İncelemeleri

1. 

fasid. müfsid. büzəhkar. 

- ağanlardan gəz uzaq. - ağan bir 

olursa, min tuxum əkər. 

1. 

ağnaq. aşqın

ka. 

- aĢqın topraq: axan 

topraq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

12 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

aqar 

: - 

axar axıb inrəşu. - axarlı

. yorıq. axın. fəsih. - 

yorıq dil: açıq 

axın, aydın dil.  

aqarmaq : ürnğərmək

ka

.  

aqarmaq. 

ağarmaq

. ürnğərmək

ka. 

ürüngərmək. örnəmək. örüngəmək. 

örüngərmək.  

aqartğu : 

ağartqı

. 

bax > 

aqartı

.  

aqartı  

: 

ağartqı

. 

aqartqu

ka

. ağımçıl nərsə. buğdadadan olan apcuq 

(arpcuq 

<

 arpa cuq 

<

 arpa suq 

<

 arpa suv: arpa suyu). 

pirvə.  

aqartqu 

: 

ağartqu

. pirvə. abco.  

aqartma: ağartma. arınqa. gəc.  

aqçı 

: 

ağçı

. avçı. ovçu. - 

ağçı yaşıb duzaq.  

aqd 

>

 aqt 

aqdoğan: 

ağdoğan

. ürün quş. ürünğ quş.  

aqı  

: 

ağı

. 

ağu. 

1. 

əli açıq. qoçaq. sələk. cömərt. bol. 

- ağı yağaq: yağlı 

cəviz. 

2. 

parça

. 

toxunma

. (

ipək qumaş. altın, qümüşlə işlənmiş 

sırmalı)

ka

. 

- 

ağıcı: ağıc. parçaçı (ipək qumaşları baxcısı. xəznəçi)

ka

. 

3. 

zəhər

 - ağılı bitgi. baldıran otu: qara ot

ka

. - ağılamaq: ağulamaq

ka

. 

- 

ölüm onu qonaqladı, ağız içrə ağu sağdı.  

aqı 

: 

ağı

. - 

ağız içrə ağu sağdı. 

 

aqi 

: 

aği

ka

. 

ağa

. ağa. cəvanmərd.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

13 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

aqıçqa 

: 

ağıçqa

. 

avıçqa

ka

. 

ağsaqqal. qocamış kişi.  

aqıq 

: 

axıq

. əğrik. oğruq

ka

. uğruq. ovruq.  

aqıqmaq

ka

: 

ağıqmaq

ka

. 

aquqmaq

ka

. ağılanmaq. zəhərlənmək. 

- köhnə 

yeməkdən ağuqdular.  

aqıl 

: 

ağıl

. 

1. 

uğur əğiri (düzü 

əğrini

) ayırt ediş: us

ka

. anlayış. hikmət. 

bilgi: bilik. - 

kəndini ağıllı göstərmək: bilgimsinmək

ka

. - ağıllaşmaq: 

bilgimsinmək. 

2. 

ağıl. qoyun yatağı. 

3. 

qoyun pisiliği. qığ. 

4. 

qası

ka. 

qığ

2

. 

- qoyun ağılı yaxcı yanar.  

aqılamaq: 

ağılamaq

ka

. 

1. 

ağalamaq. igidləmək. sələkləmək. saylamaq. 

cömərt saymaq. 

2. 

ağulamaq. ağı qatmaq. zəhərləmək.  

aqılanmaq: 

ağılanmaq 

ağıqmaq

ka

. zəhərlənmək.  

aqılıq

ka

 

: 

ağılıq

. 

ağalıq

. ürək böyüklüyü, əll açıqlığı. cömərtlik. sələklik. 

- 

qoyqıl mənə ağılıq, olsun mənə ayağa: tanrım əli açıqlıq, buyruq 

(nəsib) ed mənə, ta adım yaxcılığa, ağalığa çıxsın.  

aqıllanmaq: 

ağıllanmaq. 

süngüklənmək. sümüklənmək. böyümək.  

aqıllı 

: 

ağıllı

. bilqeys. bilkəs. əkəç. tuysuq. duysuq. duyar duyan 

kimsə. hissili. qanar.  

aqılmaq: 

ağılmaq

ka

. 

şaşırtmaq. şaşalatmaq.  

aqımır 

: 

axımır

. əğri. əmit

ka. 

ağnaq. yıxıla.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

14 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

aqım

ka

 

: 

ağım

. çıxım. yüksəlim. 

- bir ağım yer: bir dəfədə axacaq qədər 

olan. bir dəfədə çıxılan yer

 

aqın 

: 

axın

. 

1. 

axarlı. yorıq. fəsih. - 

yorıq dil: açıq axın, aydın dil. 

2. 

aqın

ka

. sel. 

- axınlar axdı. 

3. 

yorıq. cərəyan. 

- toq axını: yorıqı. - su 

axını: yorıqı. - devrim cərəyanı: yorıqı. - qırıq cərəyan: yorıq. - işgə 

yorıq, gur yorıq. - axsa seviş axını. - qalxdı öğüş axını: zikir səna 

səsi qalxdı. 

 

aqınc 

: 

axınc

. aqınç

ka

. sel.  

aqınçı

ka

 

: 

axıncı

. sel kimi axan. qoşun. axınc. sel. - 

munduz axınc

ka

: 

birdən axan sel. - axıncı gəldi.  

aqın

ka

 

: axın. sel. 

- axınlar axdı. 

 

aqıntı

ka

 

: axıntı. axaj. axarlı. tökül. cari. 

- axıntı sular 

aqır 

: 

ağır

. 

ağrı

. 

ağru

ka. 

1. 

aqrun. yavaş. 

- aqru aqru

ka

: ağır ağır. yavaş 

yavaş. 

2. 

artaq. pis. 

3. 

saya. hörmət. 

- sizin ağrız. - ağrı olmasaydı 

kişidə, daş qalmazdı daş üstə. - ağrı görən ağırlar. 

4. 

basıq. 

basruq

ka

. dəğrik. dəğərli. baha. bahali. - 

ağır nə: bahalı şey. 

5. 

ağır. inc

ka. 

rahat. içi sakin. yürəği dölək. 

6. 

mətin. 

7. 

mehriban. 

8. 

uluğ. çətin. 

9. 

axır

. tavla. tövlə. aran

ka

.  

-

 10. 

ağır-uğruqu

. şey şüy. 

- özüdə geddi, ağır uğruquda. - özün 

gəldin, ağır-uğruqun harda qaldı bəs.  

aqırı 

: 

ağırı

. acıqlıq

ka

. dərd. man. kəsəl.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

15 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

aqır

ka

 

: 

ağır

. 

1. 

ağırlı. sayqılı, hörmətli. möhtərəm. 

2. 

dəğərli, qiymətli, 

baha olan. 

3. 

ağramı, dartısı çox olan.  

aqırla 

: ağırla. 

- məni ağırlamasın: hörmət qoymalısan. - ağırlama oğrunu. 

- böyükləri ağılayıb, günün doğurur.  

aqırlalmaq

ka

: aqırlanmaq. ikram olunmaq.  

aqırlama: 

aqırlama. ağırlıq

ka

. 

1. 

büzürgdaşt. 

- onuncu ağırlama. 

2. 

quluq. 

pəzirayi. 

3. 

ullama. uluğlama. böyükləmə.  

aqırlamaq: 

ağırlamaq

. 

1. 

sayqılamaq. quluqlamaq. pəzirayi edmək. ikram, 

ehsan edmək. 

- onu ağırla: onu sayqıla. - tanrı sizi ağırlasın: 

rəhmət eləsin. 

2. 

bədüqləmək

ka

. böyük saymaq. 

3. 

bağışlamaq. 

rəhm edmək. 

- tanrı ağırlasın.  

aqırlanan: 

ağırlanan

. 

aqırlıq

ka

. sayqılanan. 

