Ii hiSSƏ t ə hsil sistemind ə psixoloji xidm
Yüklə 2,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1. Subyektivlik prinsipi
- 2. D ə y ə rl ə r prinsipi
- 3. Amilifikasiya prinsipi
- Şagirdlə rin t ə rbiy ə lilik s ə viyy əsinin göstə ricil ə
- Böyüklə r ə münasibə t.
- Özünün - özünə münasibə ti.
|
ə har ə t v ə ustalıqla qarşılıqlı olaraq ə laq ə d ə dir. Bu m ənada pedaqoji texnologiyanın mükə mm əl şə kild ə m ə nims ə nilm ə sini elmi- pedaqoji ustalıq da adlandırmaq olar. Bu və ya dig ə r texnologiyanın mə nims ə nilm ə si v ə t ə tbiqi h ə m d ə pedaqoqun şə xsiyy ə t keyfiyy ə tl ərinin göstə ricil ə rind ə n d ə asılıdır. Eyni bir texnologiya ilə müxtə lif müə lliml ər öz fə aliyy ə tl ə rini qura bil ə rl ər, lakin burada peşəkarlığın və pedaqoji ustalığın keyfiyyət göstə ricil ə ri f ə rqli ola bil ə r. Pedaqoji v ə zif ə l ə rin 256 m ə zmunundan v ə ayrılan vaxtdan asılı olmayaraq, bir -biri il ə sıx ə laq ə d ə olan ümumi və xüsusi texnologiyalar fə rql ə ndirilir. Ümumi texnologiyalara, m ə s ə l ə n, t əlim prosesinin qurulması və h əyata keçirilmə si, xüsusi tüxnologiyalara is ə d ə rsd ə şagirdlə rin f ə aliyy ətinin stimullaşdırılmasını, onun nə tic ə l ə rin ə n ə zar ə t v ə qiym ə tl ə ndirm əni, daha konkret şə kild ə is ə , d ərsin başlanğıc m ə rh ə l ə sinin t əşkilini, təlim situasiyalarının tə hlilini v ə.s. misal göstə rm ə k olar. Pedaqoji texnologiyalardan biri kimi t ə lim texnolo giyalarının nə tic ə l ə ri o halda s ə m ə r ə li ola bil ə r ki; t ə lim vasit ə l ə ri t ə lim prosesind ə aparıcı rola malik olsun; t ə limin m ə qs ə dl ə rind ə diaqnostik göstə ricil ə r ir ə lic ə d ə n n ə zar ə td ə saxlanılsın (mə nims ə m ə t ə l ə b olunan s ə viyy ə y ə uyğun olsun). Qazanımlış son nə tic ə şagirdlə rin t ə lim nailiyy ə tl ə ri 70%-d ən aşağı olmasın. Pedaqoji texnoloogiyalar içə risind ə mühüm yer tutanl ardan biri d ə t ə rbiy ə v ə özünütə rbit ə texnologiyalarıdır. Bu texnologiyanın ə sas n ə tic ə si t ə rbiy ə olunanın şə xsiyy ə t keyfiyy ə tl ə ridir. Qeyd etm ək lazımdır ki, pedaqogikada t ə lim prosesin ə n ə z ə r ə n t ə rbiy ə prosesi nisb ə t ə n z ə if öyrə nildiyind ə n, t ə rbiy ə olu nan subyektin şə xsiyy ə t keyfiyy ə tl ə rinin h ə l ə lik bitkin bir göstə ricil əri mövcud deyildir. Ona görə d ə , t ə rbiy ə texnologiyaları da h ə l ə lik bitkin v ə sistemli bir kompleks ə çevrilməmişdir. Burada söhbət xüsusi, yalnız konkret və zif ə l ə rin yerin ə yetirilm ə sind ə n ged ə bil ə r. T ə rbiy ə edici texnologiyalar