Ijtimoiy-iқtisodiy tizimlar va mulkchilik munosabatlari

Hozirgi zamon bozor iqtisodiyoti
. Hozirgi davrda real hayotda bozor 
iqtisodiyoti 
sof 
bozor 
mexanizmi 
va 
rejali 
iqtisodiyot 
unsurlarini 
mujassamlashtiradi. Mulkchilikning har xil shakllari, tadbirkorlikning turli 
yo’nalishlari mavjud bo’ladi, unda rejalashtirish, prognozlash, aholini sostial 
himoyalash kuchayadi. Masalan, AQSh iqtisodiyoti hozirgi davrda oldingi erkin 
bozor iqtisodiyotdan sezilarli farq qiladi. Bu farqlar quyidagilarda ko’rinadi. 

---

15 
Birinchidan, mulkning bir qismi davlat qo’lida bo’lib, u iqtisodiyotda faol rol 
o’ynaydi. Bu iqtisodiyotning barqarorligi va o’sishi uchun sharoit yaratishda, bozor 
tizimi etarli darajada ishlab chiqarmaydigan yoki umuman etkazib bermaydigan 
ayrim tovarlar va xizmatlar bilan ta’minlashda, daromadlar taqsimlanishini 
o’zgartirishda va shu kabilarda namoyon bo’ladi. Ikkinchidan, sof kapitalizmdan 
farq qilib amerika iqtisodiyotiga yirik korporastiyalar va kuchli kasaba 
uyushmalari shaklidagi qudratli iqtisodiy tashkilotlar mavjud. 
Bu erda, shuni alohida ta’kidlash lozimki, xususiy mulkchilik va bozor 
tizimiga suyanish, ijtimoiy mulkchilik va markazdan rejalashtirish har doim ham 
bir vaqtda mavjud bo’lmasligi mumkin. Masalan, sobiq millatchi Germaniya 
iqtisodiyoti avtoritar kapitalizm deb atalgan, chunki mulkchilik xususiy bo’lib 
qolsada, mamlakat iqtisodiyoti qattiq nazorat ostiga olingan va markazdan 
boshqarilgan. Buning teskarisi, bozor sostializmi deb atalgan sobiq sostialistik 
Yugoslaviya iqtisodiyotida resurslarga ijtimoiy mulkchilik xos bo’lgan va bir 
vaqtda iqtisodiy faoliyatni tashkil qilish va boshqarishda erkin bozor asosida olib 
borilgan. Shvestiya iqtisodiyotida ham 90%dan ortiq xo’jalik faoliyati xususiy 
firmalarda to’plangan bo’lsada, davlat iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash va 
daromadlarni qayta taqsimlashda faol qatnashadi. Hozirgi vaqtda Xitoy Xalq 
Respublikasida davlatning markazlashgan holda iqtisodiyotga aralashuvi va 
rejalashtirish tizimi saqlanib qolgan holda bozor mexanizmlari muvaffaqiyat bilan 
qo’llanilib, barqaror va tez sur’atlar bilan iqtisodiy o’sishga erishmoqda. 

---

16