Ilm-fan va ta’limda innovatsion yondashuvlar, muammolar, takliflar va yechimlar xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

Ilm-fan va ta’limda innovatsion yondashuvlar, muammolar, takliflar va yechimlar 
xalqaro ilmiy-amaliy anjumani
73 
 2022 
rivojlanishidan juda ham ehtiyot qilish lozim.
Donning zararlanishiga ko‘pincha uni 
xirmonlarda, dala sharoitlarida, o‘tgan yilgi qoldiqlardan yaxshi tozalanmagan 
omborxonalarda saqlash sabab bo‘ladi. Don massasi sifatining pasayishi uni tashish 
jarayonida ham kuzatilishi mumkin. Don massasining sifati va saqlanuvchanligi 
ko‘p jihatdan yig‘ib olingan zahoti joylashtirilgan joyning sharoitiga bog‘liq. Don 
yig‘ib olingan zahoti darhol belgilangan manzilga yetkazilishi lozim. Donning 
mexanizatsiya vositalari bunkerlarida qolib ketishi uning sifatini pasayishiga olib 
keladi. 
Don ishlab chiqarish korxonalariga turli xolat va sifat ko‘rsatkichlariga ega 
bo‘lgan xolda keltiriladi. Keltirilgan don massasiga mas’uliyatli munosabatda 
bo‘lish talab etiladi. Qabul qilingan don to‘g‘ri analiz qilinishi va sifati bo‘yicha aniq 
ajratilishi lozim. Bundan tashqari ularga xujjatlarni rasmiylashtirish, saqlashda 
to‘g‘ri rejimlarni qo‘llash va zamonaviy ishlov berish tizimlarini joriy qilish lozim.
Tajribalarimizga asoslanib olib borilgan tajribalarimiz natijalariga asoslangan 
xolda urug‘lik donlarni yig‘ishtirib olish, 1-2 xafta oldin boshlanadi ular 3 oy 
mobaynida quritilib, tozalab, saralab, dorilab, quritilib qadoqlanib yopiq 
omborlarda yoki nishabli xavo yaxshi aylanadigan, chiqindilardan tozalangan 
omborlarda paddonlarda 1 tonnadan shaxmat usulida saqlab, so‘ng oktabr oyining 
2 va 3 o‘n kunligida ekish uchun tarqatiladi. 
Daladan to qabul qilish korxonalariga olib kelgunga qadar 10-12% yo‘qotuvlar 
sodir bo‘ladi. Zararli xasva kemiruvchisini ta’siri 2 % ni va undan ko‘proq 
ko‘rsatkichni ham tashkil etadi. Tovar uchun yig‘ishtirilgan donlar tinim davrini va 
yetilish davrini o‘tash uchun, ochiq sharoitda iyun, iyul, avgust, sentabr oylarida 
quyoshli betonli maydonlarda saqlab turiladi. Bu vaqtda 4 oy mobaynida tashqi 
muxit ta’siridan qushlar, xavodagi chang va iflos gardlar donning ustki qismiga 
joylashib ulguradi. Olingan natijalarni taxlil qiladigan bo‘lsak faqat don bilan 
oziqlanadigan kalamush yil davomida 22-25 kg, 1 dona qush bir kunda 8-12 g, 1 
yilda 4 kg 320 gr donni yeb qo‘yadi. Chumchuqlar kaptarlar va boshqa qushlar 
ombor yoki don uyumlariga ochiq maydondagi va xirmondagi donlarga ko‘plab 
qiron keltiradi. Bundan tashqari ular don uyumlarini o‘z axlatlari, patlari bilan 
ifloslantirib yuboradi.
Donning sifati zararkunanda va kasalliklar ta’sirida ham o‘zgaradi. Ayniqsa 
zararkunandalar donning nonvoylik sifatini keskin tushiradi.
Viloyatimizda joylashgan donni qayta ishlash korxonalarining 3 tasida 
zamonaviy don omborlari mavjud, ammo ko‘plari bir qavatli uy shaklidagi yopiq 
omborlar bo‘lsa, ayrimlarida ochiq shaklldagi nishabli ayvonlarda don zaxiralari 
saqlanib kelinadi. Ochiq nishabli ayvonlarda yilning fasllari o‘zgarishi oqibatida 
ham yo‘qotishlar sodir bo‘ladi.
Don va don maxsulotlarini saqlash boshqa ko‘pgina tovarlar singari 
mamlakatda murakkab tadbir xisoblanadi. Don maxsulotlarini saqlashni tashkil etish 
katta miqdorda moddiy-texnik baza xamda malakali mutaxassislarni talab etadi. 
Korxona xududidagi omborlariga donni joylashtirishdan oldin iloji boricha 
eski xosilni batamom tugatish va omborlarni tozaligiga ishonch xosil qilish, 
sanitariya xolatlari amalga oshirilgan va donning namligiga etiborli bo‘lish muxim 
hisoblanadi. Bu esa don korxonalarining iqtisodiyotini yanada oshirishga olib keladi.

---