Ii hiSSƏ t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm
Yüklə 2,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Anlayışın tə crid edilm ə si
- Testin n ə tic ə l əri aşağıdakı cə dv ə ld ə göstə
- Artıq sözün kənarlaşdırılması Bu tapşırıq uşaqlarda ə lam ə tl ər asasında t ə snifat aparmaq
- “it”, “pomidor”, “günəş”
- Mümkün sə b ə bl ərin siyahısı
- “şair”, “ə d əd”, “tufan”, “İkinci Dünya Müharibəsi”, “fotosintezi k əşf etmiş alim
- “müstəvi fiqurudur”, “qapalı fiqurdur”, “üç bucağı, üç tə r ə fi v ə üç tə p
- “stol” m əhfumu ―yazı stolu”, “enerji ‖ mə hfumu is ə ― elektrik enerjisi
|
N ə tic ə l ə rin qiym ə tl ə ndirilm ə si: Qiym ə tl ə r ballar 9 8 7 6 5 4 3 2 1 20 cavabdan düzgün olan - ların miqdarı 20 - 19 18 16-17 14-15 12-13 10-11 9 Psixoloq ardıcıl olaraq 20 sə tird əki sözlə ri ucadan oxuyur v ə h ə r s ə tird əki düzgün cavabı tapmaq üçün 10 saniyə vaxt verilir. Şagirdlə r h ə r s ə tird ə uyğun gə l ən iki sözü tapmalıdır. Bu variantda normativlə r ə h ə miyy ə tli d ə r ə c ə d ə yüngülləşdilir. Qiym ə tl ə r ballar 9 8 7 6 5 4 3 2 1 düzgün cavabların miqdarı 19 18 17 14-16 12-13 10-11 8-9 6-7 5 Test üzə rind ə işə başlayarkə n bel ə bir t ə limat verilir: ―Və r ə ql əri götürün. Onlarda h ə r bir s ə trd ə mörtə riz ə d ən qabaqda tünd qara rə ngl ə bir söz, mörtə riz ə içə risind ə is ə beş söz yazılmışdır. Bu sözlə rd ən ümumiləşdirici sözlə daha çox ə laq əsi olan ikisini tapıb altından xətt çə kin. M ə s ə l ə n: birinci s ə tird ə ümumiləşdirici söz ―bağ‖ sözüdür. Bundan sonra mö t ə riz ə içə risind ə beş söz göstərilmişdir. Bağ itsiz, hasarsız, hətta bağbansız mövcud ola bilə r, lakin torpaq v ə bitkisiz ola bilm ə z. Dem əli, ―torpaq” v ə ― bitki ” sözlə rinin altından xətt çə km ək lazımdır. Sualı olan var? Testin yerinə yetirilm əsi üçün 3 d ə qiq ə vaxt ayrılır. Başladıq ! Anlayışın tə crid edilm ə si Uşaqlara 20 sə tird ə yazılmış beş söz oxunur. Onlardan dördü ümumi, eynicinsli olduğu halda, bi ri h ə min m ə fhuma aid deyil. H ə r s ə tird əki artıq sözün tapılmasına 10 saniyə ayrılır. 1. İdris, Abbas, Cingiz, Əliyev, Zaur; 2. Z əif, kiçik, qoca, köhnəlmiş, qə dim; 3. Tezlikl ə , c ə ld, t ə dric ə n, t ə l ə sik, t ə cili; 4. Yarpaq, tumurcuq, kök, gövdə , budaq; 167 5. Nifr ə t etm ə k, h ə qar ə tl ə baxmaq, q ə z ə bl ə nm ə k, h ə y ə canlanmaq, anlamaq; 6. Qaranlıq, işıqlı, mavi, aydın, tutqun; 7. Yuva, hin, kaha, qarovulxana, tövlə ; 8. Uğursuzluq, hə y ə can, m ə cburiyy ət, iflas, müvə ff ə qiyy ə tsizlik; 9. Uğur, uğursuzluq, qə l ə b ə, uduş, sakitlik; 10.Talan, qar ə t, z ə lz ə l ə, yanğın, hücum; 11. Süd, pendir, qaymaq, piy, qatıq; 12. D ərin, dayaz, hündür, işıqlı, alçaq; 13. Daxma, soba, tüstü, pə y ə , budka; 14. Tozağacı, şam, palıd, yasə m ən, küknar; 15. Aclıq, soyuq, yorğunluq, susuzluq, yem; 16. Saniy ə, saat, il, axşam, hə ft ə ; 17. T ə yyar ə , g ə mi, texnika, qatar, avtobus; 