t ə rbiy ə edici sistemin z ə ruri elementidir. T ə rbiy ə edici sistem öz mahiyyə tin ə görə yalnız pedaqoji -psixoloji deyil, h ə m d ə , sosial-pedaqoji bir sistemdir. O, şagirdlə r ə t ə lim prosesi vasit ə sil ə olduğu kimi ə traf mühit, uşaqlar, müə lliml ə r, valideynl ə r v ə kollektivd ə ki iqlim vasit ə sil ə t əsir göstə rir. T ə rbiy əedici sistemin aşağıdakı ə sas komponentl əri vardır: ideyaların m ə cmuyu kimi m ə qs ə d; m ə qs ə dl ərin reallaşdırılmasını tə min ed ə n f ə aliyy ə t; f ə aliyy ə ti t əşkil edə n v ə onda iştirak edə n subyekt; subyektl ə rin qarşılıqlı 257 f ə aliyy ə ti v ə ünsi yy ə t prosesind ə yaranan münasibə tl ə r; subyekt t ə r ə find ə n d ə rk edil ə n mühit; sistemin bütövlüyünü və inkişafını tə min ed ə n idar ə etm ə ; Pedaqogikanın bir elm kimi təşəkkül tapdığı XVI I ə srd ən sonra bir sıra t ə rbiy ə sisteml ə ri (A.S.Makarenko, V.A.Suxomlinski, V.A.Karakovski, Ş.A.Amonaşvili, V.F. Şatalov, E.N.İlin, A.B.Reznik, Z.K.Şöyübov) meydana g əlmişdir ki, bunları da müə yy ə n m ə nada t ə rbiy ə texnologiyası kimi nə z ə rd ə n keçirmə k olar. Müasir tə rbiy ə texnologiyaları tə rbiy ə prosesin ə yeni baxış bucağından yanaşır, tə rbiy ə prosesinin ə n ə n ə vi prinsipl ə ri il ə yanaşı, yeni prinsiplə rin d ə n ə z ə r ə alınmasını nə z ə r ə d ə tutur. H ə min prinsipl ər aşağıdakılardır: 1. Subyektivlik prinsipi. Bu prinsip pedaqoqun t ə rbiy ə olunanın şüuruna dönmə d ə n t ə sir yolu il ə onun ―Mən‖ obrazının və m ə nlik şüurunun formalaşdırılmasını nə z ə rd ə tutur. 2. D ə y ə rl ə r prinsipi. T ə rbiy ə olunan ların real alə min s ə rv ə tl ə rin ə yönəlişliyinin sosial mahiyyətini, müasir mə d ə niyy ə t kontekstind ə insanın şə r ə f v ə l ə yaq ə tini, v ə t əndaşlıq mövqeyini və s. formalaşdırılmasını ehtiva edir; 3. Amilifikasiya prinsipi uşaqlara sə liq əli xarici görünüş, psixofiziki aparat, obrazlı ifadə l ə r v ə s. vasit ə sil ə ünsiyyə t yaratmaq v ə bu t ə l əbatı t ə min etm ə yi n ə z ə rd ə tutur. 4. “Burada” və “indi” prinsipi uşaqlara ―söylə diyini burada v ə indi göstər‖ formulu əsasında real ə m əliyyatların icrasını nə z ə rd ə tutur. 5. Şə xsiy ə t ə t ə sir sah ə si prinsipi – pedaqoqun uşağın şə xsiyy ə tin ə , onun m ə n ə vi m əkanına, zövqlər, mün asib ə tl ə r sah ə sin ə t ə sirini ə ks etdirir. 