd
ə
n m
ə
nd
ə
 
başqalarına ziyan vurmaq istəyi baş qaldırır. (hə
, yox); 
2. B
ə
z
ə
n sevm
ə
diyim adamlar 
haqqında dedi
-
qodu yaymağı xoşlayıram. (hə
,  
    yox); 
3. M
ən tez hövsə
l
ə
d
ən çıxsam da, çox keçmə
d
ə
n sakitl
əşirə
m. (h
ə
, yox); 
4. Öz xoşu ilə
 m
əni bağışlamasalar, mən heç kimdən üzr istə
mir
ə
m. (h
ə
,  
    yox); 
5. M
ən heç də
 h
əmişə
 t
ə
klif olunanla qane olmuram. (h
ə
, yox); 
6. Bilir
ə
m ki, adamlar h
əmişə
 m
ənim arxamca danışırlar. (hə
, yox); 
7. M
ən dostlarımın hə
r
ə
k
ə
tl
ə
rini b
ə
y
ə
nm
ə
dikd
ə, bunu onlara başa salıram. 
 
    (h
ə
, yox); 
8. Kimi is
ə
 n
ə
 
vaxtsa aldatdıqda, sonradan üzücü vicdan əzabı çə
kir
ə
m. (h
ə
, 
     yox); 
9.  M
ə
n
ə
 el
ə
 g
ə
lir ki, kimi is
ə
 
vurmağı bacarmaram. (hə
, yox); 
10. M
ən heç vaxt o qə
d
ə
r 
ə
s
ə
bl
əşmirə
m ki, 
əşyaları ora
-
bura atım. (hə
, yox); 
11. M
ə
n h
əmişə
 
başqalarının nöqsanlarını bağışlamağı bacarıram. (hə
, yox); 
12. Qoyulmuş qayda mə
ni qane etmirs
ə
, on
u pozmaqdan çə
kinmir
ə
n. (h
ə
, 
      yox); 
13. M
ə
nc
ə, başqa adamlar həmişə
 
əlverişli və
ziyy
ə
td
ə
n istifad
ə
 etm
ə
yi  
      
bacarırlar. (hə
, yox); 
14. Gözlə
diyimd
ə
n d
ə
 
artıq sə
viyy
ə
d
ə
 m
ə
n
ə
  
dost münasibə
ti il
ə
 
yanaşan 
 
      
adamlarla ehtiyatlı davranıram. (hə
, yox); 
15. M
ə
n tez-
tez adamlarla razılaşmıram. (hə
, yox); 
16. H
ə
rd
ən ağlıma mə
n
ə
 
utancaqlıq gə
tir
ə
n fikirl
ə
r g
ə
lir. (h
ə
, yox); 

 
154 
17. Əgə
r kims
ə
 m
ə
n
ə
 birinci z
ə
rb
ə
 endirs
ə
, m
ə
n ona cavab verm
ə
r
ə
m. (h
ə
,  
       yox) 
18. M
ə
n 
ə
s
ə
bl
əşə
nd
ə
 
qapıları çırpıram. (hə
, yox); 
19. M
ən göründüyündə
n d
ə
 
daha artıq ə
s
ə
biy
ə
m. (h
ə
, yox); 
20. Kim is
ə
 
özünü rə
is
ə
 
oxşatmağa çalışırsa, mə
n h
əmişə
 onun ziddin
ə
  
      gedir
ə
m. (h
ə
, yox); 
21. G
ə
l
ə
c
ə
k taleyim m
ə
ni bir q
ə
d
ə
r m
ə
yus edir. (h
ə
, yox); 
22. Bel
ə
 hesab edir
əm ki, adamların çoxu
 m
ə
ni sevmirl
ə
r. (h
ə
, yox);, 
23. Adamlar m
ənim mövqeyimlə
 
razılaşmadıqda özümü ə
l
ə
 ala bilmir
ə
m.  
     (h
ə
, yox); 
24. İşdən boyun qaçıran adamlar işlə
tdikl
əri günahı boyunlarına almalıdırlar. 
 
