Ijtimoiy media

Mavzu: Ijtimoiy mediani baholash

Reja:
1.Media savodxonlikni qanday baholash mumkin.

2.Siz nima uchun mediasavodxon bo’lishingiz kerak?
3.Taqdimot tayyorlash va taqdim etish usul va vositalari.
4.Media makonda axborot taqdim etish.
5.Kitob apparati bilan ishlash.

Ijtimoiy media – virtual jamiyat va tarmoqlar orqali axborot, g’oyalar, qiziqishlar va boshqa turdagi ifodalarni yaratish va almashishni osonlashtiradigan interaktiv texnologiyalar va raqamli kanallar hisoblanadi1. Jimmie Manning ushbu atamani interaktiv ishtirokni o’z ichiga olgan media vositalarining yangi shakllariga nisbatan qo’llanilishini aytib o’tgan2. Bundan tashqari, ijtimoiy media yuqori darajada interaktiv platformalarni yaratish uchun mobil va vebga asoslangan texnologiyalardan foydalanadi, ular orqali shaxslar va jamoalar foydalanuvchi tomonidan yaratilgan kontentni ishlab chiqishlari, ulashishlari, muhokama qilishlari va o’zgartirishlari mumkin.
Ijtimoiy media odatda ijtimoiy tarmoqlar bilan bir xil tushuncha kabi fikrlanadi. Ammo ijtimoiy media tushunchasi bir qancha faoliyatlarni o’z ichiga oladi. Ushbu tushuncha media elementlarini o’z ichiga olgan veb sahifa yoki elektron do’kon bo’lishi, shu bilan birga, foydalanuvchilarni xarid qilishga undovchi muhokama forumlari, veblog, multimedia yoki boshqa onlayn faoliyatlar bo’lishimumkin.
Munozara. Identifikatsiya. Identifikatsiya funksional bloki foydalanuvchilar ijtimoiy media muhitida o’z shaxsiyatlarini oshkor qilish darajasini ifodalaydi. Bunga ism, yosh, jins, kasb, joylashuv kabi ma’lumotlarni, shuningdek, foydalanuvchilarni ma’lum usullarda tasvirlaydigan ma’lumotlarni ochish kiradi. Foydalanuvchi shaxsining taqdimoti ko’pincha fikrlar, his-tuyg’ular, yoqtirishlar va yoqtirmaslik kabi subyektiv ma’lumotlarning ongli yoki ongsiz “o’zini-o’zi oshkor qilishi” orqali sodir bo’lishi mumkin. Natijada, foydalanuvchilar va ijtimoiy media saytlari turli xil nutq (til, fikr) afzalliklari va maqsadlariga ega. Onlayn faoliyatda ishtirok etadigan ko’plab shaxslar o’zlarining haqiqiy ismlaridan foydalanadilar, boshqa nufuzli ijtimoiy tarmoqlar vakillari esa o’zlarining taxalluslari yoki “tutqichlari” bilan tanilgan. Bundan tashqari, foydalanuvchilardan profil ochishni talab qiluvchi turli xil ijtimoiy media platformalari mavjud. Xuddi tashrif qog’ozi singari, ijimoiy media foydalanuvchilari o’zlarining shaxsiy ma’lumotlarini platformaga joylaydilar, reklama qiladilar va boshqalarni ularning o’z profillarini kuzatishga va ergashishga rag’batlantiradilar. Bunday holatda, ijtimoiy media foydalanuvchilari, shaxslar yoki firma va korxonalar, o’zlarining ma’lumotlarini, faoliyatlarini reklama qiladilar va rivojlantiradilar.
Suhbatlar bloki foydalanuvchilarning ijtimoiy media platformalari orqali boshqa foydalanuvchilar bilan muloqot qilish darajasini ifodalaydi. Ko’pgina ijtimoiy media saytlari asosan shaxslar va guruhlar o’rtasidagi suhbatlarni osonlashtirish uchun yaratilgan. Bunday suhbatlar har xil sabablarga ko’ra sodir bo’ladi: hamfikrlar bilan tanishish, haqiqiy sevgini topish, o’ziga bo’lgan hurmatini oshirish yoki yangi g’oyalar va zamonaviy mavzulardan xabardor bo’lish. Ba’zilar esa ijtimoiy mediani insonparvarlik, ekologik muammolar, iqtisodiy muammolar yoki siyosiy munozaralarga ijobiy ta’sir ko’rsatish va o’z xabarlarini eshitilishining bir usuli deb bilishadi. Shunga ko’ra, ijtimoiy media platformalari turli xil suhbat qilish imkonini beradi. Masalan, ba’zi platformalar qisqa xabar almashishdan iborat bo’lsa, ba’zilar esa uzoq suhbatlarni xarakterlaydi.
