Ijtimoiy psixologiya

Agressiv xulq-atvor borasidagi nazariyalar
Agressiv xulq-atvorni har tomonlama tushuntirib beruvchi nazariyalar mavjud bo‘lib, ularning har biri agressiya va uni keltirib chiqaruvchi omillarni batafsil tushuntirib beradi. Ularni umumlashtirgan holda quyidagicha tasniflash mumkin:

• 
  Psixoanalitik yondashuv.
  
• 
  Etologik yondashuv.
  
• 
  Sotsiologik yondashuv.
  
• 
  Frustratsiya nazariyasi.
  

• Ijtimoiy o‘rganish nazariyasi.
Agressiyaga aloqador eng birinchi va eng mashhur nazariy tushunchaga asosan bunday xulq-atvor o‘z tabiatiga ko‘ra ko‘p jihatdan instinktivdir. Bu yondashuv keng tarqalgan bo‘lib, unga ko‘ra inson genetik va konstitutsional ravishda shunday harakat- larni bajarishga «programnialashtirilgan»ligi tufayli agressiya sodir bo‘ladi.


Agressiyani tushuntirishda psixoanalitik yondashuv. Bu yon­dashuv tarafdorlarining fikriga ko‘ra agressiya — bu instinktiv fe'l-atvor turlaridan biridir. Bu nazariyaning yaratuvchisi bo‘lgan Z. Freyd o‘zining dastlabki ishlarida shuni ta’kidlaganki, insoniy fe’l-atvorlarning barchasi bevosita yoki bilvosita erosdan, ya’ni hayot instinktidan yaraladi. Erosning quvvati (libidosi) hayotni mustahkamlashga, saqlab qolishga va ko‘paytirishga yo‘naltiriladi. Ushbu ma’noda agressiya mana shu libidoz impulslarning buzi- lishi va blokirovka qilinishiga nisbatan reaksiya sifatida qabul qilinadi. Birinchi jahon urushi zo‘ravonliklari tajribasini boshdan kechirgan Freyd, agressiyaning kelib chiqishi va mohiyati haqida fikr yuritar ekan, u ikkinchi asosiy instinkt — tanatos — o‘limga ishtiyoqning mavjudligini taxmin qildi. Bu instinktning quvvati buzg‘unchilikka va hayotni to‘xtatishga yo'nallirilgandir. Shunday qilib, tanatos agressiyani tashqariga chiqarishga va boshqalarga yo‘naltirilishiga bevosita sabab bo‘ladi.
Freydning agressiyaning boshlanishi va tabiatiga nisbatan bildirgan mulohazalari оЧа pessimistik bo‘lgan, deyish mumkin. Chunki unga ko‘ra agressiv xulq insonga tug‘ma berilgan bo‘lib, undan qutulib bo'lmasligi ta’kidlanadi.
Freydning fikricha, tanatos energiyasi tashqariga yo‘- naltirilmasa, bu inson psixikasining buzilishiga olib keladi. Shuning uchun agressiyani tashqi namoyon bo‘lishi tanatos- ning bunday buzg'unchi kuchini susaytirishi va natijada yana- da xavfli harakatlarning paydo bo‘lish ehtimolini kamaytirishi mumkin.
Shunday qilib, Freyd keyingi davr nazariyotchilaridan farqli odaroq bu tushunchaga optimistik jihatdan qaramagan.