     (h
ə
, yox); 
25. M
ə
ni v
ə
 ail
ə
mi t
ə
hqir ed
ə
n h
ə
r k
ə
s m
ə
ni davaya m
ə
cbur etdiyini bilm
ə
lidir.  
      (h
ə
, yox); 
26. M
ə
nim kobud zarafatlarla aram yoxdur. (h
ə
, yox); 
27. Kims
ə
 
arxamca gülə
rs
ə
, m
ə
n bundan b
ə
rk q
ə
z
ə
bl
ə
n
ə
r
ə
m. (h
ə
, yox); 
28. Özlə
rini r
ə
is kimi aparmaq ist
ə
y
ən adamların lovğalığının qarşısını almaq 
 
      
üçün mən lazım gə
l
ə
n h
ər şeyi edə
r
ə
m. (h
ə
, yox); 
29. Dem
ə
k olar ki, h
ə
r h
ə
ft
ə
 
xoşlamadığım adamlarla rastlaşıram. (hə
, yox); 
30. M
ənim paxıllığımı çə
k
ən adamlar olduqca çoxdur. (hə
, yox);. 
31. M
ə
n t
ə
l
ə
b edir
ə
m ki, adamlar m
ə
n
ə
 
hörmə
t etsin. (h
ə
, yox); 
32. Valideynl
ə
rim
ə
 
lazımi  qayğı göstə
r
ə
 bilm
ə
m
ə
yim  m
ə
n
ə
 
ə
zab verir.  
      (h
ə
, yox);. 
33. Sizi m
ə
hv etm
ə
k ist
ə
y
ən adamların mühakimə
 
olunmasını istə
yirdinizmi?  
      (h
ə
, yox); 
34. Q
ə
ddar h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
rim
ə
 
görə
 
heç vaxt qə
mgin olmuram. (h
ə
, yox); 
35. Kim is
ə
 m
ə
n
ə
 
layiq olduğumdan pis münasibət göstə
r
ə
rs
ə, bundan heç 
 
      vaxt p
ə
rt olmaram. (h
ə
, yox); 
36. Kim is
ə
 m
əni özümdən çıxarmağa çalışsa da, buna ə
h
ə
miyy
ə
t vermir
ə
m.  

 
155 
      (h
ə
, yox); 
37. Bunu gizl
ə
tm
ə
y
ə
 
çalışsam da, hə
rd
ə
n m
ə
ni qibt
ə
 
hissi bürüyür. (hə
, yox); 
38.  B
ə
z
ə
n el
ə
 g
ə
lir ki, m
ə
nim h
ə
r
ə
k
ə
tl
ərim gülmə
lidir. (h
ə
, yox); 
39. H
ə
tta 
ə
s
ə
bl
əşdikdə
 bel
ə
, kobud ifad
ə
l
ər işlə
tm
ə
kd
ən qaçıram. (hə
, yox); 
40. İstə
rdim ki, m
ənim günahlarım bağışlanaydı. (hə
, yox); 
41. Kim is
ə
 m
əni döysə
 d
ə
, nadir hallarda buna cavab ver
ə
rdim. (h
ə
, yox); 
42. İstə
diyim
ə
 
nail olmadıqda, bə
z
ə
n bundan inciyir
ə
m. (h
ə
, yox); 
43. B
ə
z
ən insanlar öz adi gəlişlə
ri il
ə
 m
əni qıcıqlandırırlar. (hə
, yox); 
44. M
ə
nim nifr
ə
t etdiyim h
ər hansı bir adam yoxdur. (hə
, yox); 
45. M
ə
nim h
ə
yat prinsipim bel
ədir: ―Tanımadığım adamlara heç vaxt etibar 
 