6. Azad seçim (qeyri - zorakı) prinsipi uşağın hüquqlarına hörmə t əsasında onun seçim imkanlarında müstə qilliyin t ə min edilm ə sini ifad ə edir. 258 T ə rbiy ə texnologiyaları tə rbiy ə m ə qs ə dl ərinin reallaşdırılması, hə yata keçir ilm ə sind ə istifad ə olunan vasit ə l ə rdir. T əlim texnologiyalarından fə rqli olaraq, t ə rbiy ə texnologiyaları tə rbi ə edici prosesin h ə r bir komtonentinin qarşısında qoyulan və zif ə l ərin uğurla yerinə yetirilm ə sini t ə min ed ə n ə sas vasit ə l ə rdir. Bu vasit ə l ə r ə ə sala nan pedaqoq şagirdlərin şə xsiyy ə t keyfiyy ə tl ərinin formalaşmasına fə al v ə d əyişdirici təsir göstə rir. T ə rbiy ə nin qarşıdında qoyulan mə qs ə dl ə rin h əyata keçirilməsi üçün ayrılıqda hər hansı bitr texnologiya deyil, t ə rbiy ə vi t ə sir vasit ə l ə rinin optimal sistemi t ə l ə b olunur. Qarşıya qoyulmuş mə qs ə dd ən asılı olaraq optimal tə rbiy ə vi t ə sir texnologiyalarının düzgün seçilmə si yolu il ə t ə rbiy ə işində müsbə t n ə tic ə l ə r ə ld ə etm ə k olar. T ə rbiy ə edici t əsir texnologiyalarının optimal seçimi və onların düzgün tə tbiqi h əm pedaqoji peşəkarlıq mə har ə ti v ə h ə m d ə onun zirv ə sidir. Şagirdlə rin t ə rbiy ə lilik s ə viyy əsinin göstə ricil ə ri 1. Ail ə d ə davranış. Ail ə probleml ə rinin v ə iĢlə rinin h ə llind ə f əal iĢtirak; ail ə nin dig ər üzvlə ri il ə birg ə uğurlara və k ə d ə r ə Ģə rik olma; tam özünə xidm ə t; evd ə tapĢırılmıĢ daimi iĢlə ri yerin ə yetirm ə k; ail ənin kiçik v ə yaĢlı üzvlə rin ə qayğıkeĢliklə yanaĢmaq; valideynlə rin v ə ail ə nin dig ə r yaĢlı üzvlə rinin x ə b ərdarlıqlarından düzgün nə tic ə çıxarmaq; ailə nin bütün üzvlə ri il ə n ə zak ə tl ə davranmaq; ail ə üzvlərinin ad günlə rinin, yubileyl ə rinin v ə dig ər bayramların keçirilmə sind ə, onların hə diyy ə l ə rl ə t ə brik edilm ə sind ə t əĢəbbüskar mövqedən çıxıĢ etmə k; ail ə bayramlarının keçirilmə sind ə v ə onlara hazırlıq iĢlə rind ə f əallıq göstə rm ə k. 2. M ə kt ə bd ə davranış. D ə rsd ə diqq ə tlilik v ə intizamlılıq, keçilmiĢ tə lim materiallarının müzakirə sind ə v ə d ərsin gediĢində f əal iĢtirak etmə k; t ə lim ə m ə yind ə s ə liq ə lilik v ə çalıĢqanlıq, müə lliml ə rin verdiyi t ə lim tapĢırıqlarının yerinə yetirilm ə sind ə s ə y; t ə limd ə uğur və uğursu zluqlara düĢüncəli münasibət; tapĢırılmıĢ ictimai tapĢırığın icrasında mə suliyy ə t 259 hissi; t ə n əffüslə rd ə intizamlı davranıĢ; “ġagirdlər üçün qaydalar”a ciddi ə m ə l etm ə k; m ə kt ə b v ə sinif əmlakına qayğıkeĢ münasibə t; sinfin v ə m ə kt ə bin ictimai h əyatında fə al i Ģtirak; sinif kollektivində veril ə n tapĢırıqlara hörmə tl ə yanaĢmaq; rə hb ə rlik etm ə k v ə tabe olmaq bacarıqları. 