18. Cürə tli, igid, q ə tiyy ətli, zalım, cə sur; 19. Futbol, voleybol, xokkey, üzgüçülük, basketbol; 20. Q ə l əm, çernil, flomaster, tuş qə l əm, ruçka Testin n ə tic ə l əri aşağıdakı cə dv ə ld ə göstə ril ə n şə rti ballarla hesabl anır. Qiym ə tl ə r ballar 9 8 7 6 5 4 3 2 1 düzgün cavabların miqdarı 20 19 18 17 15-16 13-14 12-11 10 9 T ə limat: Psixoloq deyir ki, m ə n Siz ə h ə r s ə trd ə beş 20 söz olmaqla söz sırası oxuyacağam. Bu sözlə rd ən dördü ümumi, eynicinsli olduğu halda, biri h ə mi n anlayışa ya aid deyil, ya da az aiddir. Siz hə r s ə tird ə ki bel ə sözlə ri taparaq öz və r ə qinizd ə uyğun nömrənin altında yazmalısınız. Mə s ə l ə n, m ə n ilk beş sözü oxuyuram: kərpic, daş, gil, sement, ev. Bu sırada ilk dörd söz eynicinsli, y əni, inşaat materialı olduğu həlda, sonuncu söz bu qrupa aid deyil, ―artıqdır‖. Demə li, Siz № -d ə ―ev‖ sözünü qeyd etmə lisiniz. Daha sonra m ə n ikinci v ə sonrakı qrupları oxuyacağam və s. H ə r s ə tird əki sözü tapmağa 10 168 saniy ə vaxt verilir. Əgər lazımi sözü ayıra bilmirsinizsə, oranı boş qoyun. S əhv yazmayın. Sualınız varmı? Hazırlaşın! Başladıq! Oxşar və f ə rqli Şagirdlə r ə öz aralarında müxtə lif əşyaları və anlayışları müqayisə etm ə k t əklif olunur. Kiçik yaşlı mə kt ə blil ər üçün onlara yaxşı tanış olan əşyalar: süd v ə su, in ə k v ə at, t ə yyar ə v ə qatar v ə s. seçilə bil ər. Müqayisə üçün onların tə svirl ə rind ə n d ə istifad ə etm ək mümükündür. Yeniyetmə l ə r v ə böyük mə kt ə blil ər üçün anlayışlar ―bir qə d ər mürə kk əb olmalıdır. Mə s ə l ə n, ―şəkil‖ və ―fotoşəkil‖, ―sə h ər‖ və ―axşam‖, ―tə rs lik‖ və ―üzüyolalıq‖ və s. Müxtə lif ə lam ə tl ə r ə görə düzgün cavabların və s ə hvl ərin sayı hesablanır. Cavablarda oxşarlıq və f ə rqin əsaslı olması (zahiri oxşarlıq, funksionallıq, növ -cins münasibə tl ə ri v ə s.) diqq ə tl ə yoxlanılmalıdır. Müqayisə üçün daha çox ə saslar göstə r ə n v ə ya daha yeni ə lam əti tapan şə xs qalib hesab olunur. Cümlə l ə rin t ə rtib edilm ə si Bir-biri il ə m ə naca ə laq əsi olmayan üç tə sa düfi söz (mə s ə l ə n, meşə , q ə l əm, dovşan) götürülür. Bu sözlə rd ə n istifad ə etm ə kl ə el ə cümlə l ə r t ə rtib edilm ə l idir ki, verilmiş hər üç söz bu cümlə l ə rd ə işlənmiş olsun. Cümlə d ə isiml ərin halları dəyişdirilə bil ə r v ə başqa sözlə rd ə n d ə istifad ə etm ə k olar. Cavablar b əsit, (banal) (―Dovşan qə l əmi götürüb meşə y ə qaçdı‖) mürə kk ə b, k ə nar obyektl ə rin d ə daxil edilm ə si il ə situasiyadan k ənar (―Oğlan qə l ə mi götürüb meşə d ə oynayan dovşanın şəklini çəkdi‖) və h ə min əşyalar da daxil olmaqla qeyri-standart ə laq əli, yaradıcı (―Dovşan kimi atılıb - düşən oğlan ə lind ə ki q ə l əmi meşə y ə atdı‖) ola bilər. Bu oyunda növbə il ə aparıcılıq ed ə n h ər bir uşaq cavabları kə miyy ə t v ə keyfiyy ət baxımından tə hlil etm əli, çoxsaylı cavablar içə risind ə n ən orijinal, yaradıcı