      etm
ə
m
əli‖. (hə
, yox); 
46. Kim is
ə
 m
ə
ni 
ə
s
ə
bil
əşdirdikdə, onun haqqında fikirləşdiyim hər şeyi üzünə
  
       dey
ə
rdim. (h
ə
, yox); 
47. Axırda təəssüf hissi keçirmə
yim dey
ə
, 
ə
vv
ə
lc
ə
d
ə
n h
ər şeyi götür
-qoy  
      edir
ə
m. (h
ə
, yox); 
48. B
ə
rk 
ə
s
ə
bl
əşdikdə
 kim
ə
 is
ə
 z
ə
rb
ə
 vura bil
ə
r
ə
m. (h
ə
, yox); 
49. Uşaqlıqdan bə
ri m
ən heç vaxt hirslə
nm
əmişə
m. (h
ə
, yox); 
50. M
ə
n tez-
tez özümü partlamağa hazırlaşan ―barıt çə
ll
əyi‖ kimi hiss edirə
m.  
     (h
ə
, yox); 
51. M
ə
nim hiss etdikl
ərimi başqaları bilsə
ydi, onda m
ə
ni inadkar adam hesab  
      ed
ə
rdil
ə
r. (h
ə
, yox); 
52. M
ə
n h
əmişə
 
düşünürəm ki, hansısa sirli sə
b
ə
bl
ər adamları mə
nim  
      
xoşuma gə
l
ən işlər görmə
y
ə
 vadar edir. (h
ə
, yox); 
53. Kim is
ə
 m
ənim üstümə
 
qışqırarsa, cavabında mə
n d
ə
 
onun üstünə
 
      
qışqıraram. (hə
, yox); 
54.  Uğursuzluqlarım mə
ni b
ə
rk m
ə
yus edir. (h
ə
, yox); 
55. M
ən başqalarından fə
rqli olaraq  ya tez-tez, ya da h
ə
rd
ə
nbir dava edir
ə
m.  
      (h
ə
, yox); 
56. El
ə
 
halları xatırlaya bilə
r
ə
m ki, q
ə
z
əbli olduğum
 vaxtlar 
ə
lim
ə
 
keçə
n  

 
156 
      
əşyaları sındırırdım. (hə
, yox); 
57. B
ə
z
ə
n hiss edir
əm ki, birinci olaraq davaya başlamağa hazıram. (hə
, yox); 
58. B
ə
z
ə
n hiss edir
ə
m ki, h
ə
yat m
ə
n
ə
 
qarşı ə
dal
ə
tsizlikl
ə
 doludur. (h
ə
, yox); 
59. Əvvə
lll
ə
r bel
ə
 hesab edirdim ki, ad
amların çoxu doğru danışırlar, ancaq 
 
      
indi buna inanmıram. (hə
, yox); 
60. M
ən ancaq acıqlı olanda söyüş söyürə
m. (h
ə
, yox); 
61. Yanlış hə
r
ə
k
ə
tl
ə
r etdikd
ə
 
vicdanım mə
n
ə
 
ə
zab verir. (h
ə
, yox); 
62. Öz hüquqlarımı müdafiə
 ed
ə
rk
ən fiziki qüvvə
 
lazım gə
ldikd
ə
, m
ə
n bu  
      
addımı atmaqdan uzaq olmağa çalışıram. (hə
, yox); 
63. B
ə
z
ən günahımı yada salarkən yumruğumla stolu döyə
cl
ə
yir
ə
m. (h
ə
,  
      yox); 
64.  Xoşuma  gə
lm
ə
y
ən  adamlara  qarşı  münasibə
td
ə
  kobudluqdan 
çə
kinmir
ə
m.  
      (h
ə
, yox); 
65. Mənə zərər vurmağa çalışan düşmənlərim yoxdur. (hə, yox);
 
66. Mənə pislik etmiş adamlara qarşı eyni cür hərəkət etməyi bacarmıram. 
 
      
(hə, yox);
 
67. Tez-
tez fikirləşirəm ki, həyatımın ötən illərini düzgün yaşamamışam. (hə, 
 
      yox); 
68. Elə adamlar tanıyıram ki, onlar məni davakarlıq etməyə sövq edə bilərlər. 
 