3. Böyüklə r ə münasibə t. Ünsiyyə td ə n ə zak ətlilik; böyüklərin göstəriĢi və tapĢırıqlarına düĢüncəli münasibət; ehtiyacı olan böyüklə r ə kömə k göstə rm ək; böyüklə rl ə görüĢə rk ə n v ə ayrılarkə n onlarla n ə zak ə tli davranıĢ. 4. H əmyaşıdlara münasibə t. Oyunda v ə birg ə f ə aliyy ə td ə f əallıq; öz sevinc v ə k ə d ərini yoldaĢlarla bölüĢmə y ə c əhd; yoldaĢlarının sevinc və k ə d ə rin ə Ģə rik olmaqda s ə mimiyy ət; yoldaĢlara tə m ə nnas ız kömə k etm ək; öz sinfinin və yoldaĢlarının Ģə r əfini qorumaq; yoldaĢlar sə hv ə v ə nöqsanlara yol verdikdə, onlara qarĢı münasibə td ə prinsipiallılıq; və di d ə qiq yerin ə yetirm ə k v ə sözünün üstündə durmaq bacarığı; mübahisə l ər zamanı sə birlilik. 5. Küçə d ə v ə ictimai yerl ə rd ə davranış. Yol h ə r ə k əti qaydalarını gözlə m ə k; t ə bi ə t ə v ə heyvanlara münasibə td ə m ə h ə bb ə t v ə qayğıkeĢlik; ictimai yerlə rd ə , n ə qliyyatda qayda-qanunu v ə s ə liq ə ni gözlə m ə k; n əqliyyatda qadınlara və qocalara yol verm ə k. 6. Özünün - özünə münasibə ti. Da im faydalı iĢlə rl ə m əĢğul olmaq; vaxtını boĢ - boĢuna keçirmə m ə k; paltar v ə ayaqqabını sə liq əli saxlanaq; gün rejimin ə v ə s ə h ər gimnastikasına ə m ə l etm ə k; h əmiĢə doğruçul və ə dal ətli olmaq; özünə aid olmayan əĢyaları icazəsiz götürmə m ə k; adamlara qarĢı xeyir xah olmaq, etiraf etdikd ə onların sə hvl ə rini bağıĢlamağı bacarmaq; özünə fayda v ə uğur gə tir ə bil ə c ə k f ə aliyy ə t növü seçmək; daim öz hə r ə k ə tl ə rini v ə davranıĢını tə hlil etm ək, öz s ə hvl ə rini etiraf etm ək, yalançılığa, oğurluğa qarĢı barıĢmazlıq; pis ad ə tl ə rd ən uzaq olmaq; özünün ə sas maraq v ə meyll ə rini, 260 qabiliyy ə tl ərini inkiĢaf etdirmək; baĢladığı iĢi sona çatdırmaq; çə tinlikl ə r qarĢısında dözüm və irad ə, sistematik olaraq özünütə rbiy ə , fiziki özünütə kmill əĢdirmə il ə m əĢğul olmaq, həmiĢə gözəl xarici görkə md ə olmaq; ə d ə biyyat v ə inc ə s ə n ə t ə daim maraq, televiziyada m ə hdud vaxt ə rzind ə v ə yalnız maraqlı olan, yaĢına uyğun veriliĢlə r ə baxmaq; ölkə d ə v ə dünyada baĢ verəm mühüm siyasi hadisə l ə rd ə n x ə b ə rdar olmaq; özünü və yoldaĢlarını açıq tə nqid etm ə kd ən çə kinm ə m ə k; V ə t ə ni sevm ə k v ə onu qorumağa hazır olmaq, milli -m ə n ə vi d ə y ə rl ə r ə , tarixi keçmiĢə hörmə tl ə yanaĢmaq; öz fikrini fakt və m ə ntiqi arqumentl ə rl ə əsaslandırmağı bacarmaq. Bu göstə ricil ər şagirdlərin yaş qruplarından asılı olaraq də qiql əşdirilə v ə konkretl əşdirilə birl ə r. Yüklə 2,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|