cavabları müə yy ə n etm ə lidir. Bu oyunun ən vacib şərti oyunçuların bu və ya dig ər cümlə nin onun n ə üçün xoşuna gə ldiyini v ə ya g ə lm ə diyini əsaslandırmaq bacarığının müə yy ə nl əşdirilməsidir. Bu tapşırıq uşaqlarda obyektlər arasında ə laq ə l ə rin 169 qurulması, ümumiləşdirmə v ə bütöv obrazların yaradılması qabiliyyə tl ə rinin formalaşdırılması mə qs ədi daşıyır. Artıq sözün kənarlaşdırılması Bu tapşırıq uşaqlarda ə lam ə tl ər asasında t ə snifat aparmaq kimi t ə f əkkür ə m əliyyatlarının inkişaf etdirilmə sini n ə z ə rd ə tutur. İxtiyari üç söz – m ə s ə l ə n, “it”, “pomidor”, “günəş” sözləri götürülür. Bu sözlə rd ən oxşarlıq ə lam ə tin ə görə ikisi saxlanılmalı, ə lam ə tc ə uyğunluğu olmayan üçüncü söz is ə k ənarlaşdırılmalıdır. Uşaqlar oxşarlıq ə lam ə tin ə v ə uyğunsuzluğa görə h əmin sözlə rd ə mümükün qə d ər daha çox ə lam ə tl ər göstə rm ə lidir. M ə s ə l ə n, veril ən üç sözdən ―it‖ sözü ona görə k ənarlaşdırılır ki, o, ―pomidor‖ v ə ―günəş‖ sözlə ri il ə uyğunluq ə lam ə tin ə malik deyildir. (pomidor v ə günəşin uyğunluq ə lam ə ti h ə r ikisinin d əyirmi olmasındadır) Yaxşı olar ki, uşaqlar daha də qiq, h ə m d ə qeyri-standart h ə ll ər tapmağa nail olsunlar. Mümkün sə b ə bl ərin siyahısı Uşaqla ra h ər hansı qeyri - adi bir situasiya söylə nilir. M ə s ə l ə n; mağazadan qayıdarkən siz gördünüz ki, mənzilinizin qapısı açıqdır. Uşaqlar bu faktla bağlı tez və daha çox sə b əb göstə rm ə li v ə onu mümkün qə d ə r əsaslandırmalıdırlar. Sə b ə bl ə r b əsit (―Yəni qapını ör tm əyi unutmuşam‖, ―Evə oğrular girib‖) olmaqla yanaşı, az ehtimallı və ya ehtimalsız da ―Marsdan g ə l ə nl ərin işidir‖ və s. ola bil ər. Daha çox və müxtə lif s ə b ə bl ər göstə r ən uşaq qalib hesab olunur. Bu tapşırıq uşaqlarda tə f əkkürün genişliyinin və h ə rt ə r ə fli t ə hlil qabiliyy ə tl ərinin inkişafına yönəlmişdir. 4. T əlim müvə ff ə qiyy ətinin yüksə ldilm əsi üçün korreksiya proqramları Şagirdin təlim uğurları, də rsd ə bilikl ə ri m ə nims ə m ə s ə viyy əsi birbaşa olaraq onun düşünmək, mühakimə yürütmək, sübut etmə k kimi ə qli qabiliyy ə tl ə rind ən asılıdır. Təlim uğurlarını yüksə ltm ə yin s ə m ə r əli yollarından 170 biri şagirdlə rd ə fikri prosesl ə rin, ə qli ə m əliyyatların formalaşdırılmasından ibar ətdir. Bunun üçün şagirdlə rin t ə f əkkür proseslərinin, fikri bacariqlarının m əşq etdirilmə sin ə yönəlmiş inkişafetdirici korreksiya proqramlarının tə rtib edilm ə si v ə bu istiqam ə td ə m əşqlərin keçirilmə si vacibdir. Bu sah ə d ə şagirdlə rl ə iş aparan psixoloq treninqdə n ə vv əl şagirdlə r ə bildirir ki, bizim doğma danışıq dilimiz müə yy ən söz ehtiyyatına, lüğə t fonduna ə sas lanır. Ayrı - ayrı əşya, hadisə l ə ri ifad ə ed ən söz və ifad ə l ər müə yy ən ümumi ə lam ə tl ə r ə malik olduğu üçün məhfum adlanır. Məhfumlar müxtə lifdir. M ə s ə l ə n: “şair”, “ə d əd”, “tufan”, “İkinci Dünya