Ijtimoiy psixologiya

boshqalarning borligi.
Talaba hech kim bo‘lm agandagidan ko£ra ko‘pchilik oldida o ‘zini 
altruist ko‘rsatib. boshqalarga yordam qo‘lini cho‘zishi m um kin, 
bunday hoi aksariyat odamlarga xosdir.
E’tiborli kishilarning bahosi. 
Agar inson uchun qaysidir ji- 
hatda e’tiborli kishi (ayniqsa, uning o‘zi altruistik xulqni tez-tez 
namoyon qilib tursa yoki ayni paytda altruistik harakatni kuta- 
yotgan bo‘lsa) boshqa paytdagiga nisbatan altruistroq bo‘ladi. Ta­
laba o‘zi uchun hurm atli bo‘lgan o‘qituvchisining yonida (agar 
bu o‘qituvchi altruistik xulqni namoyon qiladiganlardan boisa) 
boshqa paytdagidan ko‘ra altruistroq bo‘ladi.
Javobgarlikni his qilish. 
Kishi boshqalar yoki qonun oldida 
javobgarlikdan qo‘rqib, o ‘zi istam asa-da boshqalarga yordam be- 
radi. Masalan: ota-onadan qo‘rqib uka, singillariga yordam be- 
rish. Qonun oldidagi javobgarlikdan qo‘rqib m ashinada urib ket- 
gan odam ni kasalxonaga olib boradi. Ba’zi talabalar guruhida 
guruhdagilarning ba’zilarigina altruistik bo ‘lsa, to ‘rtinchi kursga 
kelib butun guruh altruistik harakat qiladi va bir-birlari uchun 
qayg‘uradi.
Taqlidchanlik. 
H ar bir jam iyatda kishilar o‘zini qanchalik ko‘p 
altruistik tutsa bu holatga taqlid qiluvchilar ko‘payadi. Agar altru­
istik xulqqa ega boigan o‘qituvchilar ko‘p b o isa va bu xulqni ular 
talabalar oldida tez-tez namoyon qilsalar, talabalar ham albatta 
ularga taqlid qilishadi.

---

Jins farqi (simpatiya). 
Ko‘pgina davlatlarda erkaklar ayollar- 
dan ko‘ra kuchli jins sifatida tan olinadi. Bunday jamiyatlarda 
erkaklar ko‘pincha jismoniy jihatdan ayollarga o ‘z yordamlarini 
tak lif etadilar. Masaian, yaqin o'tm ishda bizning o ‘zbek m illa- 
timizga tegishli bo‘lgan odatlardan biri — beva ayol bo‘shagan 
chelagini ko'cha eshigi oldiga chiqarib qo‘ysa, ko‘chadan o ‘tgan 
istalgan erkak unga suv olib kelib, eshigi tagiga qo‘yib ketganligi 
xalqimizda altruistik hislarning qadrlanganligidan dalolat beradi. 
Ba’zan ayollardan erkaklarga nisbatan altruizm ni namoyon qi- 
lish talab etiladi. Masaian, kirini yuvib berish, ovqatini pishirib 
berish.