“Informasiya İqtisadiyyatı”

cəhətdən  fəal  əhalinin  ən    təhsilli  hissəsinin  xüsusi  çəkisi  kimi. 
Burada  işsizlərin  təhsili  işləyənlərin  təhsili  ilə  bərabər  nəzərə 
alınır,  iqtisadi  cəhətdən  fəal  olmayan  əhalinin  təhsili  isə  nəzərə 
alınmır.  
İşsizlərin  (EU)    təhsil  səviyyəsini  işsizlərin  ümumi  sayında 
təhsilli  işsizlərin  (E1,  E2  və  ya  E3  təhsilinə  malik  olanların) 

---

 
130 
xüsusi  çəkisi  kimi  müəyyənləşdirək.  Beləliklə,  həmin  göstərici 
(8.2)  düsturuna  oxşar  düsturla  hesablanır.  İşsizlərin  (EIU)  təhsil 
indeksini  əhalinin  ümumi  sayında  təhsilli  işsizlərin  xüsusi  çəkisi 
kimi  müəyyənləşdirək.  Bu  göstərici  işsizlərin  təhsil  səviyyəsi 
qiyməti ilə əhalinin ümumi sayında işsizlərin (U) xüsusi çəkisinin 
hasilinə bərabərdir:                                       
EIU = EU × U. 
Təshih  edilmiş  təhsil  indeksi  (EI
1
)-ni  bu  indeksin  əvvəlki 
qiyməti  ilə  işsizlərin  təhsil  indeksinin  cəmi  kimi    müəy-
yənləşdirək: 
EI
1
 = EI + EIU. 
Rifahın  ekstensivliyini  rifahın  intensivliyinin  qiyməti  və 
əhalinin  tərkibi  verilmiş  olduqda  ali  fəaliyyətin  uzunmüddətli 
dövr  üçün  həcmi  xarakterizə  edir.  Müşahidə  edilən  statistika 
göstəriciləri arasında əhalinin sağlamlığı səviyyəsi ümumi rifahın 
ekstensivliyini daha yaxşı əks etdirir, ona görə də əməli hesabla-
malarda bu göstəricilər bir-birinin eyni hesab edilir. Sağlamlıq sə-
viyyəsi  doğum  zamanı  gözlənilən  ömür  müddəti    kimi  hesabla-
nılır.  
Bu göstərici ölkənin sosial-iqtisadi  inkişafı səviyyəsinin ən 
yaxşı  ümumiləşdirilimiş  indikatorlarından  biridir.  O,  yeganə 
demoqrafik göstəricidir ki, insan inkişafı indeksinin hesablanması 
zamanı istifadə edilir. Həmin indeksin hesablanması zamanı yeni 
doğulmuş  körpənin  gələcək  həyatının  gözlənilən  orta  müddə-
tindən  başqa  həm  də  rifahın  intensivliyi  xarakteristikalarından  − 
yaşlı əhalinin savad səviyyəsindən, birinci, ikinci və üçüncü pillə 
təhsil  müəssisələrində  oxuyanların  payından  və  ümumi  daxili 
məhsulun  adambaşına  düşən  həcmindən  istifadə  edirlər.  Doğum 
zamanı  gözlənilən  ömür  müddəti  göstəricisini  sağlamlıq  indeksi 
adlandıraq və HI ilə işarə edək.  
İctimai  kreativ  rifah  iki  göstərici  −  rifah  indeksi  və  rifah 
həcmi ilə xarakterizə olunur.  
Rifah  indeksi  −  WI  ümumi  rifahın  əhali  sayından  asılı 
olmayan nisbi xarakteristikasıdır. Ona görə də həmin göstəricidən 
ölkənin  müxtəlif  regionlarında  rifah  səviyyələrinin  müqayisəsi 

---

 
131 
üçün istifadə edilməsi əlverişlidir. Rifah indeksi təhsil indeksi ilə 
sağlamlıq indeksinin hasilinə bərabərdir: 
WI = EI × HI. 
Rifah həcmi− W ictimai rifahın əhalinin sayından asılı olan 
xarakteristikasıdır.  Bu  göstərici  rifah  indeksi  ilə  əhali  sayının 
hasili kimi müəyyənləşdirilir: 
W = WI × P, 
burada P – əhalinin sayıdır.  
i  regionunun  rifahının həcmi  −  W
i
  həmin  regionun  rifah  indeksi 
ilə onun əhalisinin sayının hasilinə bərabərdir. Bu göstəricinin he-
sablanması düsturu aşağıdakı kimi verilə bilər: 
W
i
 = WI
i 
× m
i
 × P, 
WI
i
  – regionun rifah indeksidir; 
m
i
  –  ölkə  əhalisinin  ümumi  sayında  region  əhalisinin  xüsusi 
çəkisidir; 
P – ölkə əhalisinin sayıdır. 
Ölkənin  ümumi rifahına  regionun  payı  −  w
i
  regionun  rifah 
indeksi ilə ölkə əhalisinin ümumi sayında onun əhalisinin xüsusi 
çəkisinin hasili kimi müəyyənləşdirilir: 
w
i
 = WI
i
 × m
i.
 . 
Ölkə  əhalisinin  sayı  verilmiş  olduqda  həmin  göstərici 
regionun  ümumi  rifahını  birmənalı  xarakterizə  edir,  ona  görə  də 
bu  göstəricidən  rifah  həcminin  göstəricisi  əvəzinə  istifadə  oluna 
bilər.  
Ölkənin  rifahının  həcmi  −  W  bütün  regionların  rifahları 
qiymətlərinin  cəminə  bərabərdir.  Ehtimal  olunur  ki,  nəzərdən 
keçirilən  regionlar  orta  kəsişmə  nöqtələrinə  malik  deyildir  və 
birlikdə  bütün  ölkəni  əhatə  edirlər.  Rifahın  həcmi  aşağıdakı 
düstur ilə hesablanılır: 
W = (w
i 
 + ... +  w
n
) × P, 
burada n – regionların sayıdır. 
 
                                            
 
 

---

 
132 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Чапа имзаланыб  23 . 11. 2011. Каьыз форматы 60х84 1/16. 
Щяжми      ч.в. Сифариш         .  Сайы  200. 
--------------------------------------------------------------------------- 
" Игтисад Университети " Няшриййаты. 
АЗ 1001, Бакы, Истиглалиййят кцчяси, 6  
____________________________________________________