       
(hə, yox);
 
69. Mən hər xırda şeyə görə məyus olmuram. (hə, yox);
 
70. Adamların məni hirsləndirmək və ya təhqir etmək cəhdləri haqqında
 
      
fikirlər nadir hallarda ağlıma gəlir. (hə, yox);
 
71. Tez-
tez  adamları  hədələsəm də,  heç vaxt dediklərimi etməyə cəhd 
 
       
göstərmirəm. (hə, yox);
 
72. Son vaxtlar mən təkəbbürlü olmuşam (hə, yox);
 
73. Mübahisə vaxtı mən səsimi tez
-
tez qaldırıram. (hə, yox);
 
74. Adətən mən adamlara qarşı olan pis münasibətimi gizlətməyə çalışıram. 
 

 
157 
      
(hə, yox);
 
75. Məncə uzun
-
uzadı mübahisə etməkdənsə, nə isə bir razılığa gəlmək daha 
 
       
yaxşıdır. (hə. yox). 
 
 
Sınanılan şəxslərdə aqressivlik Bass
-
Darki sorğusu əsasında aşağıdakı 
reaksiyalar üzrə belə qiymətləndirilir:
 
1. Fiziki aqressivlik: 1,25,31,41,48,55,62,68-
ci suallara verilən ―hə‖ cavabına 
görə  ―1‖  bal,  ―yox‖  cavabına  görə  ―0‖  bal;  7  və  9
-
cu  suallara  ―hə‖  cavabına 
görə ―0‖ bal, yox cavabına görə ―1‖ bal.
 
2.  
Dolayı aqressivlik:
 2,10,18,34,42,56,63-
cü suallara verilən ―hə‖ cavabına 
görə  ―1‖  bal,  ―yox‖  cavabına  görə  ―0‖  bal;  26,49
-
cu  suallara  verilən  ―hə‖ 
cavabına görə ―0‖ bal, yox cavabına görə ―1‖ bal.
 
3. Əsəbilik: 
3,19,27,43,50,57,64,72-ci 
suallara verilən ―hə‖ cavabına görə ―1‖ 
bal,  ―yox‖  cavabına  görə  ―0‖  bal;
  11,35,69-
cu  suallara  verilən  ―hə‖  cavabına 
görə ―0‖ bal, yox cavabına görə ―0‖ bal.
 
4. Neqativizm: 4,12,20,28-
ci suallara verilən ―hə‖ cavabına görə ―1‖ bal, ―yox‖ 
cavabına  görə  ―0‖  bal;  36
-
cı  suala  verilən  ―hə‖  cavabına  görə  ―0‖  bal,  yox 
cavabına görə ―1‖ bal.
 
5. İnciklik: 
 5,13,21,29,37,44,51,58-
ci suallara verilən ―hə‖ cavabına görə ―1‖ 
bal, ―yox‖ cavabına görə ―0‖ bal; 
 
6. Şübhəlilik: 
6,14,22,30,38,45,52,59-
cu suallara verilən ―hə‖ cavabına görə 
―1‖  bal,  ―yox‖  cavabına  görə  ―0‖  bal;  33,66,74,75
-ci  sual
lara  verilən  ―hə‖ 
cavabına görə ―0‖ bal, yox cavabına görə ―1‖ bal.
 
7. Verbal (sözlü) aqressivlik: 7,15,23,31,46,53,60,71,73
-
cü suallara verilən 
―hə‖  cavabına  görə  ―1‖  bal,  ―yox‖  cavabına  görə  ―0‖  bal;  33,66,74,75
-ci  
suallara verilən ―hə‖ cavabına görə ―0‖ bal, yox cavabına görə ―1‖ bal.
 
