İncelemeleri



Yüklə 10,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/100
tarix25.03.2017
ölçüsü10,61 Mb.
#12339
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   100

ka



irkəĢməkirtiĢmək



ərtiĢməkyertiĢməkyartıĢmaq

1

qatarlanmaq. yığışmaq. 

düzülmək. 

2

nərsənin ardına düşüb gedmək. bir şeyə 

yapışmaq. 

3

itaət edmək. 



4

yüklənmək. çatışmaq. 

- el yükün iyid 

arqaĢar. - köməkləşib arabadan yükləri arqaĢıb daşıdıq. 

5

yanyana, 

sır sıra oturmaq. 

- arqaşları tərəziyə arqaĢtıdıq



 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 



49 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

arqaĢmaq



ka



arğaĢmaq

ka



1



yükləşməkdə. arxa arxaya gəlmək, çıxmaq. 

2

cərgəşmək. birbiri yanında düzülmək.  



arqaz 



arğaz

. arxacağ: qətrəkəş. axıtan. axıtqaç

ka

.  



arqıç

 

:

 

bax 

>

 arqıĢ



 

arqın

ka

 

: arxadan daldan gələn. öbür. dalısı. gələn. gələcək. 

arqın il: 

gələn il. - arqın arqın: dalba dal.  

arqırmaq: arqurmaq

ka

. yormaq. arqarmaq. boşaltmaq. açıtmaq.  



arqıĢ

 



1

karvan


. - ıraq yer savın, arqıĢ gətirir: uzaq yerin sözünü, xəbərini, 

karvandan soruş. 



2

arquçarqıçarquçi

xəbərçi. savçı. 

- devlət 

arquçı

3

kağaz. məktub. 



4

arvaş. arvış. böyü. ovsun.  



arqu  

: iki daq arası. uçurum.  



arquc 



arğuc

ka



bax 



>

 arqıĢ

aldatan. yalan. - arğuç ajun. yalancı, 

aldatıcı dünya.  

arquçı

ka

 

 : bax 

>

 arqıĢ

ortaç. ortancı. iki el ara işilşgi quran elçi. iki kişi 

arasında araç olan. dünürlər, qohumlar arasında gəlip gedən 

kişi.  

arqu

ka

 



aruq

. dərə.  



arquq

ka

 



arğuq

ka



1

aykırı. tərs. utanmaz. inad. 

arquq kişi: salqaş 

(sərkeş). - arqun kişi: azad, özgür ər. 



2

iki duvar, iki dirək arasına 

qoyulan ağac. 

3

dikbaş. inad kişi. 

 


DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

50 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 



arquqlanmaq

ka

: dikbaşlılıq, utanmazlıq, həyəsızlıq, inad edmək.  



arqulamaq

ka

: arulamaq. aralamaq. araslamaq. arıslamaq. arasını yarmaq. 



araya keçmək. 

- iki el ara, arqulama 



!

.  


arqun

ka

 



1

sıçan cinsindən, yarım arşın uzunluğunda bir heyvan. 



2

arqun izi

ka

: gələcək yıl. öbür yıl. - arqın izi. 



3

yaban ayqır ilə evcil 

qısraqtan olan at.  

arqurmaq

ka



arqarmaq

 1

yormaq. arqırmaq. arqarmaq. boşaltmaq. açıtmaq. 

- qızlıq eli arğurub: bahalıq eli təngidib. 

2

açmaq. 


- ara arqurmaq: 

ara açmaq.  



arqurtmaq

ka



arqartmaq

ka

. yorrmaq. arqurtmaq. - atı arqurtma.  



arqurturmaq

ka



arqurtmaq

. yordurmaq.  



arquĢ 



1

arğuş

ka

. dalıca çəkən. çəkici. aldatan. 



arğuĢ qız. arğuĢ acun: 

yalan dünya. 



2

- arquĢ



!

: nuş 


!

. nuş olsun 



!

. arsın 


!

. arınsın 



!

. sınsın 



!

sinsin 



!

.  


arquĢlamaq

arğuĢlamaq

. irqlamaq. yırqılamaq. yırtamaq. fal açmaq. fala 

baxmaq.  

arlanmaq  : irlənmək. utanmaq. ir

 

bolmaq





 

armaq

ka

 



1

yorulmaq. 

ardım bitdim: yoluldum tükəndim. 



ardım 



yoruldum. - ardım qaldım

2

bıqmaq. bezmək. dərmansız 

qalmaq. 

- o qız ardı səni. 



3. ( r <> l ) 

toğlamaq. tovlamaq. aldatmaq. 

