Ijtimoiy-madaniy masalalar / Mehnat. Aholining bandligi]

343-modda. To‘liq moddiy javobgarlik to‘g‘risidagi shartnomalar
Pul yoki tovar qimmatliklari bilan bevosita muomala qilayotgan xodim to‘liq moddiy javobgarlik to‘g‘risidagi shartnoma asosida o‘ziga ishonib topshirilgan qimmatliklarning but saqlanishini ta’minlamaganlik uchun to‘liq moddiy javobgar bo‘ladi. Pul yoki tovar qimmatliklari bilan muomala qilish o‘z xizmat vazifasiga kirmaydigan xodim bilan tuzilgan to‘liq moddiy javobgarlik to‘g‘risidagi shartnoma haqiqiy emas deb hisoblanadi.
Pul va tovar qimmatliklari bilan muomala qilishga oid xizmatlar ko‘rsatish bilan bog‘liq bo‘lgan ishga qabul qilinayotgan yoki ishni bajarayotgan o‘n sakkiz yoshga to‘lgan shaxs ishga qabul qilinayotganda yoki keyinchalik mehnat shartnomasiga qo‘shimcha tariqasida ushbu shaxs bilan to‘liq moddiy javobgarlik to‘g‘risidagi shartnoma tuzilishi mumkin.
Agar xodim talabgor bo‘lgan ish (lavozim) to‘liq moddiy javobgarlik to‘g‘risida shartnoma tuzishni talab qilsa, xodim esa bunday shartnomani tuzishga rozi bo‘lmasa, ish beruvchi uni ishga qabul qilishni rad etishga haqli.
Pul yoki tovar qimmatliklari bilan bevosita muomala qilayotgan xodim bilan ish beruvchi yakka tartibdagi to‘liq moddiy javobgarlik to‘g‘risida shartnoma tuzishga haqli, xodimlar o‘ziga topshirilgan qimmatliklarni saqlash, ularga ishlov berish, ularni sotish (chiqarish), tashish, qo‘llash yoki ulardan boshqacha tarzda foydalanish bilan bog‘liq bo‘lgan alohida ish turlarini birgalikda bajarayotgan, har bir xodimning zarar yetkazganlik uchun javobgarligini chegaralash va u bilan yakka tartibdagi to‘liq moddiy javobgarlik to‘g‘risida shartnoma tuzish imkoni bo‘lmagan taqdirda esa ish beruvchi jamoaning (brigadaning) to‘liq moddiy javobgarligi to‘g‘risida shartnoma tuzishga haqli.
Yakka tartibdagi to‘liq moddiy javobgarlik to‘g‘risidagi shartnomaga binoan qimmatliklar ularning but saqlanishini ta’minlash uchun shaxsan javobgar bo‘ladigan aniq bir xodimga topshiriladi. O‘zi bilan mazkur shartnoma tuzilgan xodim javobgarlikdan ozod bo‘lish uchun o‘zining aybi yo‘qligini isbotlab berishi kerak.
Jamoaning (brigadaning) to‘liq moddiy javobgarligi to‘g‘risidagi shartnoma ish beruvchi va jamoaning (brigadaning) barcha a’zolari o‘rtasida tuziladi.
Jamoaning (brigadaning) to‘liq moddiy javobgarligi to‘g‘risidagi shartnomaga muvofiq qimmatliklar ularning but saqlanishini ta’minlash uchun to‘liq moddiy javobgarlik o‘z zimmasiga yuklatiladigan, oldindan belgilangan shaxslar guruhiga, jamoaga (brigadaga) topshiriladi. Javobgarlikdan ozod bo‘lish uchun jamoaning (brigadaning) ayrim a’zosi o‘zining aybi yo‘qligini isbotlab berishi kerak.
Yakka tartibdagi to‘liq moddiy javobgarlik yoki jamoaning (brigadaning) to‘liq moddiy javobgarligi to‘g‘risidagi shartnomada mehnat shartnomasi taraflarining xodimga, jamoaga (brigadaga) ishonib topshirilgan qimmatliklarning but saqlanishini ta’minlashga doir vazifalari aniqlashtiriladi hamda ularning qo‘shimcha huquqlari, majburiyatlari va javobgarligi belgilab qo‘yiladi.
To‘liq moddiy javobgarlik to‘g‘risida o‘zi bilan shartnoma tuziladigan xodimlarning toifalari ro‘yxati jamoa shartnomasida, agar jamoa shartnomasi tuzilmagan bo‘lsa, kasaba uyushmasi qo‘mitasi bilan kelishuvga binoan ish beruvchi tomonidan belgilanadi. Pul yoki tovar qimmatliklari bilan bevosita muomala qiluvchi xodimlar tomonidan ishlar birgalikda bajariladigan, jamoaning (brigadaning) to‘liq moddiy javobgarligi joriy etilishi mumkin bo‘lgan bo‘linmalar ro‘yxati ham xuddi shunday tartibda belgilanadi.
Xodim bilan to‘liq yakka tartibdagi moddiy javobgarlik yoki jamoaning (brigadaning) to‘liq moddiy javobgarligi to‘g‘risida shartnoma tuzish bo‘yicha tavsiyalar, ushbu shartnomalarning namunaviy shakli, shuningdek to‘liq moddiy javobgarlik to‘g‘risida o‘zi bilan yozma shartnomalar tuzilishi mumkin bo‘lgan xodimlar egallaydigan lavozimlar va ishlarning namunaviy ro‘yxati O‘zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi tomonidan tasdiqlanadi.
Ushbu Kodeksning 346-moddasiga muvofiq ziyonning o‘rni ixtiyoriy ravishda qoplanganda jamoa (brigada) har bir a’zosining aybdorlik darajasi jamoaning (brigadaning) barcha a’zolari va ish beruvchi o‘rtasidagi kelishuvga binoan belgilanadi. Sud tartibida ziyonni undirishda jamoa (brigada) har bir a’zosining aybdorlik darajasi sud tomonidan belgilanadi.
Qimmatbaho buyumlar bilan muomala qilishga oid xizmatlar ko‘rsatish (ularni saqlash, realizatsiya qilish, tashish, qayta ishlash) bilan shug‘ullanuvchi tashkilotlarda ish beruvchi va kasaba uyushmasi qo‘mitasi o‘rtasidagi kelishuvga binoan kamomadlarning o‘rnini qoplashga yo‘l qo‘yiladigan tavakkalchilik fondi tuzilishi mumkin.
Xodim bilan to‘liq moddiy javobgarlik to‘g‘risida yozma shartnoma tuzilmagan, shuningdek bunday shartnoma pul yoki tovar qimmatliklari bilan muomala qilish o‘z funksional majburiyatlariga kirmaydigan xodim, o‘n sakkiz yoshga to‘lmagan shaxs bilan yoxud ushbu moddaning to‘qqizinchi qismida ko‘rsatilgan xodimlar toifasi ro‘yxatiga kirmaydigan shaxs bilan tuzilgan hollarda ish beruvchiga yetkazilgan zarar uchun xodimning zimmasiga cheklangan moddiy javobgarlik yuklatilishi mumkin. Bunday hollarda to‘liq moddiy javobgarlik xodimning zimmasiga faqat ushbu Kodeks 342-moddasi birinchi qismining 2 — 8-bandlarida nazarda tutilgan asoslar mavjud bo‘lgan, o‘n sakkiz yoshga to‘lmagan xodimlarning zimmasiga esa faqat ushbu Kodeksning 341-moddasi uchinchi qismida ko‘rsatilgan hollardagina yuklatilishi mumkin.