Информацион техналогиялар ва тизимлар

7 – ma’ruza

Mavzu: Umumta’lim maktab ukukchilarini Fuqaro muxofazasi fanidan metodik tayyorlash va dars olib borish.

Vakt: 2 soat

Ma’ruzaning maksadi: Umumta’lim maktab ukuvchilarining Fuqaro muxofazasi fanidan bulajak pedagogik mutaxassislar uchun bilim va malakalar berish xamda maktab ukuvchilari uchun dastur asosida nazariy va amaliy mashgulotlarni utkazish buyicha bilim va malakalar beriladi.

Kurgazmali kurollar: Rasm, plakatlar, devoriy kurgazmalar.

R E J A :

1. 
   Umumta’lim maktab ukuvchilarini Fuqaro muxofazasi fanidan tayyorlashning forma va metodlari.
   
2. 
   Dasturning tuzilishi va mazmuni. Fuqaro muxofazasi fani ukituvchisining mashgulotlarga tayyorgarligi.
   
3. 
   Konspekt – rejani tuzish tartibi
   

MA’RUZA BUYIChA TAYaNCh TUShUNChALAR:

1. 
   Ukitish metodi.
   
2. 
   Ukitish formasi.
   
3. 
   Tushuntirish, kursatish va amaliy mashgulotlar.
   
4. 
   Dasturning tuzilishi va ma’nosi.
   
5. 
   Konspekt - rejani tuzish tartibi.
   

Umumta’lim maktab ukuvchilarini фuqaro muxofazasi fanidan

tayyorlashning forma va metodlari.

Fuqaro muxofazasi fanini ukitish jarayoni umumta’lim maktab ukuvchilari uchun 22 soatlik xajmda olib boriladi. Yukori sinf ukuvchilari uchun ukuv soatlari 35 soat xajmdagi dastur asosida olib borilishi kuzda tutilgan. Xozirgi kunda Fuqaro muxofazasi darslari 6 – sinflarda xam utilayapti, jumladan ular bu fandan 8 soatlik xajmda urganadilar, 2 – sinf ukuvchilari esa ukuv yilining ikkinchi yarim yilligida 40 minutdan 6ta dars ukiydilar.

