Ijtimoiy moslashganlik shaxs ijtimoiylashuvining asosiy ijtimoiy-psixologik omillaridan biridir. Ijtimoiy moslashuvning samaradorligi koʻp jihatdan individ oʻzini va oʻzining ijtimoiy aloqalarini qanchalik oʻxshash (adekvat) anglashiga bogʻliq. Oʻzi toʻgʻrisidagi ijtimoiy tasavvurning notoʻgʻriligi yoki yetarlicha emasligi Ijtimoiy moslashuvning buzilishiga olib keladi, bu holat (voqelik) ning eng ayanchli koʻri-nishi autizm (individning atrofdagilar bilan muloqot qilishdan qochib, oʻzining ichki kechinmalari dunyosiga gʻarq boʻlishi)dir.
Ijtimoiy moslashganlik muammosi jahon psixologiyasida psixoanaliz, autizm, deprivatsiya kabi ilmiy yoʻnalishlarda tadqiq etib kelinadi.
Bunda asosiy eʼtibor moslashuvning buzilishiga (ruhiy sohadagi buzilishlar, begonalashish, apatiya, alkogolizm, giyohvandlik va b.) va uni tuzatish (korreksiyalash) ning psixoterapevtik uslublariga, autotrening, sotsiotrening vositalariga yoʻnaltiriladi
Muhitga shaxsning kirishib ketishi uning xulqi, faoliyati, muomalasi orqali sodir boʻlsa moslashishning mukammalligi vujudga keladi. Shaxsning katta yoki kichik guruxlar muhitiga moslashishi ishlab chiqarish Samaradorligini oshiradi, taʼlim-tarbiya jarayonini yaxshilashga yordam beradi.
Jamiyatdagi odam bir necha bosqichlarda moslashib boradi. Ular o'zaro bog'liqdir. Bolaning avvalgi bosqichda olgan ko'nikmalari keyinchalik takomillashtiriladi va ijtimoiylashuvning boshqa xususiyatlarini paydo bo'lishiga asos bo'ladi.
Chaqaloqlik - bu bosqich chaqaloqning dastlabki 2 yilini qamrab oladi. Bu erda uning muhim kattalar bilan muloqoti muhim ahamiyatga ega, bu ijobiy his-tuyg'ularga bo'yalgan. Bola unga murojaatga javob berishni, salbiy va ijobiy his-tuyg'ularni ajratib olishni o'rganadi. Buni unga qattiq murojaat qilinganda qovog'ini burishidan ko'rish mumkin.
Erta bolalik (2 yoshdan 5 yoshgacha). Bola dunyoni faol o'rganadi, shu bilan birga ob'ektlar bilan ishlashni, ularni boshqarishni o'rganadi. Ijtimoiylashuv ota-onalar bilan to'g'ri muloqotda bo'ladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalik (olti yildan etti yoshgacha). Ushbu davrdagi etakchi faoliyat o'yin faoliyati. Ammo bu bosqichda bola shaxsiyatining ijtimoiylashuvi jarayoni murakkab o'yin - rol o'ynash orqali sodir bo'ladi. Jamiyatning kichik a'zosi turli xil rollarni tayinlashni va o'ynashni o'rganadi.Ona bilan o'ynab, bola o'zini tutishni o'rganadi, uning ba'zi iboralarini takrorlaydi, "o'z" chaqalog'iga ko'rsatma beradi. Shu bilan u asosiy me'yorlar va qadriyatlarni, avvalambor, oilani qabul qila boshlaydi.
Erta maktab yoshi 7 yoshdan 11 yoshgacha davom etadi. Bola rivojlanishining ijtimoiy holati tubdan o'zgarib bormoqda. Bu davrda u hayot tajribasidan bilgan narsalarini qayta ko'rib chiqadi, olgan bilimlarini mustahkamlaydi. Ushbu yoshdagi sotsializatsiya xususiyatlari, shuningdek, bolaning hokimiyati o'zgarganligidan iborat. Yangi sharoitlarga moslashish jarayonida asosiy muhim kattalar o'qituvchidir. Bola u bilan teng asosda, ba'zan esa ota-onasidan ham ko'proq muloqot qiladi va o'zaro ta'sir qiladi.
O'smirlik davri (12-14 yosh). Yangi bilimlar yordamida, uning fikrini kontseptual fikrlash asosida shakllantirish, shuningdek, tengdoshlari bilan faol o'zaro munosabatlar, o'spirin jamiyat me'yorlari va talablariga o'rganishni davom ettiradi. Bu yoshda u ularni rad etishi yoki ularga to'liq bo'ysunishi mumkin.
14 yoshdan 18 yoshgacha bo'lgan yoshlar. Ushbu bosqichda har bir o'g'il yoki qiz hayotida bir nechta muhim voqealar sodir bo'ladi. Bu balog'at yoshi, unda yoshlar kattalar dunyosiga aralashadilar; o'qishlarni yakunlash, shu bilan birga odam mustaqilroq bo'ladi. Ushbu davr dunyoqarashning shakllanishi, o'z qadr-qimmatining o'zgarishi va natijada o'z-o'zini anglashni hisobga oladi. Psixikada asosiy hayotiy tamoyillar, o'z-o'zini hurmat qilish, qadriyat yo'nalishlari etuk
Kechki o'spirin (18-25 yosh). Shaxs mehnat faoliyatida faol ishtirok etadi. Ba'zilar o'qishni davom ettiradi, kasb-hunar egallaydi. Yoshlar asta-sekin jamiyatning ijtimoiy me'yorlarini o'rganadilar va qabul qiladilar, boshqalar bilan o'zaro aloqada bo'lishni, mehnat vazifalarini taqsimlashni va ularni bajarishni o'rganadilar. Shaxsiyat ijtimoiy va kasbiy jihatdan rivojlanadi.
Voyaga etish (25-65 yosh). Inson mehnat faoliyatida yaxshilanadi va o'z-o'zini tarbiyalash bilan shug'ullanadi.
Ishdan keyingi faoliyat (65 yosh va undan yuqori). Inson nafaqaga chiqadi, hayotning ba'zi natijalarini sarhisob qiladi. U o'zini turli yo'nalishlarda anglaydi (styuardessa, buvi, bobosi, o'zini o'zi o'qitish, professional masalalarda maslahat berish).
Shuni unutmaslik kerakki, jamiyatning asosiy tushunchasi kamdan-kam hollarda tuzatiladi, chunki bolalikka xos bo'lgan narsani keyinchalik qayta tuzish, ong ostidan chiqarib tashlash qiyin. Ijtimoiylashuv turlari birlamchi va ikkilamchi bilan cheklanmaydi. Jamiyatga moslashish muvaffaqiyatli (resotsializatsiya) va muvaffaqiyatsiz (dotsotsializatsiya) bo'lishi mumkin.
