“Informasiya İqtisadiyyatı”
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Mövzunun izahı Ənənəvi mikroiqtisadiyyatda iki xassəyə malik olan ictimai nemətlər öyrənilir. İstisnaedilməzlik o deməkdir ki, kimisə ne- mətdən istifadə imkanından məhrum etmək üsulu yoxdur. Rəqa- bətsizlik o deməkdir ki, nemətin istehlakçılarının sayı çoxaldıqca onların hər biri üçün istehlakın faydalılığı dəyişməz qalır. Belə xassələrə malik olduqlarından ictimai nemətlər iqtisadiyyatın xü- susi sektorunda deyil, ictimai sektorunda istehsal edilir. Bu böl- mədə istisnaedilməzlik xassəsinə malik olduqlarına görə ictimai nemətlərə aid edilməyən nemətlərin iki növü nəzərdən keçiri- ləcəkdir. Bununla birlikdə, spesifik xassələri onları bazar nemət- ləri sırasına aid etməyə imkan vermir. Ənənəvi mikroiqtisadiy- yatda ehtimal olunur ki, informasiya alıcılar və satıcılar arasında simmetrik paylanmışdır. İnformasiyanın asimmetriyası elə bir vəziyyətdir ki, əqdin ayrı-ayrı iştirakçıları lazımi informasiyaya yetərli dərəcədə malikdirlər, eyni zamanda, əqddə iştirak edən digər şəxslər bu informasiyaya malik deyildirlər. Təsərrüfatçılıq praktikasında informasiyanın asimmetriyası geniş yayılmışdır, çünki satıcılar, bəzi hallarda isə alıcılar müəyyən üstünlüklər əldə etmək üçün əqd obyektinə dair həqiqi biliklərini gizlətməyə çalışırlar. Çox vaxt istehlakçı əldə etdiyi malın keyfiyyətini alış məqamında müəyyənləşdirə bilmir, çünki malın keyfiyyəti haq- qında yalnız bir tərəf − satıcı məlumatlıdır. Başqa sözlə, istehlakçı nə aldığını bilmir, malın keyfiyyəti isə onun istismarı prosesində aydınlaşır. Belə vəziyyətdə satıcı əlverişsiz seçim edilməsi − ən yaxşı deyil, ən pis malların əldə edilməsinə zəmin yaradan informasiya üstünlüyünə malik olur. Əlverişsiz seçim o halda yaranır ki, alıcılar müxtəlif keyfiyyətli malları təklif edən sa- tıcıları diferensiallaşdırmağa qadir olmurlar. İstehsal−istehlak funksiyasına tərif verilərkən ehtimal olu- 53 nurdu ki, gəlir əldə olunması fərddən hər hansı vaxt sərfi tələb etmir. Lakin praktikada belə vəziyyətə az-az rast gəlinir. Biz bu- rada ehtimal edək ki, gəlir əldə etmək üçün fərd öz vaxtını yara- dıcı əmək deyil, sadə əmək formasında sərf etməyə məcburdur. Gəlirin qiyməti hər bir fərdin bir rubl gəlirini təmin edən sadə əməyin müddətidir. Gəlirin qiyməti sadə əməyin ödənilməsi dərəcəsinin tərsi olan kəmiyyətdir. Buna görə də o, pul vahidinə bölünmüş zaman vahidləri ilə ölçülür. Gəlirin dəyəri − C gəlirin qiyməti − q ilə onun kəmiyyətinin − I-nin hasilinə bərabərdir: C = q x I. Bu göstərici zaman vahidləri ilə ölçülür. Nəzərdən keçirdiyimiz və gəlirin mənbəyinin sadə əmək olduğu halda fərdin kreativ rifahı − W n istehsal−istehlak funksiya- sının qiyməti − W ilə gəlirin dəyəri arasında fərqə bərabərdir: W n = W – C. Yaradıcı fərdin tarazlığı onun kreativ rifahının maksimum olduğu vəziyyətdir. Bu halda tarazlıq şərtini almaq üçün funksi- yanın törəməsini sıfıra bərabər edirik və aşağıda göstəriləni alırıq: MW = q, burada MW – gəlirin son məhsuludur. Beləliklə, fərd sadə əməyin elə müddətini seçməlidir ki, gəlirin son məhsulu gəlirin qiymətinə bərabər olsun. Şəkildə gəlirin dəyər funksiyası C şüası ilə təsvir edilmiş, onun absis oxuna əyilmə bucağının tangensi gəlirin qiymətinə bərabərdir. Kreativ rifahın maksimal kəmiyyəti AB kəsik xəttinin uzunluğu ilə ifadə olunur, tarazlı gəlir I ilə işarə edilir. şəkldə E tarazlıq nöqtəsi gəlirin son məhsulunun azalan əyrisi ilə gəlirin qiymətinə uyğun üfüqi xəttin kəsişməsindən yaranır. Kreativ rifahın maksimal kəmiyyəti ştrixlənmiş əyrixətli üçbucağın sahəsi ilə ifadə olunur. |