Müharibəsi”, “fotosintezi k əşf etmiş alim‖ və s. M ə hfumlar bir-birind ən neçə əşya və hadis ə il ə bağlı olmalarına görə f ə rql ə nirl ə r. H ər hansı məhfumun aid olduğu əşyaların dairə si m əhfumun obyekti adlanır. Mə hfum bir obyekti, m ə s ə l ən, ―günəş”, “Xə z ər”, “H.Cavid”, qeyri- əşyavi varlığı , m ə s ə l ə n , “Marsdan gə l ən”, “su pərisi”, “xoşbə xtlik ‖ və s. ifad ə ed ə bil ə r. M əhfumların əsas xarakterik xüsusiyyə tl ə rind ən biri onların m ə zmunudur. M ə hfumun m əzmunu onun mühüm başlıca və f ə rql ə ndirici ə lam ə tl ə rind ə ə ks olunur. M ə s ə l ən, ―Mars‖ məhfumu özündə bel ə mühüm, ə lam ə tl ə ri birl əşdirir: ―Günəş sistemi planeti‖, ―şarabə nz ər forma‖, ―oz oxu və Günəş ətrafında dövr edir‖, ―üçbucaq” m əhfumunun mühüm və f ə rql ə ndirici ə lam ə tl ə rin ə n ə z ə r yetir ə k: “müstəvi fiqurudur”, “qapalı fiqurdur”, “üç bucağı, üç tə r ə fi v ə üç tə p ə si var ‖ . M əhfumlarla bağlı bir sıra fikri ə m əliyyatlar aparmaq mümükündür ki, onlardan da ən mühümü ümumiləşdirmə v ə konkretl əşdirmə dir. M əhfumlarda ümumiləşdirmə xüsusiyyəti onlarda daha ümumi ə lam ə tl ə rin ifad ə olunmasıdır. Mə s ə l ən, ―qoyun‖ məhfumu ― ev heyvan ı”, “isim” isə “nitq hissə si ‖ məhfumlarında ümumiləşmişdir M ə hfumun konkretl əşdirilməsi ona tabe olan daha xüsusi ə lam ə tin axtarılmasıdır. Mə s ə l ə n, “stol” m əhfumu ―yazı stolu”, “enerji‖ mə hfumu is ə ― elektrik enerjisi ‖ mə hfumunda daha da konkretl əşmişdir. 171 Ş agirdl əri korreksiya proqramı üzrə işə c ə lb etm ə zd ə n ə vv ə l psixoloq qeyd edir ki, siz 20 sualdan ibar ət bir test üzə rind ə işlə y ə c ə ksiniz. H ə r bir suala aid dörd cavab variantı verilmişdir. Siz verilə n m əhfumları daha ümumi v ə daha xüsusi olmaqla fə rql ə ndirm ə lisiniz. M ə s ə l ən, ―lampa‖ sözü üçün veril ə n cavablar bel ədir: ―işıq‖ işıqlandırma cihazı‖, ―televizor‖ , ―stolüstü lampa‖. Lampa sözü üçün ümumi ləşdirici məhfum ―işıqlandırma cihazı‖, xüsusiləşdirici mə hfum is ə ―stolüstü lampa‖dır. Şagirdlə r ə 20 sualdan ibar ə t test şə klind ə korreksiya proqramı tə qdim olunur: I test 1. Əvə zlik. a) nitq hiss ə si; b) sintaksis ; c) işarə ə v əzliyi; ç) ara söz. 2. Külə k a) atmosfer hadis ə si; b) s ərinlik; c) passat; ç) qar. 3. Nişasta a) yağ; b) kartof; c) qarğıdalı nişastası; ç) üzvü maddə . 4. M ə nfi ə d ə d a) c ə m; b) ə d ə d; c) m ənfi beş; ç) müsbə t ə d ə d. 5. Bölmə a) vurma; b) qalıqlı bölmə ; c) ə d ə dl ər üzə rind ə ə m əl; ç) fə rq. 6. Neft a) faydalı qazıntı; b) üzvi maddə; c) ağ neft; ç) kə nd t ə s ərrüfatı m ə hsulu. 7. Paytaxt a) şə h ə r; b) k ə nd; c) ə yal ət; ç) müstəqil dövlə tin m ə rk ə zi. 8. Lüğə t a) kitab; b) frezoloji birl əşmə ; c) d ərslik; ç) orfoqrafiya lüğə ti. 9. Meyv ə a) bar; b) qoz; c) bağ; ç) quşə pp ə yi. 10. Barometr 172 a) dair ə vi barometr; b) manometr; c) h ə r ə k ət; ç) cihaz. 