Ilmiy-metodik jurnali scientific-methodical journal ministry of public education of the

“XALQ TA’LIMI” ilmiy-metodik jurnali. 2018. № 5.   www.xtjurnali.zn.uz
qo‘lga kiritib, keyingi turda ishtirok etgan. (2018-yilda esa ushbu test sinovi respublika 
bosqichida olinadigan bo‘ldi.) Ushbu test sinovida atigi 20-30 ball olgan o‘qituvchilar 
ham  borligi  achinarlidir.  yetarlicha  bilim  darajasiga  va  pedagogik  mahoratga  ega 
bo‘lmagan  o‘qituvchilar  o‘qitadigan  bo‘lsa,  farzandlarimizning  bilim  darajasi  qanday 
bo‘ladi, ta’lim sohasiga ajratilayotgan mablag‘larning, eng muhimi farzandlarimizning 
boy  berilgan  umrining  o‘rnini  qanday  to‘ldirish  mumkin.  Shuning  uchun,  mening 
fikrimcha,  o‘z  ustida  ishlash  va  malaka  oshirish  ishlarini  to‘g‘ri  tashkil  etish, 
o‘qituvchilarni  zarur  metodik  vositalar  bilan  ta’minlash,  shuningdek,  yuqoridagi  kabi 
sinovlarni har o‘quv yili yakunida o‘tkazish hamda sinov natijalari va o‘quvchilar bilim 
darajasi  ko‘rsatkichlaridan  kelib  chiqib  rag‘batlantirish  yoki  chegirmalarni  joriy  etish 
o‘qituvchilarning pedagogik mahorati hamda bilim darajasini oshirilishiga xizmat qiladi. 
Bunda barcha jarayonlarning adolatlilik va shafoflilik prinsiplari, jamoatchilik nazorati 
asosida  amalga  oshirilishi  muhimdir.  internet  tizimi  orqali  o‘zbek  tilida  tayyorlangan 
ochiq  dars  ishlanmalari,  slaydlar  va  boshqa  shu  kabi  elektron  o‘quv  materiallarini 
topish ham amri mahol. Barcha fanning har bir dars mashg‘uloti uchun eng zamonaviy 
multimedia  vositalaridan,  zamonaviy  ilmiy  yutuqlardan  foydalanilgan  holda  elektron 
o‘quv materiallarini yaratish va bu yo‘nalishdagi faoliyatni rag‘batlantirish zarur. Buning 
uchun o‘qituvchilarni metodik qo‘llab-quvvatlashni rag‘batlantirish jamg‘armasini tashkil 
etish, uning moliyaviy manbasi etib, jumladan, ish haqining 0,1 foizini belgilash, har bir 
fanning har bir dars mashg‘uloti uchun elektron ishlanmalar tanlovini joriy etish, tanlov 
jarayonini shaffof va adolatli o‘tkazish hamda jamg‘arma hisobidan g‘oliblarni munosib 
taqdirlash bu sohadagi muammolarni bartaraf etilishiga xizmat qiladi. 
