13
1.2. Iqtisodiy tizimlar va ularning turli modellari
Har bir davrda va makonda amal qilayotgan iqtisodiy munosabatlar
majmuasi – iqtisodiyotni tashkil qilish shakllari, xo’jalik mexanizmi va
iqtisodiy muassasalar bilan birgalikda iqtisodiy tizimni tashkil qiladi.
Iqtisodiy nazariyada ko’pincha iqtisodiy
tizim tushunchasini ishlab
chiqaruvchi kuchlarning rivojlanish darajasi bilan bog`lab turkumlashga harakat
qilinadi. Shu asosda dunyodagi rivojlangan mamlakatlar iqtisodiy tizimining uchta
nusxasiga kiritiladi: an’anaviy iqtisodiyot, ma’muriy buyruqbozlik
iqtisodiyoti va
bozor iqtisodiyoti tizimlari.
An’anaviy iqtisodiyot
– deyarli hamma mamlakatlar bosib o’tgan tarixiy
tizimdir. U hozirgi davrda ham ko’plab iqtisodiy
jihatdan kam rivojlangan
mamlakatlarda mavjud bo’lib, ularda urf-odatlar, udumlarga, an’analarga
asoslangan iqtisodiy jarayonlarga amal qiladi. Ularda
natural yoki mayda tovar
xo’jaligi hukmron bo’ladi. Bu erda ishlab chiqarish, ayirboshlash,
daromadlarni
taqsimlash vaqti-vaqti bilan o’rnatiladigan urf-odatlarga asoslanadi. Merosxo’rlik
va sulola (tabaqa) shaxslarning iqtisodiy rolida hukmronlik qiladi, ijtimoiy-
iqtisodiy turg`unlik aniq ifodalanadi. Texnika taraqqiyoti
va yangiliklarni joriy
qilish keskin cheklangan, chunki ular an’analar bilan ziddiyatli hisoblanadi va
ijtimoiy tuzum barqarorligiga xavf tug`diradi. Iqtisodiy
faoliyatga nisbatan diniy
va madaniy tartiblar birlamchi hisoblanadi.
Bu erda shuni ta’kidlash lozimki iqtisod muammosini hal qilishning bir xil va
umum tan olingan echimi mavjud emas. Xar xil madaniyat va tarixiy o’tmish, har
xil urf-odat va an’analar, qarama-qarshi mafkuraviy qarashlarga ega bo’lgan turli
jamiyatlar aniq iqtisodiy muammolarni hal qilish uchun turli xil tartiblardan
foydalanadi.
Bozor
iqtisodiyotiga
qarama-qarshi
tizim
Dostları ilə paylaş: 
