Ii. Tiykarǵı bólim

Joba:
I.Kirisiw

II. Tiykarǵı bólim
2.1.Turizmde strategik marketingniñ ahmiyeti
2.2.Turistik firmalarda satiw strategiyasi
2.3.Turistik operaciyalar
III. Juwmaqlaw
IV. Paydalanilĝan adebiyatlar

I.Kirisiw
Aqırǵı jıllarda Ózbekstan Respublikasında turizm tarawı ǵárezsiz tarmaq retinde rawajlanıp barıp atır. Tarawdıń ulıwma rawajlanıwı ushın ministrlik mártebeine teńlestirilgen “Ózbekturizm” milliy kompaniyası juwapker bolıp, ol ózbek milliy turistik kárxanalarınıń jumıs alıp barıwlarına ruxsatnamalar beriw, xızmetlerin sertifikatlaw arqalı qadaǵalaw etedi. Óz gezeginde, ózbek milliy menshikli turistik kárxanaları da kóbirek sapalı hám bazar tárepinen talap atırǵan túrmehsulot jaratılıwma hám de satıwlardı arttırıw arqalı rawajlanıwǵa háreket qılıwıp atır.

II.Tiykarĝi bólim
2.1.Turizmde strategik marketingniñ ahmiyeti
Firma administraciyası dárejesindegi marketing – onıń rawajlanıw strategiyasın islep shıǵıwdıń hasası, bazarda qáliplesiwdiń qollanbası, bazardı úyreniw ásbapı, jańa ónim hám xızmetler túrin jaratıw usılı ; satıwdı shólkemlestiriw, ónimdi bazarǵa shıǵarıw (reklama, sawdanı qollap-quwatlaw, jámáát munasábetleri) túri, baha siyasatın ámelge asırıw usılı esaplanadı. Turizm salasında strategiyalıq marketingniñ ayriqsha ózgesheligi tómendegishe anıqlanadı :
~ ekzogen (sırtqı ) ortalıqlarǵa baylanıslılıǵı menen;
~ turistik ónim jáne onıń quramına kiretuǵın xızmetlerdiń tárepleri menen;
~ ob'ekttiń yarım strukturaviyligi menen;
~ turistik ónimdi islep shıǵarıw hám tutınıw qılıw qurılmaları menen;
~ hal atırǵan máselelerdiń qıyınshılıqlılıǵı menen.
Turistik marketingniñ maqsetli qoyılmaları hám bólimlerin anıqlap beretuǵın tiykarǵı faktorlardıń dúzilisin kórip shıǵamız :
1. Turizm tarawına tuwrıdan-tuwrı hám salıstırǵanda tásir etiwshi sırtqı faktorlar tómendegiler: tábiyiy rezervlar, siyasiy hám ekonomikalıq jaǵday, xalıqtıń social -demografik dúzilisindegi ózgerisler, xalıqtıń jasaw dárejesi, jalpı milliy ónimdiń muǵdarı, xalıq tiykarǵı toparınıń dem alıstaǵı qızıǵıwshılıqları hám neni kóbirek maqul kóriwi, ádetler, markalar, oazistiń ekologiyalıq jaǵdayı hám basqalar.
2. Turizm óniminiń (jáne onıń quramına kiretuǵın xızmetlerdiń) parqı tómendegishe: ol ulıwma (kompleks) xarakteristikaǵa iye, onıń bólimleri bir-birin toltırıp turadı. Sol sebepli olardan birewiniń sapası tómen dárejede bolıwı ulıwma usınıstıń ózine unamsız tásir ótkeredi. Turistik ónim óziniń kóp quramliligi, islep shıǵaruvchilarniñ kóp sub'ektliligi esabına joqarı mayısqaqlıqqa (inertsiyalikka) iye. Talaptıń jaǵdaylı ózgerislerine qaray onı (ónimi) operativ túrde jańalaw múmkin emes. Turistik ónim quramındaǵı xızmetlerdi islep shıǵıw hám tutınıw qılıw waqıt hám jay boyınsha rejelestiriledi, olardı jıynaw, saqlaw, perspektivalı qarıydarlarǵa tavar retinde kórsetiw múmkin emes. Olar tiykarlanıp nomoddiy bolıp, tikkeley qabıl etiledi. Ónim islep shıǵarıw processinden (yaǵnıy, ol jaǵdayda aldın ónim islep shiǵarıladı, keyininen bazaǵa saqlaw ushın jiberiledi hám onda qarıydar olgunga shekem saqlanadı ) ayrıqsha túrde turizmdagi sawda xızmetlerin islep shıǵarıw hám olardı kórsetiw menen óz-ara ajıralmas tárzde keledi. Turizm ónimin alıw jáne onı tutınıw qılıw ónimdiń sapa táreplerine úlken talap qoyıwdı talap etetuǵın materiallıq hám waqtınshalıq ǵárejetler menen boslıqtı jeńip ótiw (geyde ádewir ulken bolatuǵın ) zárúrshiligi menen baylanıslı.