Ulashish. Ulashish foydalanuvchilar tomonidan kontentning almashish, tarqatish va qabul qilish darajasini ifodalaydi. “Ijtimoiy” atamasi ko’pincha odamlar o’rtasidagi almashinuv juda muhim ekanligini anglatadi. Biroq, ko’p hollarda, ijtimoiylik odamlar o’rtasidagi bu aloqalarga vositachilik qiladigan obyektlar va onlayn uchrashuvlar hamda bir-birlari bilan muloqot qilishlari sabablari. Haqidadir. Faqatgina almashishning o’zi ijtimoiy mediada o’zaro ta’sir qilish usulidir, ammo almashish foydalanuvchilarni suhbatlashish yoki hatto bir-biri bilan munosabatlar o’rnatish istagini uyg’otishi ijtimoiy media platformasining funksional maqsadiga bog’liq. Masalan, ba’zi ijtimoiy media platformalarining obyekti rasm bo’lsa, ba’zi platformalarniki qo’shiq, ba’zilariniki esa kasblar hisoblanadi.
Mavjudlik. Ushbu blok ijtimoiy mediada foydalanuvchilar boshqalarning mavjudligini bilish darajasini belgilaydi. Bu insonlarning mediada mavjud yoki yo’qligi hamda virtual dunyoda va/yoki real dunyoda qayerdaligini bilishni o’z ichiga oladi. Virtual dunyoda bunday holat “mavjud” yoki “yashirin” kabi qatorlari orqali sodir bo’ladi. Harakatda odamlarning ulanishi ortib borayotganligi hisobiga, mavjudlik funksiyasi haqiqiy va virtual hayotni bog’laydi. Ba’zi mavjudlikka asoslangan platformalarda foydalanuvchilar o’zlari borgan lokatsiyani belgilashlari va bu orqali ularga ergashuvchilar ularni oson topishlari mumkin. Ayrim ijtimoiy media platformalari aynan lokatsiyani emas, balki, foydalanuvchilar yashaydigan geografik makonni o’z ichiga oladi. Ba’zi platformalar esa foydalanuvchining platformadagi “onlayn” holatini ham mavjud geolokatsiyani ham aks ettirmaydi. Bundan tashqari, mavjudlik funksional bloki suhbatlar bloki bilan juda bog’liq hisoblanadi. Mavjudlik bloki bor ijtimoiy media platformalarida suhbatlar bloki oshishining ehtimoli juda yuqori hisoblanadi.
Munosabatlar. Munosabatlar bloki foydalanuvchilarning boshqa foydalanuvchilar bilan bog’liqlik darajasini ifodalaydi. “Munosabat” deganda, biz ikki yoki undan ortiq foydalanuvchini suhbatlashishga, ijtimoiy mediada obyektlarni ulashishga, uchrashishga yoki shunchaki bir-birlarini do’st yoki muxlis sifatida ro’yxatga olishga olib keladigan qandaydir birlashma shakliga ega ekanligini tushunamiz. Natijada, ijtimoiy media platformasi foydalanuvchilari qanday bog’langanligi ko’pincha ma’lumot almashinuvining nima va qandayligini aniqlaydi. Ba’zi hollarda, bu munosabatlar juda rasmiy va tartibga solingan. Ayrim ijtimoiy media platformalarda foydalanuvchilar bir-birlari bilan qay darajada bog’liqligi ko’rsatiladi. Buning uchun har bir foydalanuvchi o’zining shaxsiy ma’lumotlarini ko’rsatgan bo’lishi kerak, masalan, o’qish yoki ish joyi, ishlash sohasi, ish beruvchilari va hokazo. Mana shu rekvizitlar orqali platforma avtomatik tarzda tegishli insonlarni topadi. Ayrim ijtimoiy media platformalari faqat foydalanuvchilarning kontakt raqamlaridagi shaxslar bilan aloqa qilishga imkon bersa, ba’zilari esa aloqa qilish uchun foydalanuvchilardan hech qanday bog’liqlik taalb etmaydi.
Guruhlar. Guruhlar funksional bloki foydalanuvchilarning jamoalar va kichik hamjamiyatlarni tashkil qilish darajasini ifodalaydi. Tarmoq qanchalik “ijtimoiy” bo’lsa, do’stlar, ergashuvchilar va kontaktlar guruhi shunchalik katta bo’ladi. Antropolog Robin Dunbar tomonidan taklif qilingan Dunbar soni ko’p muhokama qilinadigan munosabatlar guruhi bo’lib, u odamlarning boshqa odamlar bilan bo’lishi mumkin bo’lgan barqaror ijtimoiy munosabatlar sonini taxminan 150 tagacha cheklaydigan kognitiv chegaraga ega ekanligini ta’kidlagan. Ijtimoiy media platformalari ko’plab jamoalar bu raqamdan ancha oshib borayotganini tan oldi va foydalanuvchilarga a’zolikni boshqarish imkonini beruvchi vositalarni taklif qiladi. Guruhlarning ikkita asosiy turi mavjud. Birinchidan, odamlar o’zlarining kontaktlarini saralashlari va do’stlari, izdoshlari yoki muxlislarini o’zlari yaratgan turli guruhlarga joylashtirishlari mumkin. Ikkinchidan, onlayn guruhlar oflayn dunyodagi klublarga o’xshash bo’lishi mumkin: hamma uchun ochiq, yopiq (tasdiqlash kerak) yoki yashirin (faqat taklifnoma bilan).