8. Günah hissi: 
5,8,16,24,32,40,47,54,61,67-
ci suallara verilən ―hə‖ cavabına 
görə ―1‖ bal, ―yox‖ cavabına görə ―0‖ bal; 
 

 
158 
5-
ci  və  6
-
cı  suallar  üzrə  toplanmış  yüksək  ballar  düşmənçilik  indeksini
, 
1,3,7-
ci  şkalalar  üzrə  toplanmış  yüksək  ballar  isə  özündə  birbaşa  və  ya 
dolayı aqressivlik indekslərini
 
birləşdirir.
 
21 

 
4  həddində  toplanmış  ballar  aqressivliyi,    6,5
-7

3  həddində 
toplanmış  ballar isə düşmənçilik əhval
-
ruhiyyəsini əks e
tdirir. 
 
Qeyd etmək lazımdır ki, aqressivlik şəxsiyyətin keyfiyyəti, aqressiya isə 
davranış  aktı  kimi  şəxsiyyətin  motivasiya
-
təlabat  sahəsinin  psixoloji  təhlili 
kontekstində  başa  düşülməlidir.  Ona  görə  də,  Bass
-
Darki  sorğusu  psixi 
vəziyətləri  öyrənən  digər
 
şəxsiyyət  testləri  ilə  (Kettel,  Stilberger  və  b.)  birgə, 
kompleks şəklində tətbiq edilməlidir. 
 
 
2.3.5. Yeniyetm
ə
l
ə
rl
ə
 
aparılan psixoprofilaktika və
  
psixokorreksiya işlə
ri 
 
Müasir  dövrdə
 
bütün  dünyada  uşaqlığın  inkişaf  situasiyası  kə
skin 
şə
kild
ə
 d
əyioşmişdir. Gə
rgin sosial, iqtisadi, demoqrafik v
ə
 ekoloji probleml
ə
r 
böyümə
kd
ə
  olan  g
ə
nc  n
əslin  şə
xsiyy
ətinin  formalaşmasını  şə
rtl
ə
ndir
ə
n 
neqativ tendensiya
ların artmasına gətirib çıxarmışdır. Psixoloqlar bu amillə
rin 
sırasında  uşaq,  yeniyetmə
  v
ə
  g
ə
ncl
ə
rd
ə
 
mütə
r
əqqi  yadlaşma,  ye=üksə
k 
h
ə
y
əcanlılıq,  mə
n
əvi  yoxsullaşmasını,    onlarda  qəddarlığın,  aqressivliyin  və
 
potensial konfliktliliyin v
ə
 
s. artmasını xüsusi narahatçılıqla qeyd edirlə
r. 
Qeyd  olunan  bu  tendensiyalar  daha  qabarıq  və
  k
əskin  şə
kild
ə
 
yeniyetm
əlik dövründə
 
özünü göstərir. Bu baxımdan yeniyetməlik yaşı dövrü 
uşaqlıqla  yaşlılıq  arasında  mövcud  olan  “üçüncü  dünya”kimi  özünü  ifadə
 
edir.  Öz  həyatının  uşaqlıqdan  yaşlılığa  keçid    dövrünə
  q
ə
d
ə
m  qoyan 
yeniyetm
ə
l
ə
rin h
əyatının sosial situasiyasının spesifikliyi onların psix
i
kasında 
t
əzahür edir. Yeniyetmənin psixi simasında daxili ziddiyyə
tl
ər aktuallaşır, iddia 
s
ə
viyy
ə
sind
ə
  qeyri-
müə
yy
ənlik,  şə
xsiyy
ə
t  v
ə
 
davranışda  yüksək  utancaqlıq, 
motivl
əşməmiş aqressivlik, konfliktli və
 asosial h
ə
r
ə
k
ə
tl
ə
r
ə
 meyillik v
ə
 
s özünü 
göstə
rm
ə
y
ə
 
başlayır.  
 

