Ilm-fan va innovatsiya ilmiy-amaliy konferensiyasi in-academy uz/index php/si 18 kiberxavfsizlik va jamoat xavfsizligini ta’minlashning ustuvor

ILM-FAN VA INNOVATSIYA 
ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI
 
in-academy.uz/index.php/si 
19 
jinoiy guruhlar, yolg‘iz hujumchilar, rasmiylashtirilgan va rasmiylashtirilmagan buzg‘unchi 
siyosiy guruhlar, harbiylar tomonidan kibermakondan foydalanish imkoniyati mavjud va 
davlatlarning maxsus xizmatlari. Ularning maqsadi - jinoyatlar sodir etish, harbiy va fuqarolik 
infratuzilmasiga (shu jumladan tanqidiy) buzg‘unchi ta’sir kо‘rsatish uchun siyosiy sabablarga 
kо‘ra xakerlik hujumlarini amalga oshirish va maxfiy ma’lumotlarni tо‘plash. Davlat yoki 
kuchli korporatsiyalar manfaatlarini kо‘zlab tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri josuslik dunyo hamjamiyati 
tomonidan kiberxavfsizlikni huquqiy tartibga solish muammosini e’tiborsiz qoldirib 
bо‘lmaydi”. 
Dunyoning yetakchi davlatlari о‘zlarining kiberxavfsizliklarini ta’minlash muammolarini hal 
qilish siyosatida о‘zlarining axborot resurslarini rivojlantirish va himoya qilishga, shuningdek, 
boshqa mamlakatlarning axborot resurslariga ta’sir о‘tkazish imkoniyatiga tobora kо‘proq 
e’tibor qaratmoqda. Shu maqsadda, xususan, bugungi kunda dunyoning kо‘pgina nufuzli 
geosiyosiy subektlari (AQSH, Rossiya, Yevropa Ittifoqi, Xitoy, Hindiston va boshqalar) 
tarmoqdan ayrim mamlakatlar uchun foydalanish uchun ixtisoslashgan harbiy bо‘linmalarni 
yaratgan yoki yaratish jarayonida.
Kiberxavfsizlik muammolari sohasidagi mutaxassislar Xitoy va AQShning eng faol va kuchli 
kiber birliklari hozirda eng faol va qudratli hisoblanadi degan umumiy fikrga kelishdi. Xitoy 
kiberqо‘shinlarining salohiyati, hajmi va vazifalari tо‘g‘risida rasmiy ma’lumotlar yо‘qligiga 
qaramay, FQB uchun tayyorlangan va OAVga taqdim etilgan maxfiy hisobotdan qandaydir 
tasavvurga ega bо‘lish mumkin. Hisobot materiallarida Xitoy kiber-kuchlarining rivojlanish 
darajasi ta’kidlangan va bu rivojlanishning AQSH uchun tahdidlari kо‘rsatilgan. Hisobotda XXR 
«kiberterrorizm nuqtai nazaridan Qо‘shma Shtatlar uchun eng yaxlit tahdid»[1] va hozirda 
«hayotiy infratuzilmani yо‘q qilish, bank, tijorat, harbiy va mudofaa ma’lumotlar bazalariga 
kirish» uchun yetarli salohiyatga ega bо‘lishi mumkin bо‘lgan kuch deb ataladi. FQB 
ma’lumotlariga kо‘ra, bugungi kunda XXR 180 000 xakerlik armiyasiga ega. Ular har kuni 
AQSH kibermakoniga hujum qiladi va har yili AQSH Mudofaa vazirligi kompyuterlariga 90 000 
ga yaqin hujumlarni amalga oshiradi. 180 000 xakerning 30 000 tasi harbiylar, 150 000 tasi 
esa xususiy sektordagi kompyuter mutaxassislari (kiber fazoda harbiy yoki razvedka 
vazifalari bilan shug‘ullanuvchi xususiy kompaniyalar xodimlari). Ularning vazifasi AQSH 
harbiy va tijorat sirlariga kirish va hukumat va moliyaviy xizmatlarni buzishdir. 
Mashhur nemis futurologi K. H. Shtaynmuller, «Kelajakning aniq tahdidi - Internetdagi kiber 
urush xavfi yoki uning о‘rnini bosadigan narsa - sovuq va issiq tо‘qnashuv о‘rtasidagi 
chegaralarni yо‘q qiladi»[2]. 
Randall Dipert о‘zining «Kiber urushning axloqiy muammolari» maqolasida Kiber urush 
bо‘yicha Jeneva konvensiyasining analogini yaratish zarurligi haqida о‘ylashni[3] taklif qiladi. 
«Kiberdushmanlar ma’lumotlar bazalarini yо‘q qilishga, aloqa tizimlarini yopishga, bank 
hisoblarini tozalashga, butun shaharlarni zulmatga botirishga, ishlab chiqarishni yopib 
qо‘yishga, sog‘liqni saqlash tizimiga vayronagarchilikka olib kelishga va hokazolarga 
intilishadi. Ammo odatiy urushlardan farqli о‘laroq, kiberjanglar hatto uzoqdan Jeneva 
konvensiyasiga о‘xshab ketadigan hech narsa bilan tartibga solinmaydi. Kiber urush 
jinoyatchilarini cheklovchi xalqaro huquqning chegaralari yoki standartlari yо‘q”, - deya 
ogohlantiradi G. Dipert. Shu bilan birga, olimning fikricha, Jeneva konvensiyasi qoidalarini (siz 
bilganingizdek, uzoq vaqtdan beri oddiy urushlar о‘tkazish qoidalarini tartibga solib 
kelayotgan) oddiygina qabul qilib, raqamli harbiy amaliyotlarga о‘tkazib bо‘lmaydi. 

---