Yangi dasturning afzallik tomoni shundan iboratki, barcha mashgulotlar Amaliy darslar kurinishida olib boriladi. Maktab ukuvchilarini ukitishdan asosiy maksad–barcha ta’lim oluvchilar va ishchi -
xodimlarni xar xil kurinishlardagi favqulodda vaziyatlar yuzaga kelgan takdirda xam avvalombor xech kanday vaximaga tushmasdan kerakli va tugri xktti-xarakatlarni uzlarida mujassamlashtiraolishligi xamda uz-uzini va jaroxatlanganlarni muxofazalash ishlarini faol amalga oshirishga urgatishga karatilgandir. Shu jumladan barcha ta’lim oluvchilar mavjud muxofazalanish vositalaridan tugri va unumli foydalana olish kabi malakalarni olishadilar. Yangi dastur tarkibiga maxsus amaliy dars mavzusi kiritilgan: «Maxalliy muxitlarga mos keluvchi va sodir etilishi mumkin bulgan falokatlar, xalokatlar, tabiiy ofatlar paytida ukuvchilarning xatti – xarakatlarini shakllantirish «.
Ukuvchilar tomonidan olingan bilimlar asosida, ular tezlik bilan paxta - dokali boglamalarni tayyorlash kabi malakalarga ega bulishadilar. Bundan tashkari ukuvchilvrga tibbiy bilim asoslaridan berilgan bilimlar asosida brinchi tez tibbiy yordaam berishni urganadilar. Ukitish jarayonida ta’lim oluvchilarga tibbiy bilim asoslaridan xam ma’lum bilim av malakalar beriladi. Masalan, kuyish, sinish, radioaktiv moddalar va bakterial vositalar bilan zararlanish, kuchli zaxarlovchi moddalar ta’sirida zaxarlanish xolatlari xamda boshka turdagi tabiiy ofatlar sodir etilgan takdtrda ukuvchilar uz-uziga va uzaro yordam kursatish kabi bilim va malakalarni olishadipar
Yangi dasturning yana bir afzallik tomonlaridan biri shundan iboratki, Fuqaro muxofazasi fanini ukitish jarayonining uzluksiz ravishda olib borishligidadir. 2-sinf ukuvchilari uchun darsdan tashkari paytlarda 5-6 marotaba amaliy mashgulotlar utkazilishi dikkatga sazovor xisoblanadi. Bu mashgulotlar 15-20 minutlik vakt davomida utkaziladi. Masalan, 3-mashgulot davomida ukuvchilar baxtsiz xodisalardan, ya’ni avariyalar sodir etilganda ta’lim oluvchilar kanday xatti-xarakatlar kilishligi amalda kursatiladi, shuningdek 4-mashgulot davomida ukuvchilarni tabiiy ofat vaktida kanday xatti-xarakatlarni xosil kilishlari kerakligi urgatiladi. Ta’lim oluvchilar tomonidan olingan bilimlar 3- va 4-sinflarda takrorlanadi va mustaxkamlanadi.
7-sinf ukuvchilari uchun maxalliy sharoitda uchrab turadigan falokat, xalokat, tabiiy ofatlarda kanday tayyorgarlik kurish kerakligi va xavfsiz joylarga kuchishga oid bulgan koidalarni urganishadilar va amaliy mashklarni bajarishadilar. Bu mashgulotlar davomida kuyidagilarga kuprok e’tibor beriladi: kuyish, sinish, kon ketganda, kuchli zaxarlovchi moddalar bilan zaxarlanganda uz-uziga va uzaro yordam berish jarayonlarini takomillashtirishga karatilgan buladi.
Barcha ukuv mashgulotlarini maktab mikyosida koidaga binoan Fuqaro muxofazasi va tibbiy bilim asoslari fanlaridan etarli bilim va malakaga ega bulgan mutaxassislar katori soglikni saklash boshkarmalari tomonidan biriktirilgan xodimlar yoki biologiya va boshka fan ukituvchilari jalb kilinishi mumkin.
Ukitishning forma va metodlarini urganish oldin «forma» va «metod» tushunchalariga izox berib utamiz. Shuni ta’kidlash joizki, xozirgi paytda anik chegaralanish mavjud emas, lekin shunga karamasdan forma va metod tushunchalarini oydinlashtirish maksadida 1973 y. nashr kilingan «Xarbiy pedagogika» adabiyotining kursatmalaridan foydalanamiz.
UKITISh METODI – bu bulinmalar tarkibidagi shaxsiy tarkib tomonidan etarli darajadagi bilim va kunikmalarni uzlashtirish, yukori saviyadagi axlokiy – ruxiy xususiyatlarni uzlarida mujassamlashtirish xamda bulinmalardagi jipslik va xamkorlikni xosil kilishga oid bulgan yul – yuriklar urganiladi. Xaar bir metod uzaro boglangan elementlardan tarkib bulib,ular uz navbatidata’lim usullari deyiladi,
Fuqaro muxofazasi fanini ukitish metodining asosini kuyidagilar tashkil etishi kerak;

1. 
   Ukituvchining kiska xikoyasi, amaliy mashklarning bajarilishini yakkol usullar bilan kursatish va ularni anik tushuntirish;
   
2. 
   ukuvchilarda etarli malaka va kunikmalarni xosil maksadida ularni amaliy mashklarga jalb etish;
   
