portal.guldu.uz-individual rivojlanish biologiyasi
Embrion varaqlarining takomillashishi Entoderma hujayrai ektoderma hujayraga nisbatan yirikroq bo‘lradi.
Embrion varaqlarining shakllanishi va ulardan turli organlari paydo bo‘lishi
differsiallanish yoki takomillashish deb ataladi.
Eklodermadan bezlar, tuklar, teri tuzilmalari, nerv va sezgi organlari
rivojlanadi (59-rasm).
Entodennadan ichak kanalinng uchki epiteliy qatlami, jigar va ovqat hazm
qillsh bezlari, nafas olish epiteliysi rivojlanadi.
Mezodermadan skelet muskullari, uchki organlar muskullari va qon
tomirlari, suyak va tog‘laylar, qon hosil qiluvchi a‘zolar, jinsiy sistema to‘qimalari,
ichki organlarning bir qismi rivojlanadi.
Organlarning embrion qavatlaridan yoki varaqlaridan shakllanishi
to‘g‘risidagi dastlabki ta‘savurlarni K. F. Volf jo‘jlarda nerv sistemasi va ichak
taraqqiyotini kuzatishi davrida aytgan. Keyinchalik X. Pander va K. M. Ber
ishlarida embrion varaqlari degan tushunchalar paydo bo‘ldi. Ber birlamchi
varaqlarni vegetativ va animal deb atadi. Ulardan keyinchalik ikkilamchi varaq
paydo bo‘ladi. Ber organlarni ana shu varaqlar bilan bog‘ladi. E. Gekkel embrion
varaqlarini ektoderma, entoderma va mezoderma deb nomladi.
Embrion
varaqlari to‘g‘risidagi ta‘limot hayvonlar evolyusiyasini
oydinashtirishda muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. A.O.Kovalevskiy barcha ko‘pi
hujayrali hayvonlar embrioni ikki qavatlilik davrini bosib o‘tadi, bu qavatlar kelib
chiqishi va organlarni hosil qilishi bilan bir-biriga o‘xshashdir, degan xulosaga
keldi. Bu fikrlar barcha hayvonlar kelib chiqishining birligini isbotladi. Shunday
qilib, A. O. Kovalevskiy embrion varaqlari to‘g‘risidagi nazariyani yaratdi.
Embrional jarayonni o‘rganishning hozirgi usullari embriori varaqlari organ
emasligini va filogenelik taraqqiyotning qanday bosqichini takrorlamasligini
bilishga imkon berdi. Ularni bir xil rivojlanish darajasida bo‘lgan va morfologik
jihatdan o‘xshaydigan organlami hosil qiluvchi material deb qarashli kerak.
Embrion varaqlarniing hosil bo‘lish jarayoni deyadi hamma ko‘pi
hujayralihayvonlarbosib oltishl shart bo‘lgan bosqichlaning biri hisoblanadi.