Ta’lim  sifatining  qay  darajada  ekanligi  ko‘rsatkichlaridan  yana  biri,  oliy  ta’lim 
muassasalariga qabul natijalaridir. Oxirgi uch o‘quv yili yakuniga ko‘ra, o‘sha yildagi 
bitiruvchilarning  atigi  uchdan  birigina  oliy  ta’lim  muassasalariga  kirish  uchun  hujjat 
topshirgan.  Har yilgi oliy ta’lim muassasalariga ajratilgan qabul kvotasi doirasida oliy 
ta’lim muassasalariga o‘qishga kirgan talabalarning 30 foizga yaqin qismigina o‘sha 
yildagi  bitiruvchilardan  iborat,  xolos.  nima  uchun  farzandlarimizning  65-70  foizi  oliy 
ta’lim  muassasasiga  o‘qishga  kirish  uchun  hujjat  ham  topshirmayapti,  nima  uchun 
oliy ta’lim muassasalariga o‘qishga kirgan talabalarning 70 foizi bir necha yil mustaqil 
hamda  repititor  yordamida  tayyorgarlik  ko‘ribgina  o‘qishga  kirmoqda.  nima  uchun 
umumiy va o‘rta maxsus ta’lim muassasalarida 11-12 yil davomida o‘qigan aksariyat 
o‘quvchi birinchi yilning o‘zidayoq qo‘shimcha kurslarga qatnamasdan o‘qishga kira 
olmayapti degan og‘ir savollar har birimizni o‘ylantirishi zarur. Joriy yilda ham oliy ta’lim 
muassasalari uchun ajratilgan kvotaning 13 mingga yaqini abiturientlarning minimum 
ballni ham qo‘lga kirita olmaganliklari sababli bo‘sh qoldi. Bu ko‘rsatkich ham ta’lim 
sifatining avvalgi yillardan unchalik farq qilmaganligini ko‘rsatadi. Ushbu holat bo‘yicha 
bo‘sh  qolgan  kvota  o‘rinlariga  bir  xil  fanlardan  test-sinovi  topshirgan  boshqa  ta’lim 
yo‘nalishlariga kira olmagan abiturientlar hisobiga ixtiyoriylik va yuqori ball olganligi 
ketma-ketligi asosida to‘ldirish zarur. yuqoridagi holatga olib kelgan sabablardan biri, 
menimcha, 10-11 sinflarda o‘qitilayotgan fanlar sonining ko‘pligidir. Misol uchun, ta’lim 
sifati yuqori bo‘lgan horijiy davlatlarda o‘qitiladigan fanlar soni 10-12 tani tashkil etgani 
holda bizda 22 tagacha fan o‘qitilmoqda. albatta, har bir o‘qitilayotgan fanning qanchalik 
ahamiyatga ega ekanligini asoslash mumkin. Biroq bunday fanlarni imkon qadar 9- 
sinfga  qadar  o‘qitish  hamda  10-11-sinflarda  esa  ma’lum  fanlarni  chuqurlashtirilgan 
holda o‘qitishni yo‘lga qo‘yish zarur. Buning uchun, mavjud fan soatlarini 30 foizigacha 
o‘zgartirish vakolatini maktablarga berish lozim.

