Imtihon javoblari

2-BILET  
1. Ilk o‘rta asrlardagi Xorazm va Xioniylar davlatini taqqoslang.
1153 yilda sodir bo’lgan o’g’uzlar isyoni bu sohada biroz turg’unlikka olib keldi. 
1157 yilda Sulton Sanjar vafot etganlaridan so’ng to Xorazmshohlar 1197 yilda Iroq 
saljuqiylari davlatini tugatgunlarigacha bo’lgan davr ichida g’uriy va qoraxitoylarga qarshi 
olib borgan urushlari Xuroson va Xorazm shaharlarining moddiy jihatdan zarar 
ko’rishlariga sabab bo’ldi. Biroq, shunga qaramay, XII asrning ikkinchi yarmida ham ilm-
fan va adabiyot rivojlandi. Xususan, Jaloliddin davriga qadar, ya’ni 1220 yilgachayoq 
Xorazmshohlar poytaxti Gurganj moddiy jihatdan nihoyatda gullab-yashnagani singari, 
ilm-fan va san’at markazi sifatida ham Xurosonning buyuk shaharlarini ancha ortda 
qoldirib ketdi. 
Sulton Sanjarning poytaxti bo’lgani uchun gullab-yashnagan Marv Xorazmshohlar 
davrida ham o’z mavqeini saqlab qoldi. Biroq, mo’g’ul istilosi oqibatida bu shahar 
tanazzulga yuz tutib, orqada qoldi. Mo’g’ul istilosidan biroz oldin bu erdan chiqib ketgan 
Yoqut Hamaviy shaharda o’sha vaqtda o’nta kutubxona bo’lganligi to’g’risida yozgan edi. 
Jome masjidi kutubxonasida 12 ming jild kitob bo’lgan. Shahardagi barcha 
kutubxonalardan foydalangani va shu tufayligina asarlarini yoza olganini e’tirof etgan. 
Yoqut Marvda lozim bo’lgan asar nusxalari ham ko’p bo’lganligini, asosiy e’tibori bilan 
dunyoning biror shahridagi kutubxona Marv bilan bellasha olmasligini qayd qilgan edi. Bu 
Xorazmshohlar davrida Mavrning buyuk bir madaniyat markaziga aylanganligidan dalolat 
beradi. 
V asr o’rtalarida O’rta Osiyoga Ettisuv va Sharqiy Turkistondan ko’chmanchi chorvador 
xion nomli qabilalarning hujumi boshlanadi. 
Xioniylar milodiy 353-yilda o’z hukmdori Grumbat boshchiligida Sug’dga bostirib 
kiradilar. So’ngra ular Eronda tashkil topgan va tobora kuchayib borayotgan Sosoniylar 
davlati bilan to’qnashadilar. Dastlabki janglardayoq sosoniylar shohi Shopur II (309-379) 
xioniylardan yengiladi. So’ngra o’zaro sulhga kelishilib, hatto ular o’rtasida ittifoqlik ipi 
bog’lanadi. O’rtadagi ittifoq goh buzilib, goh tiklanib turadi. 
Nihoyat, IV asrning 70-yillarida o’rta Osiyoda xioniylar hukmronligi o’rnatildi. Sirdaryo 
bo’ylaridan to Amudaryo havzasigacha cho’zilgan keng maydonda xioniylarning kuchli 
davlati qaror topadi. Bu davlat 120 yildan oshiqroq hukmdorlik qiladi. 
Kidariylar davlati 

---

V asrning 20-yillarida Sharqdan Sirdaryo va Orol bo’ylari orqali Xorazm hamda 
Amudaryo havzasiga yana bir ko’chmanchi chorvador aholi - toxarlar kirib keladi. 
Toxarlar kushonlarning avlodlaridan bo’lib, Kidar ismli hukmdor ularga yo’lboshchi edi. 
Shuning uchun ular kidariylar nomi bilan tilga olinadi. Tez orada kidariylar Amudaryo 
havzasi hamda g’arbiy va janubiy Sug’d yerlarini ishg’ol etib, xioniylar davlatining 
janubiy qismida o’z hukmronligini o’rnatganlar. Balx shahri esa bu yangi davlatning 
poytaxtiga aylantirilgan. 
Aftidan, kidariylar xioniylar bilan ittifoqchi sifatida harakat qilgan va tajovuzlarini janubga 
tomon kengaytirishga intilgan. V asrning 30-50-yillarida kidariylar bilan sosoniylar 
o’rtasida ziddiyat tobora kuchayib, ular bir-biriga dushman bo’lib qolgan. Bu ikki davlat 
o’rtasida 456-yilda bo’lib o’tgan navbatdagi to’qnashuvda sosoniylardan qaqshatqich 
zarbaga uchragan kidariylar o’zini qayta o’nglab ololmaydi. Buning ustiga tez orada 
kidariylar shimoldan janubga tomon siljigan yana bir ko’chmanchi chorvador aholi - 
eftaliylar bilan to’qnashadilar. Natijada, kidariylar O’rta Osiyoni tark etib, janubga - 
Shimoliy Hindistonga chekinadilar. U yerlarda 75 yil hukmronlik qiladilar. 
2. Amir Temurning dunyo tarixidagi tutgan o‘rni haqida mulohaza yuriting.
 
Amir 
Temur 
1336-yil 
9-aprelda 
qadimgi 
kesh 
viloyatidagi(xozirgi 
shahrisabz)yakkabog’ tumanida(Xo`ja ilg`or qishlog`ida) tug`uladi. Uning to`liq ismi Amir 
Temuribn Amir Tarag’ay ibn Amir Barqul. Onasi Takinaxotun. Shayx Shamsiddin 
kulolTemurbekning piri bo`lgan.Amir temur mohir chavandoz va jangchi bo`lgan. 
AmirTemurning asosiy maqsadi markazlashgan davlat tuzish edi. Bu maqsadga 1370-yil 11-
aprelda erishadi ungacha esa 1365-yil tarixda mshxur bo`lgan loy jangidaIlyosxo`jaustidan 
g`alaba qozonadi. Amir Temur birin ketin hududlarni qo`lga kirita boshlaydi.Jumladan 
sharqiy tirkiston tomon bir necha martayurish qiladi. Mug`ullarga zarba berib Farg`ona, 
O`tror, Yassi va Sayramni bosib oladi. Hisor Badaxshon, Qunduzni hamegallaydi, 1381-yil 
Hirot, Seiston, Mazondaronni egallaydi. Shundan so`ng Saraxs, Jom,qavsiya, Sabzavor 
shaharlarini jangsiz egallaydi. Xorazmga 5 marta yurish qilib 1382-yilda egallaydi.Amir 
Temur tarixda 3 yillik (1386-1388) 5 yillik (1392-1396) va 7 yillik (1399-1404) yurishlarni 
amalga oshiradi. Bu yurishlar davomida Eron,Ozarbayjon,Iroq, Suriya, Kavkaz kabi 
hududlarni egallaydi. U 1402-yil Usmoniylar imperiyasihukmdori Boyazid bilan Anqara 
jangida to`qnashadi va g`alaba qozonib, EvropaniUsmoniylardan asrab qolib, Yevropa 
haloskori nomiga sazovor bo`ladi. Amir Temur 1405-yil 18-fevralda Xitoyga bo`lgan 
yurishida halok bo`ladi. 
 
3. “Oligarxiya” atamasiga izoh bering.
Oligarxiya (yun. oligarchia — ozchilik hokimiyati) — davlat boshqaruv shakli; unda 
siyosiy va iqtisodiy hukmronlik aristokratlar yoki boylarning kichik guruhi tomonidan 
amalga oshiriladi