3. Turizm ónimin islep shıǵarıw hám tutınıwdıń ózine tán ózgesheligi rekreatsion talaplar qandirilishi formalarınıń óz-ara úlken almasinuvi menen anıqlanadı. Bul da turistik bazar sub'ektleri arasında, turizm tarawı hám aralas tarawlar ortasındaǵı kúshli básekin keltirip shıǵaradı.
4. Turistik marketing (spetsifik) ayriqsha ob'ektke iye: turistlar (juwmaqlawshı ónim qarıydarları ), turizm biznesi menen tikkeley baylanıslı bolǵan dáldalshılar hám shólkemler. Bul shólkemler bir waqtıniń ózinde turistik ónimdiń de óndiriwshisi da qarıydarsı retinde kórinetuǵın boladılar.
5. Strategiyalıq marketingniñ maqset hám wazıypaları turizm tarawı jaǵdayın xarakteristikalaytuǵın mashqala hám uqıplar menen de anıqlanadı.Atap aytqanda, sońǵı jıllarda turizm jalpı, standartlanǵan hám xızmetti islep shıǵıwdıń háreketdegi kórinisinden xalıqtıń anıq social gruppaları hám taypalarına mólsherlengen kóriniske ótpekte. Tutınıw tiykarları quramalılasıp barıp atır, turizm xızmetlerine talap páti pasaymoqda, turizm xızmetlerin óndiriwshiler sheńberi toraymoqda hám báseki kusheytip atır. Báseki joqarılıǵı sonda, turistik firma, ádetdegi sıyaqlı, bazardıń basqa wákilleri tárepinen de tayarlanǵan ónimdi (jaylastırıwdı, awqatlanıwdı, mádeniy dástúrlerdi hám basqalar ) bazarǵa shıǵarıp atır, qarıydar olardıń xızmetlerinen dáldalshılar járdemisiz paydalanıwı múmkin. Bunday beyimlik hám máseleler marketingniñ wazıypa hám qurılmaların sezilerli dárejede ózgertiredi. Házirde talaptı úyreniw firma strategiyasın anıqlawda birinshi dárejeli wazıypa dep esaplanbaydı. Jıldıń qálegen dáwirinde dem alıstı maqset etken hám turistik xızmetlerden paydalanıwda turaqlı hasası menen parq etiwshi qarıydardı qáliplestiriwde, sonıń menen birge, innovciyalıq xarakteristikaǵa iye bolǵan turistik xızmetlerdi jaratıwda marketingniñ mánisi belgilenedi. Bahalardı túsiriw hám " qosıw" usılları arqalı básekichilarni siqib shıǵarıw siyasatı ornın " bazardıń bos jerlerin anıqlaw hám toltırıw" strategiyası iyelep atır. Bul xızmetlerdiń sapası hám isenimliligin asırıwdı, dúnyada hesh bir uqsawlıqqa (analogga) iye bolmaǵan jańa usınıslar jaratıwdı talap etedi.
