“Informasiya İqtisadiyyatı”

  
«Limon» bazarı modeli 
 
Asimmetrik informasiyalı bazarda tarazlığın necə formalaş-
dığını anlamaq üçün «limon» bazarını − C.Akerlofun təklif etdiyi 
modeli  nəzərdən  keçirək.  Amerika  slenqində  yararsız  şeyləri 
«limon» adlandırırlar.  
Bu  model  köhnə  avtomobillər  bazarının  fəaliyyətini  təsvir 
edir.  Həmin  bazarın  xüsusiyyəti  bundan  ibarətdir  ki,  satıcılar 
informasiyaya  malik  olmaqda  alıcılardan  üstündürlər.  Nəticədə 
əlverişsiz seçim baş verir − alıcılar yaxşı avtomobil satıcısını qane 
edəcək  qiymətlə  «limon»  (pis  keyfiyyətli  avtomobil)  satıcısını 
qane  edəcək  qiymətin  arasında  yerləşən  qiyməti  ödəyirlər.  Çox 
vaxt  bu,  yaxşı  maşınların  satıcılarının  bazardan  çıxması  və 
«natamam» bazarın formalaşması ilə nəticələnir. 
Fərz edək ki, bir bazarda iki növ −  keyfiyyətli və keyfiyyət-
siz avtomobillər satılır. Bu cür bazarda tələb əyrisini tədqiq edək. 
Keyfiyyətli avtomobillərə olan tələbi D
1
-lə işarə edək. Əgər key-
fiyyətli avtomobillərin ayrıca bazarı olsaydı, bazar tələbinin əyrisi 
məhz  bu  cür  olardı.  Aşağı  keyfiyyətli  avtomobillərə  olan  tələbi 
D
0
-la işarə edək (0 indeksi  belə bazarda keyfiyyətli  avtomobillə-
rin payının sıfıra bərabər olduğunu göstərir). Aydın məsələdir ki, 
hər bir qiymətdə yaxşı avtomobillərə olan tələb pis avtomobillərə 
olan  tələbdən  yüksəkdir,  yəni  D
1
  əyrisi  D
0
  əyrisindən  sağda 
yerləşmişdir.  Praktikada  yaxşı  və  köhnə  pis  maşınların  ayrıca 
bazarları olmur, bazarda bütün kateqoriyalı maşınlar − həm yaxşı 
keyfiyyətli  avtomobillər,  həm  də  «limonlar»  üçün  vahid  tələb 
əyrisi və vahid qiymət müəyyənləşir.  
Bazarda  asimmetrik  informasiya  halında  alıcılar  avtomo-
bilin  keyfiyyətini  alış  məqamında  qiymətləndirə  bilmədiklərinə 
görə  bazarda  yaxşı  avtomobillərin  payı  haqqında  statistik  infor-
masiya əsasında seçim edirlər. Bu pay nə qədər yüksəkdirsə, ba-
zar  tələbi  bir  o  qədər  böyükdür,  tələb  əyrisi  bir  o  qədər  sağda 

---

 
59 
yerləşmişdir və keyfiyyətli avtomobillərə olan tələb əyrisinə bir o 
qədər yaxındır. 
Bazarda  keyfiyyətli  avtomobillərin  payını  a  ilə  işarə  edək. 
Belə olduqda bazar tələbinin həcmi müxtəlif keyfiyyətli maşınlara 
olan  tələbin  müxtəlif  kateqoriyalı  maşınların  satış  paylarına 
əsasən ölçülmüş orta kəmiyyətinə bərabərdir:  
0
1
)
1
(
D
a
aD
D
. 
Əgər  bazarda  keyfiyyətli  avtomobillər  yoxdursa  (a  =  0), 
onda bazar tələbi minimaldır  və  D
0
-la  üst-üstə  düşür. Əgər yal-
nız  keyfiyyətli  avtomobillər  vardırsa  (a  =  1),  onda  bazar  tələbi 
maksimaldır və D
1
-lə üst-üstə düşür.  
D
0 
və  D
1
  əyriləri,  habelə  bazarda  avtomobillərin  70%-nin 
keyfiyyətli,  digərlərinin  isə  keyfiyyətsiz  olduğu  vəziyyətə  uyğun 
gələn  D
0,7
  bazar  tələbi  əyrisi  təsvir  edilmişdir.  Aydın  məsələdir  ki, 
D
0,8
 tələb əyrisi həmin əyri ilə D
1
 əyrisi arasında yerləşəcəkdir və i.a.  
İndi  isə  asimmetrik  informasiyalı  bazarda  təklif    əyrisini 
tədqiq edək. Fərz edək ki, cəmi iki satıcı vardır: birinci satıcı key-
fiyyətli, ikinci satıcı isə keyfiyyətsiz avtomobillər satır. Avtomo-
bilin hər bir qiymətində birinci satıcının təklifinin həcmi daha ki-
çikdir,  çünki  avtomobilin  təmiri  və  yaxşılaşdırılması  üçün  onun 
çəkdiyi  məsrəflər  vicdanlı  olmayan  rəqibinə  nisbətən  daha 
çoxdur.  Bazar  təklifinin  əyrisi  adətən  satıcıların  fərdi  təklifləri 
əyrilərinin cəmləşməsi yolu ilə əmələ gəlir.