- aqırlıq kiĢi: ağırlanan adam.  

aqırlanmaq

ka

: 

ağırlanmaq

ka

. ağırlanmaq. sayqılanmaq. sayqılanmaq. 

dəğərlənmək. bəğənilmək. ikram edilmək. bahalı bulunmaq.  

aqırlaĢmaq: 

ağırlaĢmaq

. 

1. 

ağruqmaq. ağramı basmaq. 

2. 

aqrumaq

ka

. 

xəstələnmək. çərlənmək

ka

. 

3. 

bətərləşmək yavamaq

. 

tərsinmək

ka. 

tərslənmək. azmaq. 

- yara tərsindi. - kəsəl tərsindi. 

 

aqırlatmaq: 

ağırlatmaq

. möhkəmlətmək. basurmaq

ka. 

bastırmaq. 

durdurmaq. dikətmək. saxlamaq. bərkitmək. 

- tanrı yeri, dağla 

basurdu.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

16 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

aqırlı 

: 

ağırlı. ağırlıq

ka

. 

ağır

. sayqılı, hörmətli. möhtərəm. 

- ağırlı kişi. 

ağırlıq

ka

 kişi.  

aqırlıq 

: 

ağırlıq

ka

. 

ağırlı

. 

aqırlama. 

1. 

rəhmətlik. mərhum. - ağırlıq el 

qəhrəmanları. ağırlıq qərdəşim. 

2. 

rəhmət. - ondan dilə ağırlıq. - 

ağırlıq köçənlərə: rəhmət olsun keçənlərə. 

3. 

saylama

. 

sayqılama

. 

- qoşnı qonum ağıĢqa, qılqıl anqar ağırlıq. 

4. 

büzürgdaşt. 

5. 

qulluq. 

pəzirayi. 

6. 

sayın. möhtərəm. 

- aqırlıq kişi: möhtərəm kişi. 

7. 

qulluq. 

pəzirayi.  

- ağırlıq vermək: pozmaq. ağrıtmaq. çərlətmək

ka

. 

 

aqırsınmaq 

: (

bir

 

iş

, 

yükü

) ağır saymaq. aqruqlanmaq

ka

.  

aqırĢaq 

: ağurşaq.  

aqıĢ 

: 

ağıĢ

ka

. 

1. 

yüksəliş. ucalma. qalxış. siud. 

2. 

ucalıq. hündürlük. 

yoqquş. 

3. 

çubuqlama, hərraclama carlama işi. bu yolla satışda, 

qiyməti çox verən, malı ala bilir. 

- ağıĢa qoymaq: hərraca 

qoymaq. 

 

aqıĢqa 

: 

ağıĢqa

. yaxcılıq. iyitlik.  

aqıĢqamaq

ka

: 

ağıĢqamaq

. 

ağlıĢqamaq. alğıĢqamaq. 

ağırlamaq. sayqılamaq

. 

sayınlamaq. hörmət qoymaq. - 

qoşnı qonum ağıĢqa, qılqıl anqar 

ağırlıq.  

aqıĢmaq

ka

: 

ağıĢmaq

. 

ağlıĢmaq. alğıĢmaq. 

1. 

yüksəlişmək. çıxışmaq. 

- gəl bir, 

qarlı dağa ağıĢalım. 

2. 

birbirin

 

aqq eləmək. artışmaq. atışmaq. 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

17 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qoğuşmaq. 

- iki ölkə birbiriylə ağıĢdı: atışdı. 

3. 

çubuqlaşmaq. 

hərraca qoymaq. carlamaq. 

bu yolla satışda, qiyməti çox verən, 

malı alır. - altun ağıĢsa qızarar: bahalaşar. 

4. 

ağlışmaq

ka

. ağışmaq. 

yığışmaq. toplaşmaq. 

 

aqıtaç 

: arqaçıq

ka

. tamıtac. damac. qətrəkeş.  

aqıtan

ka

 

: 

ağıdan

. 

1. 

ağdıran. qaldıran. çıxartan. yüksəltən. yuxarı çəkən. 

- dağlara ağıdan. 

2. 

axıtan. çəkən. savuran. 

- pis işlərə ağıtan 

yollar. - ayrılığa ağıtan sözlər. - ov qaçdı, ağıtdı bizi keçməzlərə.  

aqıtmac  : 

axıtmac

. arqacaq

ka

. ney. qamış.  

aqıtmaq

ka

: 

1. 

axıtmaq

. göndərmək. götürmək. 

- göyə bulutlar ağıdıldı. 

2. 

çıxarmaq. yüksəltmək. 

 

aqız 

: 

ağız

. 

aquz

. 

1. 

alış

ka

. dəlik. su, göl, bulaq ağzı. suyun axıb 

tökülən yeri. 

2. 

ağuj

. məməli heyvanların doğurduğu zaman 

verdiyi ilk süt. 

3. 

ağız. uca. hündür.  

- aqzın iki yanı. ağızın bittiği yer. avurt. hər şeyin yanı. aqzın iki 

yanında dişlərin oturduğu gəmik. qapı söğəsi: engək. yanğaq.  

- aqzın içi, saq, sol yanları. avurt: qasıq.  

- ağız vurmaq, ağız açmaq: aqızlamaq.  

- aqzı qırıq saxsı. təsti: dülək

ka

. dalağ. dölük.  

- ol yancuq ağzı burdu: o torbanın ağzın büzdi.  

- ağız suyu. süzük. suzuq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

18 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

- süzüq ağızda yoğruşdu: ağız suyu qurudu.  

- ağzın gülə. - baxqıl ona əyqülüqün, ağzın gülə: iyiliklə bax ona, 

gülər üzlü. 

 

aqızlamaq

ka

: 

1. 

ağza vurmaq. dadmaq. 

2. 

nərsiyə ağız açmaq, ağız 

qoymaq. giriş çıxış yeri yapmaq. 

- arxı ağızlamaq. 

3. 

ağıza 

ağızlıq taxmaq. 

- atı ağızlamaq. 

4. 

sövmək. söğüş söyləmək. 

danışmaq. 

- o nökərin ağızladı.  

aqızlı 

: ağujluq

ka

. ağız sütü olan kişi.  

aqqalmaq  : 

ağqalmaq. 

çıxmaq. 

- biz dağa ağqalırıq: çıxırıq. 

 

aqqın

 

: 

ağqın

. aşqın

ka. 

engin. oğqun. 

- aĢqın topraq

ka

: axıp enən, oğqun 

topraq 

aqqu 

: 

ağqu

. ağa. ağmaq, çıxmaq işi. qalxma. qalxış. çıxış. 

- ağqu 

yapmaq: çıxmaq. - bu dağ ağqu ərməs bu dağ ağası uğur dəğil. indi 

dağa çıxmağ uğur (zaman) değil. - birinci ağqu, sonuncu ağqu.  

aqlaq 

: 

ağlaq

ka

. bağlı, dalda olan yer, avlu. ıssız, boş, xəlvət, çoraq, 

oturulmayan yer. 

- yurdu qalıb ağlayu: yeri boş qaldı. 

- 

ağlaq yer: 

boş, xəlvət yer.  

aqlama. 

ağlama

 ağlayı. sıxıt. sığıt.  

aqlamaq

ka:

 

axlamaq. ağlamaq

. 1. 

ah çəkmək. qöğüs keçirmək. ahlamaq. 

2. 

yığlamaq. sıxtamaq. cırlamaq. bağırmaq. çoxlamaq. 

yıqlamaq

. 

ıqlamaq

. sığtamaq. carlamaq. 

3. 

yalnız olmaq. boş olmaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

19 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

aqlaĢmaq  : 

ağlaĢmaq. 

1. 

ıqlaşmaq. yığlaşmaq. sıxtaşmaq. 

2. 

bağrışmaq. 

kükrəşmək. carlaşmaq.  

aqlatmaq

ka

  

: 

1. 

savmaq. uzaqlaştırmaq. ıraqlaştırmaq. 

boşaltmaq. 

- bu yerləri ağladın. 

- 

o yeri ağlatdi: boşaltdı. 

2. 

sığdatmaq

ka

. 

( t <> l )

 sıxlatmaq. sıxtatmaq

ka

. cırlatmaq. 

carlatmaq. ıqlatmaq. yığlatmaq. 

 

aqlayı 

: 

bax

 

>

 

ağlayu

. 

 

aqlayu 

: 

1. 

yurdun qalsın ağlayu. 

- aqlayu gördüm bu yeri, sordummu yox 

bu yerin iyəsi. - el qırıldı yurdum qaldı ağlayu. 

2. 

ağlama. sıxıt. sığıt. 

 

aqlıĢmaq

ka

 : 

ağlıĢmaq

ka

. 

bax 

>

 ağıĢmaq

. ağışmaq. yığışmaq. toplaşmaq. 

- 

qamu tanış ağlıĢdı.  

aqma 

: 

axma

. borıq. yorığ

ka. 

yoruq. yürümə. yerimə. gediş. xuy.  

aqmaq

ka

: 

ağmaq

. 

axmaq

. 

1. 

çıxmaq. aşmaq. yüksəlmək. 

- qarlı dağları ağdıq. 

- ağdı qızıl bayraq. 

2. 

dəğişmək. başqalaşmaq. 

3. 

ağmıqlaĢmaq

. 

ağdarılmış. qarışmaq. dalqınlaşmaq. 

- ölüm görən, üzü ağmıĢ. 

4. 

pozulmaq. dönmək. yıxılmaq. 

- tanrı ağtaranı, kimsə qaldıramaz. 

5. 

meyl edmək. 

7. 

bəlirmək. 

8. 

ağarmaq. 

- onun üzü ağdı. qara 

bulut birdən ağdı. 

9. 

enmək. 

- axşam üzü dağdan aĢdıq. 

10. 

daşmaq

. - qut qovuq versə izim (iyim. iyəm. tanrım) quluna \\ gündə 

işi yüksəlibən yuqar ağar. 

11. 

yalqu

ka. 

12. 

axmaq

. dəli. alıq. 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

20 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

munduz

ka

. qafası bağlı, qapalı. budala. qanmaz. anlağdan qıt. 

anqut. ənkit. ənküt. enküt. anlamaz. qanmaz. budala. qurqu

ka

. 

quruğ. beyni quru. səfeh. yeğni kişi. səkə. sək. səfeh. küt. 

çoğ

ka

. səfeh. çinis. yanşaq. yuvqa

ka

. yoz. çaşıq

. 

səfeh. 

- yuvqa 

bolub qal: səfef olub qal.  

- onun mənqzi ağdı: onun rəngi qaşdı. - üzün nəyə ağdı.  

- qorxudan rəngi ağdı: dəğişdi.  

aqmıq 

: 

ağmıq

. ağdarılmış. qarışmış. dalqın. 

- ölüm görən, üzü ağmıq.  

aqnaq 

: 

ağnaq

. 

1. 

əğri. əmit

ka. 

axımır. yıxıla. 

- ağnaq duvar. - ağnaq kişi. 

2. 

aşqın

ka. 

axan. 

- aĢqın topraq: axan topraq.  

aqnamaq : 

ağnamaq

ka

. tərptmək. dili buruşmaq, dolaşmaq.  

aqnamaq

ka

  

: 

1. 

yerə yatıp sürtüşüb dəbələnmək. 

2. 

çaşmaq

. 

kəkəmələşmək. kəkəmək. dili tutulmaq. 

- utandı dili ağnadı. 

3. 

yıxılmaq

. 

yerə düşmək. 

- at yamacdan dəriyə ağnadı.  

aqrı 

: 

ağrı

. 

ağır

. 

1. 

saya. hörmət. 

- sizin ağrız. - ağrı olmasaydı kişidə, 

daş qalmazdı daş üstə. - ağrı görən ağırlar. 

2. 

ağrıq. 

- iç ağrısı: 

talaqu

ka

. 

3. 

didik. dərd. acı. acıma. yara. 

4. 

sızış

ka. 

dərd.