 
159 
 
Müasir  mə
rh
ə
l
ə
d
ə
  m
ə
kt
əb  qarşısında  duran  vacib  və
zif
ə
l
ə
rd
ə
n  biri 
davranışı qüsurlu olan uşaq və
 yeniyetm
ə
l
ə
rl
ə
 s
ə
m
ə
r
əli işin təşkil edilmə
si il
ə
 
bağlı problemin hə
llidir. Bu sah
ə
d
ə
 
əsas iş formaları  profilaktik və
 korreksiya 
işlə
ridir. 
 
M
ə
kt
əb yaşı dövründə
 
uşaqlarda qüsurlu davranışın ilk təzahürləri artıq 
kiçik  mə
kt
əb  yaşı  dövründə
  n
ə
z
ə
r
ə
 
çarpır  ki,  bu  da  uşağın  nisbə
t
ən  aşağı 
intellektual  inkişaf  sə
viyy
ə
si,  ail
ə
nin  v
ə
 
yaxın  ə
hat
ənin  uşağa  mə
nfi  t
ə
siri 
n
ə
tic
ə
sind
ə
 
meydana  çıxır.
 
Uşaq  böyüdükcə
 
onun  davranış  qüsurları  da 
m
əzmunca  mürə
kk
ə
bl
əşir  və
 
bu  qüsurların  meydana  gə
lm
ə
sin
ə
  s
ə
b
ə
b  olan 
amill
ə
r  d
ə
 
artmış  olur.  Yeniyetmə
 
yaşında  davranış  qüsurları  özünü 
yeniyetm
ənin  daxil  olduğu  qrupun  də
y
ə
rl
ə
rin
ə
 
etinasızlığında,  yaşlıların 
t
ə
l
ə
bl
ə
rin
ə
 m
ə
h
əl qoymamasında, avtonom əxlaq normalarına yönəlişliyində
, 
asosial davranış və
 r
əftarında, nə
hay
ə
t ciddi t
əlim uğursuzluğunda və
 m
ə
kt
ə
b 
proqramlarına  uyğun  biliklə
rin  v
ə
 
idrak  maraqlarının  olmamasında  biruzə
 
verir.  Qeyd  etm
ək  lazımdır  ki,  sistem
atik  t
əlim  uğursuzluqları  qüsurlu 
davranışa  sə
b
ə
b  olan 
ə
sas  amill
ə
rd
ə
n  biridir.  Artan  t
əlim  uğursuzluqları 
yeniyetm
ə
d
ə
 oxumaq ist
əyinin tam şə
kild
ə
 
sönmə
sin
ə
 g
ətirib çıxarır. Nə
tic
ə
d
ə
 
yeniyetm
ə
nin s
ə
rb
əst vaxt büdcəsi artır və
 bu vaxt 
ə
sas
ən idrak sferasın
dan 
k
ə
nar  olan 
ə
yl
ə
nc
ə
  v
ə
  m
əşğulluğa  yönə
lm
ə
y
ə
 
başlayır.  Müasir  dövrdə
 
sosioloq, pedaqoq v
ə
 
psixoloqlar ―çətin‖ uşaqların, qüsurlu, asosial davranışlı 
uşaq  və
  yeniyetm
ə
l
ərin  sayının  artmasında  narahatçılıqla  danışırlar.  Belə
 
uşaq  və
  yeniyetm
ə
l
ərin  say  artımına  sə
b
əb  olan  mühüm  ―risk  amilləri‖  
qrupuna  psixi  x
ə
st
ə
likl
ərin  artması,  ə
halinin  genetik  fondunun  pisl
əşmə
si, 
alkoqolizm,  narkomaniya,  intihar  kimi  sosial  patologiyalar  aid  edilir.  H
ə
yat 
t
əcrübəsi  olmayan,  fahişə
lik,  narkomaniya,  alkoqolizm  kimi  sosial  b
əlaların 
ağır nə
tic
ə
l
ə
rini ir
ə
lic
ə
d
ən görə
 bilm
ə
y
ə
n 
ə
ks
ə
r yeniyetm
ə
l
ər bu cür amillə
rin 
heç  də
  b
əla  olduğunu  də
rk  ed
ə
  bilmirl
ə
r.  C
ə
miyy
ə
td
ə
  bel
ə
 