---

13
respublikamizdagi o‘rganilgan tuman va shaharlardagi 30 foizgacha umumta’lim 
maktablarining informatika xonalari o‘qituvchi va o‘quvchi uchun kompyuter texnikasi 
jamlanmalari  bilan  umuman  ta’minlanmagan,  bunday  jihozlar  bilan  ta’minlangan 
umumta’lim  maktablaridagi  50  foizgacha  kompyuterlar  esa  yaroqsiz  holatga  kelib 
qolgan, yaroqlilari ham ma’naviy eskirgan. Bundan tashqari, to‘liq jihozlangan bitta 
informatika  xonasidan  hafta  davomida  eng  kamida  40  soat  dars  mashg‘ulotlarida 
foydalanish mumkin bo‘lgani holda, aksariyat umumta’lim maktablarida informatika 
xonasidan  hafta  davomida  atigi  9-18  soatgacha  foydalanilmoqda.  kompyuter 
texnikasi jamlanmalari bo‘yicha bu kabi yetishmovchilikni bartaraf etish uchun eng 
kamida 150-200 mlrd. so‘m mablag‘ talab etiladi. Umumta’lim maktablarining tayanch 
o‘quv rejasiga ko‘ra, informatika va axborot texnologiyalari fani haftada 5,6,7-sinflar 
uchun  0,5  soat,  8-sinf  uchun  1  soat  hamda  9-10  sinf  uchun  2  soatdan  o‘qitilishi 
belgilangan. 
kompyuter texnikasi bilan to‘liq ta’minlangan informatika xonalaridan foydalanish 
samaradorligini oshirish orqali yuqoridagi muammoni hal etish maqsadida, hududdagi 
har  ikkita  umumta’lim  maktablari  uchun  bitta  informatika  xonasiga  kompyuter 
texnikasini  ajratish,  informatika  va  axborot  texnologiyalari  fanini  haftalik  soatini  ikki 
barobarga oshirish hisobiga faqat o‘quv yilining yarmi davrida o‘qitiladi. Bunda bitta 
informatika  xonasi  jihozlangan  ikkita  umumta’lim  maktabida  o‘quv  yilining  boshqa 
yarmida informatika fani o‘qitiladi va kompyuter texnikasi jamlanmalaridan o‘quv yili 
davomida ikkita maktab navbatma-navbat foydalanishi nazarda tutiladi. Bu jarayonni 
amalga oshirishning tartiblari, yo‘riqnomalari ishlab chiqiladi. Ushbu taklif joriy etilganda 
informatika o‘qituvchisiga shtat birligiga asosan haq to‘lanishi mumkin.
kompyuter  texnikasi  mavjud  bo‘lmagan  maktablardagi  o‘quvchilarning  infor-
ma tika  fani  bo‘yicha  olayotgan  bilim  darajasini  hamda  kompyuter  texnikasi  bilan 
ta’minlangan  maktablardagi  kompyuterlarning  eskirib  boraverishini,  ularni  ta’mirlash 
va zamonaviylariga almashtirish zaruriyati kuchayib borishini inobatga olsak, ushbu 
taklifni  amaliyotda  joriy  etishning  sabab  va  imkoniyati  kuchayadi.  Bu  kabi  tartibni 
labaratoriya mashg‘ulotlari olib boriladigan fanlar uchun ham tatbiq etish mumkin.
respublika  bo‘yicha  bitta  farrosh  uchun  tozalash  hududi  700  kv.metr  etib 
belgilanganligi (ma’lumot uchun oldin va ko‘pgina MDH davlatlarida ham 500 kv.metr 
bo‘lgan) hamda maktablarda ikki smenali mashg‘ulotlarning tashkil etilganligi farroshlar 
mehnatini  og‘irlashishiga  olib  kelmoqda.  Ular  uchun  tozalash  hududini  kamaytirish 
hamda bir smenadan ortiq faoliyat olib borayotgan ta’lim muassaslarida qo‘shimcha 
farroshlik  shtatlarini  kiritish  zarur.  Buning  uchun  zarur  bo‘ladigan  mablag‘larning 
moliyalashtirish  manbasi  sifatida  davlatimiz  rahbari  Shavkat  Mirziyoyev  tashabbusi 
bilan aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qismini ish bilan ta’minlash maqsadida tashkil 
etilgan  jamoat  ishlari  jamg‘armasi  mablag‘laridan  foydalanish  lozim.  natijada,  10 
minglab aholini doimiy ish bilan ta’minlash mumkin bo‘ladi.
Darsliklar  bilan  ta’minlash  o‘quvchilarning  sifatli  ta’lim  olishlarining  eng  muhim 
omillaridan  biri  hisoblanadi.  Biroq  hududlardagi  haqiqiy  holatni  o‘rganish  tashkil 
etilgan  tumanlardagi  umumiy  o‘rta  ta’lim  muassasalarida  o‘quvchilarning  darsliklar 
bilan  ta’minlanganlik  holati  o‘rganilganda  aksariyat  ta’lim  muasasalarida  darsliklar 
bilan ta’minlash tizimida ham kamchiliklar mavjudligi aniqlandi. Jumladan, o‘tgan o‘quv 
yilining boshlanganiga 4 oydan oshganiga qaramasdan o‘rganish o‘tkazilgan barcha 
umumta’lim maktablarida o‘quvchilarning darsliklar bilan to‘liq ta’minlanmaganligi, eski 
darsliklar bilan ta’minlanganligi, tuman xalq ta’lim bo‘limlari tomonidan o‘quvchilarning 

---

14