Xulosa va takliflar. Ijtimoiy media nafaqat virtual dunyoda, balki, real hayotda ham insonning ma’lum ehtiyojlarini qondirish, shaxsiy, ijtimoiy hayotini yengillashtirish hamda yangi imkoniyatlar yaratishda muhim ahamiyat kasb etib kelmoqda. Uning asl mohiyatini bilish uchun uni tashkil qiluvchi omillarni tushunib yetish lozim. Ushbu tadqiqotda keltirilgan yettita funksional bloklar, ya’ni, identifikatsiya, suhbat, ulashish, mavjudlik, munosabatlar, obro’ hamda guruhlar ijtimoiy mediaga xos bo’lgan belgilar hisoblanadi. Ularning barchasi bitta platformada jamlanishi shart emas, balki, ba’zilarining mavjud bo’lishi kifoya. Ammo, ijtimoiy media deganda, asosan, mana shu attributlar mavjud platformalar tushuniladi.
2015 yili har bir amerikalik internetda kuniga 8,4 soat o‘tirib, mediakontent bilan tanishgan bo‘lsa, filippinliklar bunga 10,6 soat, rossiyaliklar 4,6 soat, yurtimizda 1,6 soatni ajratishmoqda. So‘nggi ma’lumotlarga ko‘ra, dunyoda internet foydalanuvchilarining soni 2,6 milliardni tashkil etgan bo‘lsa, O‘zbekistonda mazkur raqam 19 milliondan oshdi va shundan 7 million nafari mobil foydalanuvchilardir.
Har oyda o‘zgarib turgan mazkur raqamlar bugungi kunda zarur axborotni kerak emasidan ajratish, media orqali savodxonlikka ega bo‘lish zaruratini qo‘ydi. Xo‘sh, mediasavodxonlik nima? Nega bugun uning ahamiyati tobora ortib bormoqda? So‘nggi yillarda axborot oqimining bir necha barobar tezlashishi, ijobiy ma’lumotlar bilan bir qatorda salbiy xarakterdagi axborotning ko‘payishi mediasavodxonlikka ega bo‘lish zaruratini qo‘ydi. An’anaviy tarzda mediasavodxonlik shaxsning adabiy asarlarni tahlil eta olish va sifatli matnlarni yaratishidan iborat bo‘lgan. Bugun mediasavodxonlik – axborotning nega va nima uchun uzatilayotganligini bilish demakdir. Mediasavodxon inson o‘ziga bu axborotni kim va nima maqsadda yaratgan? Ushbu xabar men uchun zarurmi? degan savolni bera olishi va to‘g‘ri xulosa chiqarishi, unga nisbatan tanqidiy yondoshishi lozim. Mazkur savollar nafaqat siz oilangiz davrasida televizor ko‘rayotgan, mashinada radio eshitayotgan yoki internetdagi xabarlarni ko‘rayotgan paytda berilishi, balki har qanday axborotni qabul qilayotgan va unga baho berayotganda ham kerakdir. Bugungi axboriy muhitni tushunishda mediasavodxonlik muhim ahamiyat kasb etadi. Xo‘sh, mediasavodxonlik nima uchun kerak? Avvalo:
Huquqiy demokratik jamiyatimizning to‘laqonli, faol fuqarosi sifatida amalga oshirilayotgan islohotlar mazmun-mohiyatini tushunish;
OAV orqali uzatilayotgan va qabul qilinayotgan kundalik axborotni saralash ko‘nikmalarini shakllantirish;
Axborot orqali inson ongini boshqarishga yo‘l qo‘ymaslik va har qanday vaziyatda to‘g‘ri qaror qabul qilish;
Insonning vizual obrazlar ta’siri ostida ijobiy yoki salbiy tomonga o‘zgarishlarini tahlil eta olish va vizual xabarlar ostida beriladigan ko‘rinmas ma’lumotlarni “o‘qiy olish”;
OAV orqali beriladigan matnli kommunikatsiyalar mohiyatini tahlil etish;
Axborot qaerdan, kim tomonidan va nima maqsadlarda uzatilyapti, kimning manfaatlarini o‘zida aks etayapti, degan savollarga javob topa olish uchun zarurdir.
Mediasavodxonlik tushunchasi borasida turli xil fikrlar mavjud bo‘lib, AQShning Jamiyat xususidagi xalqaro entsiklopediyasida qayd etilishicha, «Mediasavodxonlik» (media literacy) inson jamiyatdagi fuqaro sifatidagi mas’uliyatini his qilgan holda faol va savodli bo‘lishi, mediamatnlarni qabul qila olishi, yaratishi, tahlil eta olishi va baholashi, zamonaviy mediani ijtimoiy-madaniy va siyosiy mazmunini tushuna olishi demakdir