Ijtimoiy-iқtisodiy tizimlar va mulkchilik munosabatlari

Davlat mulki – egalik qilish, foydalanish va tasarruf qilish davlat 
ixtiyorida bo’lgan mulk ob’ektlaridan iborat.
Davlat mulki asosan ikki yo’l 
bilan hosil bo’ladi: 
1) xususiy mol-mulkni milliylashtirib, davlat qo’liga olish; 
2) davlat mablag`lari hisobidan korxonalar qurish, davlatga qarashli korxona 
va tashkilotlarda investistiyalarni amalga oshirish. 
Davlat mulki haqiqatda ham xalqqa qarashli bo’lgan, bo’linmaydigan yoki 
umumiy resurslardan foydalanish uchun juda mosdir. Bunga misol qilib takror 
ishlab chiqarib bo’lmaydigan tabiiy resurslarni, yirik inshootlar va transport 
vositalari, yo’llar kabi iqtisodiy tuzilmaning kattagina qismini ko’rsatish mumkin. 
O’zbekistonda Fuqarolik Kodeksiga muvofiq davlat mulki Respublika 
mulkidan va ma’muriy-xududiy (munistipal) tuzilmalar mulkidan iborat bo’ladi. 
Er, er osti boyliklari, suv, havo bo’shlig`i, o’simlik va hayvonot dunyosi hamda 
boshqa tabiiy resurslar, respublika xokimiyati va boshqaruvi tuzilmalari mol-
mulki, davlatga qarashli madaniy va tarixiy boyliklar, byudjet mablag`lari, oltin 
zaxirasi, valyuta fondi va boshqa davlat fondlari respublika mulki hisoblanadi.
Ma’muriy-hududiy (munistipal) tuzilmalar mulkida davlat hokimiyati 
mahalliy organlari mol-mulki, mahalliy byudjet mablag`lari, munistipal uy-joy 
fondi va kommunal xo’jaligi korxonalari va boshqa mulkiy majmualar, xalq 
ta’limi, madaniyat, sog`liqni saqlash muassasalari kabilar mol-mulki bo’ladi. 
Jamoa mulki – muayyan maqsad yo’lida jamoaga birlashgan kishilar 
tomonidan moddiy va ma’naviy boyliklarni hamjihatlik bilan o’zlashtirishni 
bildiradi.
Jamoa mulki davlat mulkini korxona jamoasi sotib olishi, badal to’lab 

---

21 
korxona qurishi, akstiya chiqarib, ularni sotish kabi yo’llar orqali paydo bo’ldi. 
Jamoa mulkining muhim xususiyati shundaki, ishlab chiqarish vositalari va mehnat 
mahsuliga ayrim shaxslar emas, balki ma’lum guruh, kishilar egalik qiladi. 
Jamoa mulkiga kooperativlarning, ijara va jamoa korxonalarining, 
akstionerlar jamiyatlari, xo’jalik jamiyatlari va shirkatlarining, jamoa tashkilotlari 
va diniy tashkilotlarning mulki kiradi.