halların  sürə
tl
ə
 
genişlə
nm
ə
si yeniyetm
ə
l
ə
rd
ə
 n
ə
 is
ə
 bir q
ə
bah
ə
tli v
ə
 
fövqə
lad
ə
 
halın olmadığı 
illüziyası  yaradır.  Yeniyetmə
l
ərin  özlə
rin
ə
m
ə
xsus  subm
ə
d
əni    davranış 

 
160 
etiketl
əri  yaranır  ki,  burada  da  nə
  ist
ə
s
ə
n,  onu  etm
ək  iddiası  əsas  davranış 
motivin
ə
 
çevrilmiş  olur.  Cə
miyy
ətin  yaşlı  ə
halisi  t
ə
r
ə
find
ən  müə
yy
ən  edilmiş 
əxlaq  normalarını    inkar  edə
n  yeniyetm
ə
l
ə
rin  no
rmal  davranış  haqqında  öz 
baxış  və
  t
ə
s
əvvürləri  yaranmış  olur.  Müasir  dövrdə
  yeniyetm
ə
  v
ə
  g
ə
ncl
ə
rin 
özünə
m
ə
xsus  prioritetl
ə
ri  olan  h
ə
yata  f
ərqli  baxışları  və
  d
ə
y
ə
rl
ə
r  sistemi 
yaranmaqdadır. 
 
 
Uşaq  və
  yeniyetm
ə
l
ərin  qüsurlu  davranışının  təzahürlə
ri  v
ə
  onun 
s
ə
b
ə
bl
ə
rini t
ə
hlil etm
ə
kl
ə
 
aşağıdakı qə
na
ə
tl
ə
r
ə
 g
ə
lm
ə
k olar:  

 
ümumtə
hsil m
ə
kt
ə
bl
ə
rind
ə
 
uşaq və
 yeniyetm
ə
l
ərin qüsurlu davranışının  
profilaktikası  və
 
korreksiyası  işinin  sə
m
ə
r
ə
li  t
əşkili  mə
qs
ə
dil
ə
 
müxtə
lif 
mütə
x
ə
ssisl
ə
rin  birg
ə
  f
ə
aliyy
ə
ti  t
əşkil  edilmə
li,  sinif  r
ə
hb
ə
rl
ə
ri,  m
ə
kt
ə
b 
h
ə
kimi v
ə
 psixoloqun s
ə
yl
əri qarşılıqlı ə
laq
ə
l
ə
ndirilm
ə
lidir; 

 
uşaq  və
  yeniyetm
ə
l
ə
rl
ə
 
aparılan  işlə
rd
ə
 
profilaktik  xarakterli  işlə
r 
prioritet kimi 
əsas götürülmə
lidir; 

  profilaktik  v
ə
 
korreksiyaedici    iş  zamanı  ailə,  uşaq  və
  yeniyetm
ə
 
qrupları,  deviant  uşaq  qrupları  ilə
    f
ərdi  iş  formalarına  üstün  diqqə
t 
yetirilm
ə
lidir; 

 
qüsurlu  davranışlı  uşaqlarla  iş  prosesində
  cinsi  f
ə
rql
ə
ri  n
ə
z
ə
r
ə
  almaq 
lazımdır;
 

 
qüsurlu  davranışa  malik  uşaq  və
  yeniyetm
ə
l
ə
rl
ə
  profilaktik  m
ə
qs
ədli  iş 
prosesind
ə
 
şagi
rdl
ə
rin  normadan  k
ənar  davranışını  proqnozlaşdırmaq 
vacibdir.