Marketingniñ barlıq basqıshlarında onıń maqsetli baǵdarların, " mashqalalı tarawlar" dıń qásiyetlerin anıqlawshı hám tez-tez ushırasıp turatuǵın mashqalalardi sheshiwge turistik iskerlikti shólkemlestiriwdiń túrli máselelerine arnalǵan baspalardıń strukturalıq analizi múmkinshilik berdi. Olardı shártli túrde (kelip shıǵıwı hám ańlatiwshısına qaray) 3 gruppaǵa bolıw múmkin Turizmniñ jalpı kórinis - social -mádeniy hám dem alıw túri retinde xarakteristikalaytuǵın mashqalalardıń birinshi toparına tómendegiler kiredi:
~ tólewge ılayıq talaptıń tómenlewi hám xalıqtı materiallıq múmkinshiliklerine qaray social ajıratıw áqibetinde, sonıń menen birge, bir demde payda alıw maqsetin gózlegen " omiri bir kúnlik" firmalardıń uqıpsız jumısı - (sayaxatlardı shólkemlestiriwdegi kemshilikler, sociallıq-siyasiy hám sanitariyaepidemiologiya sharayatı salmaqli jaylarǵa sayaxatlar uyushtirish hám boshq.) áqibetinde turizm social tiykarınıń qısqarıwı ;
~ túrli social hám professional gruppalardıń ayırım turistikrekreatsion talaplar hám de turistik xızmetler diziminiń (mazmunı, forması, bahası boyınsha ) tuwrı kelmewi;
~ social -mádeniy (social, múqaddes jaylardı zıyarat qılıw, ekologiyalıq hám boshq.) maqsetlerge jóneltirilgen turizm formalarınıń rawajlanbaǵanlıǵı ;
~ xalıq túrli siyasiy gruppaları talaplarınıń asıwı hám xızmet (jumıs) turizmi bazarında marketing izertlewleriniń qáliplespegenligi — olar ortasındaǵı uyqaspawshılıq;
~ dem alıstı salamatlandırıw formalarınıń rawajlanbaǵanlıǵı (turizm, shańaraqqa tiyisli sport bayramları, jarıslar hám boshq.);
~ balalar hám óspirimler sayaxatınıń qısqarıwı ;
~ turistik etikaniñ tómenligi (basqa xalıqtıń mádeniy baylıqları hám múqaddes zıyarat ornılarına húrmetsizlik);
~ turistik qawipsizliktiń tómenligi (ásirese, balalar hám óspirimlerde), bunıń áqibetinde bolsa kóp jaralar kelip shıǵadı ;
~ jergilikli hám dúnya turizm bazarınıń quramı hám de retinden kópshilik turistlarniñ xabarsızlıǵı (bul bolsa birpara turistik firmalarǵa qarıydarǵa ótirik sıpatlama beriw imkaniyatın beredi). Sohaviy xarakteristikaǵa iye hám turistik firmalardıń iskerligi menen baylanıslı mashqalalardıń ekinshi toparı óz ishine tómendegilerdi aladı :
~ turizmni shólkemlestiriw tarmaǵında maman qánigelerdiń jetiwmasligi (atap aytqanda, turizm ónimi islep shıǵarıw qurallarınıń qánigeler tárepinen jaqsı iyellenbegenlıǵı, sayaxatlardı shólkemlestiriw processinde xalıqtıń túrli social gruppaları hám gruppaları sayaxatlarınıń tiykarların esapqa almaslik);
~ turizm tarawı xizmetkerleriniń qaniygelik etikasi qáliplespegenligi;
~ turizm tarawı xizmetkerlerin jáhán talapları dárejesine jetkezip tayarlaw, qayta tayarlıqtan ótkeriw hám mamanlıǵın asırıw ;
~ turizm xızmetlerin bazarında marketing izertlewleriniń rawajlanmaganligi;
~ turistik firmalar ónimleri hám xızmetlerine talaptı qáliplestiriw qurallarınıń joqlıǵı ;
~ turistik ónim reklaması sapasınıń tómenligi, onıń ruwxıy tárepten nızam talaplarına tuwrı kelmewi (bul bolsa aqır-áqıbette klienttiń nadurıs maǵlıwmat alıwına, óndiriwshi hám qarıydar ortasında tartıslar kelip shıǵıwına sebep boladı );
~ turizm haqqındaǵı xalıq aralıq hám jergilikli nızamlar sistemasınıń turistik firmalar tárepinen názerge alinbaslıǵı, turist huqıqları jóninde maǵlıwmattıń joq ekenligi, turistik xızmetler qarıydarsı hám islep shıǵaruvchisi ortasında óz-ara normativ-huqıqıy munasábetlerdiń aynıwı nátiyjesinde turist huqıqlarınıń ayaq astı etiliwi.