Ijtimoiy-iқtisodiy tizimlar va mulkchilik munosabatlari
-chizma. Ijtimoiy-iqtisodiy formastiyaning tarkibiy tuzilishi
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1-chizma. Ijtimoiy-iqtisodiy formastiyaning tarkibiy tuzilishi.
Insoniyat jamiyati tarixida bir-biri bilan izchil almashinib turgan qator ishlab chiqarish usullari va shunga muvofiq ijtimoiy-iqtisodiy formastiyalar ajralib turadi. Ishlab chiqarish usullari almashinishining klassik namunasi Evropada namoyish qilingan deb hisoblanadi. Evropa hududida bir-biri bilan almashinib, ibtidoiy jamoa, quldorlik, feodal va kapitalistik munosabatlar izchil tarkib topdi. Boshqa qit’alarga kelganda esa, bu erda kapitalizmgacha bo’lgan davrda mana shu marralarning hammasi aniqroq qayd etilgan. Osiyo, Afrika, Avstraliyada Evropa mustamlakachiligining ta’siri seziladi. Adabiyotlarda Osiyocha ishlab chiqarish Ижтимоий-иqтисодий формация Ишлаб чиqариш усули Устqурма Ишлаб чиqариш муносабатлари Ишлаб чиqариш воситалари - мулкчилик - ишлаб чиqариш - таqсимот - айирбошлаш - истеъмол муносабатлари ва бошqалар сиёсий, hуqуqий, мафкуравий, миллий, оилавий ва бошqа ижтимоий муносабатлар Ишлаб чиqарувчи кучлар Ишчи кучи 8 usuli deb atalmish usul haqida ham qayd qilinadi. Bu usulning shakllanishida mamlakatlarning katta turkumiga xos bo’lgan ishlab chiqaruvchi kuchlar va ishlab chiqarish munosabatlarining sug`orish tizimlarini markazlashtirilgan tarzda tartibga solib turish va davlatning ana shu sharoitlarda alohida roli bilan bog`liq sifat xususiyatlari aks etadi. Iqtisodiy fanda ijtimoiy taraqqiyotni stivilizastiyaning tarixiy rivojlanish tiplari natijasi sifatida o’rganish ham muhim o’rin tutadi. «Цivilizastiya» so’zi lotinchada fuqarolarga oid, ijtimoiy degan ma’nolarni anglatadi. Bu tushuncha fanga franstuz faylasuflari tomonidan nisbatan yaqin vaqt – ikki asr oldin kiritilgan bo’lib, tafakkur va erkinlik hukmron bo’lgan jamiyatlarni tavsiflash uchun qo’llanilgan. Umuman olganda stivilizastiya rivojlangan mamlakatlardagi iqtisodiy va ijtimoiy-huquqiy munosabatlarning oqilona tashkil etilgan tuzumi sifatida talqin etiladi. Jamiyat taraqqiyotini stivilizastiya nuqtai-nazaridan o’rganishda stivilizastiyalarning almashuvi nazariyasi muhim o’rin tutadi. Bu nazariya tarafdorlari quyidagi 7 ta bosqichdan iborat stivilizastiyani ajratib ko’rsatadilar: 1) davomiylik muddati 30-35 asrni o’z ichiga olgan neolit davri; 2) davomiylik muddati 20-23 asrni o’z ichiga olgan sharqiy quldorlik davri (bronza asri); 3) davomiylik muddati 12-13 asrni o’z ichiga olgan antik davr (temir asri); 4) davomiylik muddati 7 asrni o’z ichiga olgan erta feodal davri; 5) davomiylik muddati 4,5 asrni o’z ichiga olgan industrlashishdan oldingi davr; 6) davomiylik muddati 2,5 asrni o’z ichiga olgan industrial davri; 7) davomiylik muddati 1,3 asrni o’z ichiga olgan yuqori industrlashish davri. 1 Bu qayd qilingan bosqichlardan ko’rinib turibdiki, ushbu nazariyada turli qarashlar va yondashuvlarni aralashtirish holatiga yo’l qo’yilib, jamiyat taraqqiyoti bosqichlarini ajratishning aniq bir mezoni yoki belgisi mavjud emas. 1 Экономическая теория: Учебник. - Изд., испр. и доп. / Под общ. ред. акад. В.И.Видяпина, А.И.Добрынина, Г.П.Журавлевой, Л.С.Тарасевича. – М.: ИНФРА-М, 2005, 55-б. |