- görək kim kimi ardacaq. - armaq taxmaq. armaq yuvmaq. - yağı 


 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 



51 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

məni ardı: toğladı. 



4

utanmaq. 



5

utanmaq. usanmaq. 

- alımlı 

görüb armadı: borclusun görməkdən utanmadı, usanmadı. 



6

armaq 



taxmaq

ka

: kələk yapmaq, yuvmaq. aldatmaq. 



7

- armaq yuvmaq

ka



kələk yapmaq. aldatmaq.  

armaz 

: turan. duran. diri. yaşayan. canlı. ölməz. qalxan.  



arnıc 

: ərinc


ka

. utanmalı, arsıq nə.  



arnuç 

: arınçu


ka

. ərinçü


ka

. suç. günah.  



arpaqan

ka

: arpaya bənzər başağı bulunan.  



arpalamaq

ka

: arpa vermək.  



arpalanmaq

ka

: arpa yiyəsi olmaq.  



arpcuq

  



<

 arpa cuq 



<

 arpa suq 



<

 arpa suv: arpa suyu). 

pirvə.  

arrıq

ka

 

: bərk təmiz. 

arrıq ney.  



arsaq 

: alsaq.  



arsal 



arsılarsıq

ar

ka

. al. şabalıt, qəhvə, qızımtıl sarı rəngi. qumral. 



qonural. 

ar : arsal. arsıl. arsıq. 



 

arsalıq 

r <> l ) 



alsalıq



alaĢalıq

. alsalıq. bir yallı (

yanlı


) olmayıb ortada 

qalan. ərkək dişi. iki cinsli. ərlikdən kəsik. qısır.  



arsal

ka

 



1

ərkək dişi olan heyvan. 



2

qumral. qonural. - ar. arsıl. arsiq. 



arsal saç. qızıla çalar saç. qumral saç. 

 


DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

52 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 



arsıq 

r <> l ) 



alsıq



arsalarsıl



1

ar

ka



. al. şabalıt, qəhvə, qızımtıl sarı 

rəngi. qumral. qonural. 

ar : arsal. arsıl. arsıq. 

2

aldaq. tovlaq. 

duzaq. yalan. tələ. 

3

alsıq. aldaq. tovlaq. duzaq. yalan. tələ. 



4

ərinc


ka

. arnıc. utanmalı nə.  



arsıq

ka

 

: arsıl. qəhvəyi rəngi. qumral. qonural.  

arsıqmaq

r <> l ) 



alsıqmaq

. aldanmaq. tovlanmaq. yalanlamaq. yalan 

demək. 

- qız, arvad məni arsıqdı. - arsıma, düzün de. - 



arsıqmadan: aldamadan.  

arsıl 



arsalarsıq

ar

ka

. al. şabalıt, qəhvə, qızımtıl sarı rəngi. qumral. 



qonural. 

ar : arsal. arsıl. arsıq. 



 

arsın 

: arınsın. arquş. sınsın. sinsin. nuş. nuş olsun.  



arsıncıq: yarsıncıq

ka. 


murdar. pis. iğrənç.  

arsıtmaq: yarsıtmaq

ka. 


tiksindirmək. yormaq. irgəndirmək.  

arsız  

: isiz. ısız. həyasız.  



arslan 

: arslan. salcuq

ka. 

saltuq. salsuq. salan. sallayan. cuman. igid. 





salcuq su baĢı

ka

: yügrək ( iti, üyrəkli). qoşun başı. 

 

arslanlayu

ka

 

: arslan kimi. arslanımsı.  

arso

ka

 

: dəğərsiz şey. alçaq. düşük.  

arĢın 



<

 

yarĢın

 (

<

 

yarmaq

). ölçü. qarı

ka

.  


art 

 



ard

1

uca, arxalı, kürəkli yer. hündür dağ. gədik. 

boyun. ənsə. 

art tunditümdi. gədik qarla bağlandı. - art yıĢ



 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 



53 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

yoxuş eniş. 



2

uyu. arxa. arqası sıra. mütəaqip. arxasında. 

üzündən. dolay. 

- art 

!

: sikdir 



!

. rədd ol 



!

. çəkil 


!



2

utım

ka. 


udım. 

uyım. arxa sıra. arxa. mütəaqib. 

 

art

 

 



art

ka

 



(

1< 


yart

çapıq



 

yer. 


2 < 

artmıĢ. hündür. yoxuş. 

qalın


). gədik. boyun. bel. dağ beli. göğüş. döş. sinə. sırt. arxa. 

kürək. örüş. kövşən. 

(sarp yer. yoxuş. təpə). - art saç. arxa saç. 