11. Bayatı a) ə d ə bi ə s ər; b) şifahi xalq poeziyası nümunə si; c) t ə msil; ç) folklor janrı 12. Bağlayıcı. a) qayda; b) cümlə ; c) birl əşdirmə bağlayıcı; ç) köməkçi nitq hissə si 13. İbtidai bitkilə r. a) çiçə kli bitkil ər; b) bitki; c) göbə l ək; ç) meyvə 14. Qaz a) oksigen; b)madd ənin halı; c) maye; ç) yüksə klik 15. Kömür. a) neft; b) geologiya; c) boz kömür; ç) faydalı qazıntı; 16. B. Vahabzad ənin poeması a) janr; b) poetik ə s ər; c) novella; ç) ―Lə yaq ət‖ 17. Elektron a) fizika; b) elektri k yükü; c) elementar yüklü zə rr ə cik; ç) elektrik sahə si 18. Sitrus bitkisi. a) meyv ə ; b) bostan m əhsulu; c) limon; ç) də nli bitki 19. İnqilab. a) tarixi hadis ə; b) silahlı üsyan; c) anarxiya; ç)İran İslam İnqilabı 20. Bucaq. a) f ə za fiquru; b) t ə r əf; c) üçbucaqlı; ç) düzbucaq Düzgün cavablar: Ümumiləşdirici sözlə r 1. a,b; 4. b,c; 7.c,a; 10. ç,a; 2. a,b; 5. a,c; 8. a,ç; 3. ç,ç 6. b,c; 9. a,ç; 173 II test Anlay ışların mühüm və qeyri - mühüm ə lam ə tl ə rinin t ə hlili. 1. Feodal. a) varlı; b) torpaq sahibkarı; c) zalım; ç) kə ndlil ə rin sahibi; d) hökmdar; e) kral; 2. Botanika a) t ə dris f ə nni; b) elm; c) T ə bi ətşünaslığın bölməsi; ç) darıxdırıcı d ərs; d) mürə kk əb elm; e) insanı öyrə nir. 3. Qızıl a) metal; b) qiym ətli metal; c) sarı rəngli metal; ç) ziynə t əşyalarının hazırlanmasında istifadə olunur; 4. Antraktida a) materik; b) buzla örtülü yer; c) yer üzə rind ə ə n soyuq ə razi; ç) pinqivinlərin yaşadığı ə razi; 5. Şeir a) gülmə li ə s ə r; b) poetik ə s ər; c) qısa ə s ər; ç) yaxşı ə s ə r. 6. Broun h ə r ə k ə ti. a) h ə r ə k ət; b) qazların hə r ə k ə ti; c) hiss ə cikl ə rin xaotik h ə r ə k ə ti; ç) cism 7. Nöqtə a) kiçik işarə; b) durğu işarə s i; c) cümlənin sonunda qoyulan işarə ; ç) lazımi işarə . 8. Gül bitkilə ri a) bitkil ər; b) gözə l bitkil ər; c) gül açan bitkilər; ç) ə tirli bitkil ə r; d) bağda bitə n bitkil ə r. 9. S ə n ə t. a) ə l ə m ə yin ə əsaslanır; b) orta ə srl ə r ə aid s ə n ə t; c) duluzçu; ç) kiçik istehsalatçı; d) yüksə k keyfiyy ətli iş. 174 10. Qulobus. a) böyük; b) Yer kürəsinin modeli; c) coğrafiya üzə ə yani v ə sait; ç) Yer səthinin düzgün tə sviri. 11. Termometr a) cihaz; b) temperatur ölçə n cihaz; c) civ ə li cihaz; ç) şüşə korpusu olan cihaz. 12. Bağlayıcı. a) köməkçi nitq hissəsi; b) cümlə d ə z əruri söz; c) birləşdirici söz; ç) söz 13. Kök. a) əmici orqan; b) bitkinin orqanı; c) yarpaqlı orqan; ç) onun vasit ə sil ə b itki qidalı maddə l ər alır; d) torpağın üstündə yerl əşir. 14. T ə hkimli k ə ndli a) torpaqdan m əhrum olmuş adam; b) feodaldan asılı adam; c) azadlıqdan məhrum olmuş adam; ç) kasıb adam; d) nökə r. 15. Subtropik a) iqlim qurşağı; b) yaxşı hava olan yer; c) böyük günəş istiliyi olan yer; ç) Qafqazın iqlim qurşağı. 16. Sah ə a) müstəvi fiqurunun xarakteristikası; b) tə r ə fl ərin ölçüsündə n asılıdır; c) hə nd əsi anlayış; ç) yer sə thi. Yüklə 2,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|