Ijtimoiy-iqtisodiy tizimlar va mulkchilik munosabatlari

4. mulkchilikning turli shakllari va ularning iqtisodiy mazmuni
jamiyat rivojining hozirgi bosqichida mulkchilik munosabatlari o'z ichiga davlat mulkini, ishlab chiqarish, xizmat ko'rsatish va matlubot sohalaridagi jamoa mulkining xilma-xil turlarini, ijtimoiy tashkilotlar mulkini, uy xo'jaligi va shaxsiy tomorqa xo'jaligi hamda yakka tartibdagi mehnat faoliyati bilan bog'liq bo'lgan mehnatkashlarning shaxsiy mulkini, tashqi iqtisodiy munosabatlar sohasidagi aralash mulk shakllarini va xususiy mulklarni oladi.
mulkchilik shakllarining tasniflanishi
xususiy mulk –
ayrim kishilar va guruhlarga tegishli bo'lib, yollanma mehnatdan foydalanib daromad topishga qaratilgan mulk
jamoa mulki –
muayyan maqsad yo'lida turli ko'rinishdagi jamoalarga birlashgan kishilar tomonidan birgalikda o'zlashtiriluvchi vosita va ne'matlar
davlat mulki –
o'z vazifalarini bajarish maqsadida davlat tomonidan o'zlashtiriluvchi turli vosita va ne'matlar
aralash mulk –
turli mulk shakllari sintezidan tashkil topib, shunga muvofiq tarzda o'zlashtiriluvchi vosita va ne'matlar
yakka tartibdagi xususiy mulk – alohida olingan mulkdor tomonidan o'zlashtiriluvchi vosita va ne'matlar
korporativ xususiy mulk –ma'lum maqsad yo'lida o'zaro birlashgan mulkdorlar mablag'iga asoslangan korxonalar tashkil etish orqali o'zlashtiri-luvchi vosita va ne'matlar
mulkchilik shakllari
shaxsiy mulk –fuqarolarning shaxsiy yoki oilaviy ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan mulk
davlat mulki – egalik qilish, foydalanish va tasarruf qilish davlat ixtiyorida bo'lgan mulk ob'ektlaridan iborat. davlat mulki asosan ikki yo'l bilan hosil bo'ladi:
1) xususiy mol-mulkning milliylashtirilib, davlatning ixtiyoriga o'tkazilishi;
2) davlat mablag'lari hisobidan korxonalar qurish, davlatga qarashli korxona va tashkilotlarda investitsiyalarni amalga oshirish.
jamoa mulki – muayyan maqsad yo'lida jamoaga birlashgan kishilar tomonidan moddiy va ma'naviy boyliklarni hamjihatlik bilan o'zlashtirishni bildiradi.

• jamoa mulki davlat mulkini korxona jamoasi sotib olishi, badal to'lab korxona qurishi, aktsiya chiqarib, ularni sotish kabi yo'llar orqali paydo bo'ldi. jamoa mulkining muhim xususiyati shundaki, ishlab chiqarish vositalari va mehnat mahsuliga ayrim shaxslar emas, balki ma'lum guruh, kishilar egalik qiladi.