3. 
   Materialni mustakil uzlashtirish.
   

Barcha mashgulotlar samara beradigan darajada tushunarli
kurinishda olib borilishi kerak. Buning uchun Fuqaro muxofazasi fani ukituvchisi darslarga tayyorgarlik kurishda ukuv adabiyotlari va kullanmalardan unumli foydalanishi kerak.
UKITISh FORMASI deganda ukuv materialining ukitilishi davrlarga taksimlangan xolda, ukuv jarayonining ma’lum yunalishlarda tashkil etilishi va ta’lim oluvchilarning guruxlarga ajratilgan kurinishda olib borilishiga aytiladi. Ukitishning asosiy formalariga ukuv jarayonining kuyidagi usullarda olib borilishi urganiladi: sinflarda guruxlar buyicha utkaziladigan mashgulotlar, seminarlar, anjumanlar, amaliy mashgulotlar va sinovlar.
Ishchi, xizmatchi va jamoa xodimlarini Fuqaro muxofazasi fani buyicha ukitish uchun dasturda kursatib utilishicha: «Barcha mashgulotlar ishlab chikarish korxonalarining ukuv bazalarida yoki xalk xujaligining ixtisoslashtirilgan ob’ektlarida olib borilishi kerak. Ular uz navbatida maxsus jixozlar, ukuv kullanmalari va kerakli asbob – anjomlar bilan ta’minlangan bulishi shart». Amaliy mashgulotlarni va normativ toshiriklarini bajarish jarayonlari nazariy usullarda olib man etiladi.
Ukuvchilarni Fuqaro muxofazasi fanidan ukitishning eng asosiy formalaridan biri-bu amliy mashgulotlar xisoblanib, u erda ta’lim oluvchilarda malaka va kunikmalar shakllantiriladi. Amaliy mashgulotlarning u yoki bu turda tashkil etilishi ukitiladigan materialning mazmunidan kelib chikiladi, shu jumladan ukuv xarayonining maksadi xamda ta’lim oluvchilarning tarkibi va ularning tayyorgarlik darajasiga boglik. Yukoridagi muloxazalardan kelib chikkkan xolda u yoki bu turdagi usul yoki metod tanlanadi.
Fuqaro muxofazasi fanidan amaliy mashgulotlarni utkazish mobaynida kuyidagilar usullardan keng kulamda foydalanishadi:

1. 
   Tushuntirish;
   
2. 
   Kursatish;
   
3. 
   Mashklar kurinishida utkaziladi.
   

TUShUNTIRISh deganda ogzaki bayon kilishning bir turi xisoblanib, unga binoan kuyidagi savollarga javob berish demakdir: »Bu nima?», «Nima uchun?», «Nima tufayli?». Kup vaziyatlarda tushuntirish jarayoni bilan birgalikda turli kurgazmali kurollarni namoyish etish, ta’lim oluvchilar bilan mashgulotlar utkazish va ularga asbob, jixoz, inshootlardan foydalanish tartib koidalari kursatiladi.
KURSATISh ukitishning jarayonining eng kulay metodlaridan biri xisoblanadi. Kursatish metodida uslub va xarakatlar mujassamlashtirilib, ta’lim oluvchilar tasavvurida jism va predmetlarning yakkol tasavvurga ega bulishiga yordam kilishi kerak, shuningdek texnik jixozlarning tuzilishi tugrisida anik tasavvurga ega bulishi kerak bulgan malakalar shakllantiriladi.
Mashgulotlarning maksad va mazmunidan kelib chikkan xolda kursatish jarayoni kuyidagi turlarda olib borilishi mumkin:

1. 
   Ukuvchilarning kati xarakati va ishlash usullari shaxsan kursatadi ;
   
2. 
   Maxsus tayyorlangan instruktorlar yordamida kursatish;
   
3. 
   Ukuv kino filmlari asosida kursatish.
   

KURSATISh USULI, umuman olganda oldinda kursatiladi va
urtacha tezkorlik va ritmda olib boriladi, yani mashklarni amalda kursatish zarur buladi .Bu esa uz navbatida ta’lim oluvchilarning tasavurida usul yoki xarakatlar yokkol kuzga tashlangan xolda va umumlashtirilgan kurinishda tasvirlanidi
Kursatish usulining foydali bulishiligini taminlash maksadida ta’lim oluvchilarga kursatish usulidan tashkari tushuntirish metodi kullanilsa foydali buladi. Bu uz navbatida ukitiladigan materialning yanada tezrok va mustaxkamrok eslab kolishga yordam beradi
Dasturning tuzilishi va mazmuni.
Umum ta’alim maktab ukuvchilarining fukoro muxofazasi fanidan tayyorlash jarayoni kuyidagilani uz ichiga kamrab oladi:

1. 
   Tushuntirish xati;
   
2. 
   Mavzu buyicha reja va soatlar taksimoti;
   
3. 
   Dasturning mazmuni;
   
4. 
   Tavsiya etiladigan adabiyotlar va kurgazmali kurollar.
   

1. 
   TUShUNTIRISh XATI. Bu xujjatda kuyidagilar buladi: dasturning vazifasi, ukuv soatlarining Fan buyicha sifat taksimoti, mashgulotlarning utkazilishiga kim jalb kilinadi, ukitishning maksadi aniklanadi, ukitishga raxbarlik kiluvchi shaxslar belgilanadi, shu Bilan birgalikda metodik jixatdan kursatmalar kayd kilinadi
   
2. 
   MAVZUDAGI REJA VA SOATLAR TAKSIMOTI
   

Mavzular rejasida kuyidagilar kursatilgan: mavzularning nomerlari, mavzularning nomlari, dars soatlarining taksimoti va utkazish metodalri.

3. 
   DASTURNING MAZMUNI.
   

Dasturning bu bulimida ukuv soatlarining taksimoti 1 soatlik kurinishda taksimlanib, darslar esa ukuv savollvri kurinishda berilib, xar bir darsning mazmuning yoritadi.

4. 
   TAVSIYa ETILGAN ADABIYoTLAR VA KURGAZMALI KUROLLAR.
   

Tavsiya etiladigan adabiyotlar va kurgazmali kurollar fukoro muxofazasi Fani buyicha bulishi shart xamda diafil’m va kinofil’mlarda foydalanish mumkin.
Maktablarda fukoro Fani buyicha ukuv jarayoni amalga oshirish maktab derektorining zimmasiga yuklatiladi. U barcha rejalashtiruvchi xujjatlarni va reja – konspektlarni oldandan kurib chikish kerak. Rejalashtiruvchi xujjatlarni maktab ukuv bulimining boshligi fukoro muxofazasi ukituvchisi birgalikda tayyorlaydi.
Favkulotda vaziyatlar vazirligi va XTVlarning derektiv kursatmalari va dasturiga binoan xar bir maktabda kuyidagi xujjatlar tayyorlanadi:
1. Kalendar reja – bu xujjatda fukoro muxofazasi Fani kursatib utiladi
2. Mavzu buyicha reja – bu xujjat ukituvchi tomonidan kuyidagi tartibda tuziladi:
a ) Mavzuning nomi, dars va ukish soatini taksimoti;
b) Darsning maksadi:
v) Ukuv savollari;
g) Metod, utkazilish va moddiy taminlanganligi;
d) Adabiyonlar.
Ukituvchi utayu kori malakaga ega bulishdan katiy nazar, u xar bir darsga tayyorgarlik kurishi kerak va reja – konspekt tuzishi kerak.Reja – konspekt tuzishdan oldin ukitkvchi darsga tayyorgarlik tartibini bilgan bulishi kerak. Bu tayyorgarlik kuyidagi tartibda amalga oshiriladi:
- dars jadvalida kuchirma oladi,
- mavzu buyicha rejadan utiladigan mavzuni va ukuv savollarini yozib oladi va ulanning mazmunini urganadi,
- shu mavzu buyicha adabiyotlarni urganadi va tanlaydi,
- mashgulotning maksadi, metodi, utkaziladigan joyini aniklaydi va soat taksimotini bajaradi,
- mashgulotning moddiy taminlanishini tayyorlaydi,
- takrorlash uchun savollarni belgilaydi,
- uyga berilgan savollarni aniklaydi,
- konspekt reja tuzadi ( talabalarning daftariga yozdiradi ).
Fukoro muxofazasi Fani buyicha utkaziladigan darslarning taxminiy maksadi kuyidagicha bulishi mumkin:

1. 
   Ukuvchilarni paxta – dokali boglamslari tayyorlashga urgatish,
   
2. 
   Ukuvchilarga fil’trlovchi protivogazning tuzilishi va urgatishi,
   
3. 
   Ukuvchilarning bekinish joylariga yashirinishni mashk kilish,
   
4. 
   Protivogazni kiyish koidalarini amalda mashk kildirish,
   
5. 
   Ukuvchilarga yadroviy kurol tugrisida tushuncha benish, uning zarar keltiruvchi omillari va undan muxofazalanishni urgatish,
   
6. 
   Ximyoviy kurolning zarar keltiruvchi omillari va ulardan muxofazalanish vositalari,
   
7. 
   Ukuvchilarning olgan bilimlarini tekshirish va baxolash,
   
8. 
   Ukuvchilarga mamlakat mudofaasini mustaxkamlash va fukoro muxofazasini vazifalarini tushuntirish,
   
9. 
   Turli jaroxatlar olinganda ukuvchilar uziga va boshkalarga yordam kursatishni urganishadi.
   

KONSPEKT – REJANI TUZISh TARTIBI

Bu savolni tulik urganish uchun ikki kismga ajratamiz:

1. 
   Darsning tarkibiy kismi.Xar kanday dars tarkibiy jixatdan kuyidagilardan iborat: kirish kismi, asosiy bulim va xulosa
   

KIRISh KISMI deganda xar kanday darsning boshlangich kismi urganilib, taxminan kuyidagilar kursatib utiladi:
- yuklama kilish,
- ukuvchilarning darsga tayyorgarligini tekshirish
- takrorlash uchun savollvr berish,
- Yangi mavzuni tushuntirish, darsning maksadi va ukuv savollari kayd etiladi.
ASOSIY KISMDA mavzu buyicha ukuv savollvri urganiladi, ukuvchilarning daftariga konspekt kurinishida yoziladi, shu jumladan savollvr kuyiladi va javoblari beriladi.
XULOSA KISMIDA dars mashgulotiga yakun yasaladi va mustakil ishlash uchun yul-yuriklar beriladi. Xulosa kismi taxminan kuyidagi kurinishga ega buladi:
- Yangi utilgan materialni sura shorkali mustaxkamlash,
- mavzu, uning maksadi va unga kanday erishilganligini eslatib utish,
- ukuvchilarni baxolash va utilgan darsni taxlil kilish,
- uyga vazifa berish,
- navbatdagi darsga tayyorgarlik kurishda nimalarga etibor berish kerakligini kursatib utish zarur.
2. FUQARO MUXOFAZASI FANIDAN MAShGULOTLAR UTKAZISh UChUN TUZILADIGAN KONSPEKT – REJA.
KONSPEKT - REJA ixtiyoriy shaklda tkziladi. Konspekt reja nomlanishdan kurinib turibdiki, u ikki kismdan iborat buladi, ya’ni konspekt va reja.
Rejaga kuyidagilar kiradi: tepa va chap burchakda yoziladi: « TASDIKLAYMAN «
Maktab direktori _________«____ « avgust 2006 y, kogoz varagining urta kismiga reja sarlovxasi joylashtirilgan:
K O N S P E K T - R E J A
5- sinf ukuvchilari uchun Fuqaro muxofazasi fanidan mashgulotlar utkazish uchun.
- kogoz varagining pastki kismi va chap tomonida kuyidagilar kursatiladi:
Mavzu: Dars: Maksad: Vakt: Metod: Utkazilish joyi:
Ukuv savollari va taxminiy vakt taksimoti: Adabiyotlar:
Moddiy ta’minlanganligi.
Talabalarga KONSPEKT- REJAning shaklini daftarlariga kuchirib yozib olishni nazorat kilish kerak.
Navbatdagi kogozda mavzuning nomi yoziladi « Darsning borishi «. sungra birinchi savol va uning mazmuni kursatiladi. 1- savol tugagach 2- savolning nom iva uning matni keltiriladi va xokazo. Xar bir savolning oxirida xulosa yoziladi. Sungra xulosa kismi keltiriladi va konspekt- reja tuzgan shaxsning imzosi kuyiladi.
Shu tarika tuzilgan konspekt – reja kurib chikilishi va tasdiklanishi uchun dars utilishidan uch kun avval direktor (ukuv bulimii boshligi ) ga topshiriladi.

MA’RUZA BUYIChA NAZORAT SAVOLLARI.

1. 
   Ukitish metodi deb nimaga aytiladi.
   
2. 
   Uktish formasi kaysi usulda amalga oshiriladi.
   
3. 
   Dasturning maksad va vazifalari.
   
4. 
   Kanspekt - reja kanday tuziladi.
   
5. 
   FM buyicha darsning maksadi kanday amalga oshiriladi.
   
6. 
   Darsga tayyorgarlik tartibi kanday amalga oshiriladi.