ənsəyə düşən saç. - art qarlandı: örüşü qar bürüdü. - art aşıldı: dağ, 

təpə keçildi. - yük arttan aşrıldı: yük dağdan aşırıldı, ötgərdi. - boğac 

art: zor keçitli dağ sırtı. - art tündü: gədik qapandı. - ərməkügə, eşik 

art olur: təmbələ qapı dağ beli görünür.  

artaq

ka

 



1

pozulmuş. pozuq. qarışmış. çürük. 

artaq beyin. - artaq 

düzün. 


2

yasqaş. mundar. təmiz olmayan. 

artaq para. 

3

ağır. 


pis. pisəlmiş. kötüləşmiş. 

- sökəl tınığı artaq. - işlərimiz artaq: 

xəstənin nəfəsi ağırdı. - halım çox artaq

4

artıq. ölçüdən, 

normadan çox olan. 

- yoqurqandan artuq ayaq ayaq kösülsə 

üşüyür. 

5

müfrit. ifrat edən. 



6

qarışıq. 



7

əqəb mandə.  



artam 

: dalı. son. axır. - 



artamını gözlə gilən işqə sürə: dalını düşünüb işə 

bağla. 


 

artamaq

ka



artaĢmaq



1

pozulmaq. kötüləşmək. dəğişmək. xarablanmaq. 

şey şüyüm qaldı artadı. - qocalığa ayıb yoxdu, artmasa əgər. - işi 



DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

54 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 



onun artaĢıb. - artamıĢ kopoğlu. 

2

dalınca düşmək, gedmək. 

ərən qamuğ, artadı nələr uyu: hammı mal dalıca geddi.  



artan

ka

 



1

ütrək


ka. 

üdrək


ka

. az ikən artan şey. 



2

pozan. pozucu. 

xarabkar.  

artaĢmaq

ka

 

bax

 

>



 

artamaq

ka. 


birbirinin üstünə çıxışmaq, üstəşmək. şuluqluq 

düşmək. qarışıb savaşmaq. pozuşmaq. 

- yalnıq için artaĢdı: el 

birbirinə qarışdı.  



artat

ka

 

: pozuq. xarab.  

artatmaq

ka

: pozmaq. xarab edmək. 



- işi artatıb qoydu. - sağın artatma özün.  

artıq

ka

 





1

göğüslük. peşgirə. 



2

tay. yükün hər bir qolu. yüklətilən 

yükün bir dəngi. 

- on artıqlıq yük. - at üstündə, iki artıq ortasında 

oturdu. 

3

üstək. üstəlik. çox. 

- mən üstək verdim. 

4

fazla. ifrat. 



5

əkiş. aşqal. zibil. 

 

artıqlamaq: munmaq

ka

. saçmalamaq. qatıqlamaq. səfehləmək.  



artıl 

: nəqd. intiqad.  



artıllamaq: artlamaq

ka. 


nəqd edmək.  

artılmaq

ka



1

yükləmək. binmək. ardılmaq. ardına düşüb çatmaq. üstə 

gəlmək. bir binit üzərinə başı bir tərəfə ayaqları bir tərəfa 

gəlmək üzərə heybə kimi ardılmaq. ərişilmək. 

- qaçsa dahi 

artulur: qaçsa belə yetilir, çatılır, tutulur. 

2

qoyulmaq. çatılmaq. 



 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 



55 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

bərpa edinmək. 



3

sallamaq. 



4

minmək


. - artıldılar at üzə. 

2

qoyulmaq


. - tayları ata artıl. 

 

artın 

: arın, açıq, duru olan nərsə. billur. 

artın üzük: taysız, əşsiz 

qadın. altın gövdəli qadın.  

artınmaq

ka

: yüklənmək. qoyunmaq. 



- yükü ata artın.  

artırılmaq: artmaq. üstəlmək

ka

. çoğalmaq.  



artıĢmaq

ka

: 



ərtiĢmək

ka

. atıĢmaq



1

yartışmaq. yarışmaq. musabiqə vermək. 

2

. qarışmaq. birbirinə atılmaq. 



3

yardımlaşmaq. 

- o mənə artıĢdı

4

ağışmaq. qoğuşmaq. 

- iki ölkə birbiriylə atıĢdı: ağışdı. 

5

artamaq. yükləşmək. kürəyinə, çiğninə almq. 

- yarlaşıb 

artlaĢdılar yükləri. 

 

artqu 

: arıdan, təmizləyən arac. 

- darı arıtqu

 

artlamaq

ka



1

toxunmaq. dəğmək. sillə, yumruq, təpik atıb döğmək. 



2

artıllamaq. intiqad, nəqd edmək.  



artmaq

ka



1

artırılmaq. üstənmək

ka

. çoğalmaq. 



- onun əyəkü artdı: onu 

qabırqası genəlib: təmbəlləşib. 



2

pozulmaq. xarablanmaq. 

gəngəşli bilik artamaz



3

öklimək


ka

. çoğalmaq. böyümək. 

 

ütrəşmək


ka. 

üdrəşmək


ka

 



arttı

ka

 

: artmış. artırılmış. çoxalmış. 

arttı nənğ

ka

: artırılmış, çoxamış şey.  



arttırmaq: öklütmək

ka. 


çoğaltmaq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

56 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 



artuclanmaq

ka

: ardıçlanmaq. ardıçdan çoxalmaı.  



artuç

ka

  

: ardıç.  

artuq

ka

 

bax


 

>

 



artıq

.  


artuqlanmaq

ka



artuqlanmaq

ka



artıqlanmaq

ka

 aşırı gedmək. sırtılmaq. ifrat 



edmək. 

- adam atuqlanmaz: çəkin, həddin aşmaq.  



arturmaq

ka

bax >



 

artılmaq. 

1

ifrat edmək. 

- siz arturursuz: ifrat edirsiz



2



yarturmaq

. qırağa qoymaq. bağışlamaq. göz örtmək. səfnəzər 

edmək. 

- mənim yazığım artıran tanrım. 



3

yarqamaq. qəbul 

edmək. 

- tanrı artursun.  



artut

ka

 



1

soğqat


ərməğan. bələk. hidyə. 

- artut alıb anınıqıl, eyi tapar 

oğurluq: soğqat aldınsa, yaddan çıxarma, yaxcı mallar əvəzinə. 

:



artut aldın, anunqıl \\ əyku tavar uğurluq: sovqat aldın isə, onun 



çalısında (əvəzinə) yaxı bir şey hazırla. - bunu sizə artut edişdim: 

bunu sizə hidyə qıldım. 



 

arubat

ka

: təmrihindi. tamarin.  



aruc 

: antırakt.  



aruq

 

gərimə



 

<

 aruqlamaq: boşaltma, açmaq, təmizləmək.  



aruqa 



arquqaq



aruqqa

 



aruq

ka

 



aruğ

fars

 

1

arqu

ka

. dərə. 



2

arıq

. yorqun. açılmış. 



3

yazıq. qalmış. 

çarasız yaraqsız qalmış. xəsdə. 

aruq ər



4

tiniş. dincəliş. 



5

fasilə. tətil. 



5

boşaltma, açma, təmizləmə. (



aruğ

fars

gərimə 



<

 


 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 



57 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

aruqlamaq: boşaltma, açmaq, təmizləmək



). 

5

arıdan, təmizləyən 

arac. 

1

düşərgə. hotel. dincəliş yeri.  



aruqqa 

: aruqa. arquqaq. düşərgə. hotel. dincəliş yeri.  



aruqlamaq

ka

: dinlənmək. istirahat edmək. yuxlamaq. boşaltmaq. açmaq. 



təmizləmək. dəbbağlamaq. 

- dəri arıqlamaq. - gecə düşmüş ordu 



aruqladı.  

aruqluq

ka

: yorqunluq. 



- gəlsə umadüşüqil, dinsin onun aruqluq: qonaq gəlsə, 

yeləşdi onu, yorqunluqu gidərsin.  



arulamaq: arqulamaq

ka

. aralamaq. araslamaq. arıslamaq. arasını yarmaq. 



araya keçmək.  

arumtun

ka

 : boya.  



aruĢmaq

ka

: ərimək. ərüşmək



ka

. ərişmək. ərimək.   



arut

ka

 



1

arta qalmış, artdan, keçəkdən, keşimişdən qalmış. əsgi. 

köhnə. 

arut ot: əsgi ot. bildirdən qalmış quru ot. 



2

quru. soluq. 



arut ot köydü: od tutdu. 



göyürdü arut ot: yandı quru ot.  



arvalmaq

ka

: böyülənmək. avsunlanmaq.  



arvamaq

ka

: böyüləmək. ovsunlamq.  



arvaĢmaq

ka

: büyüləşmk.  



arvat 

: avrad. uraqut

ka

. qadın.  



arvıĢ

ka

  

: büyü. ovsun.  


DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

58 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 



arzılamaq: kösəmək. küysəmək.  

arzu 

: say. istək

- arzu etmək: küysəmək 


Yüklə 10,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   100




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin