“Informasiya İqtisadiyyatı”
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
88 Mövzunun izahı: Əgər müxtəlif insanlar hərəkətlərini öz aralarında uzlaş- dırmasalar, cəmiyyət normal fəaliyyət göstərə və inkişaf edə bilməz. Fərdi hərəkətlərin uzlaşdırılmasının tarixən iki mexanizmi formalaşmışdır: bazar mexanizmi və ictimai seçim mexanizmi. Hər iki halda fərd informasiya siqnalının mənbəyi kimi çıxış edir, uzlaşdırma mexanizmi isə belə siqnallar çoxluğunu cəmiyyət üzvlərinin hərəkətlərini müəyyənləşdirən vahid siqnala çevirən amil rolunu oynayır. Uzlaşdırmanın bazar mexanizmi bazar subyektlərinin fərdi tələb və təklif əyrilərinə dair informasiyasını səklən dəyişdirir, satıcıların və alıcıların davranışını müəyyənləşdirən vahid siqnal kimi tarazlı qiyməti formalaşdırır. Bu zaman bazar subyektinin «bazar qərarına» təsiri dərəcəsi onun iqtisadi hakimiyyətindən, yəni mal satmaq və ya almaq qabiliyyətindən asılı olur. Bazar mexanizmi cəmiyyət üzvlərinin hərəkətlərini uzlaş- dırmaq vəzifəsinin öhdəsindən gələ bilmədikdə ictimai seçim me- xanizmi tətbiq olunur. Cəmiyyət üzvlərinin uzlaşdırılmalı hərə- kətləri həm iqtisadiyyata, həm də ictimai həyatın digər sahələrinə aid ola bilər. Qərarların qəbulunun bazar mexanizminin və ictimai seçim mexanizminin fəaliyyətinin başlıca prinsipləri bir-birindən köklü surətdə fərqlənir: fərdin «ictimai qərara» təsir dərəcəsi bütün fərdlər üçün eyni olmalıdır, özü də onların iqtisadi hakimiy- yətindən asılı olmayaraq. Başqa sözlə, ictimai seçim mexanizmi «bir nəfər–bir səs» prinsipinə əsaslanır, yəni onun əsasında siyasi demokratiya ideyası dayanır. Beləliklə, ictimai seçim demokratik cəmiyyətin siyasi təsisatları vasitəsi ilə fərdi hərəkətlərin qeyri- bazar qaydasında uzlaşdırılması proseslərinin məcmusundan iba- rətdir. İctimai seçim fərdi fikirlərin nümayişi və nəzərə alınması, başqa sözlə, səsvermə prosesidir. Bazar mexanizmi ilə ictimai seçim mexanizminin fərqləri aşağıdakılardan ibarətdir: yuxarıda qeyd edildiyi kimi, ictimai qərarın qəbuluna fər- din təsirinin dərəcəsi onun iqtisadi hakimiyyətindən asılı deyildir 89 və bir səslə ölçülür; bazar subyekti bazar qərarının qəbulu prosesinin iştirakçısı olduğunun fərqində deyildir və həmin prosedurun mənasını başa düşmür. Bazar qərarının kəmiyyət parametrləri onun üçün yalnız iqtisadi fəaliyyətinin səmt göstəriciləridir və məcburi xarakter daşımır. İctimai seçim subyekti hərəkət üçün əsas tutacağını əzəl- dən qət etdiyi ictimai qərarın işlənib hazırlanmasına təsir gös- tərmək məqsədi ilə öz istəklərini bilərəkdən nümayiş etdirir; bazar qarşılıqlı əlaqəsi həmişə Pareto-yaxşılaşdırmalara gətirib çıxarır. Əgər əqd tərəflərdən, heç olmasa, birinin maraqla- rına cavab vermirsə, həmin əqd könüllü surətdə bağlanmayacaq- dır. İctimai qərar yekdilliklə qəbul edilmədiyi halda azlıqda qa- lanlar üçün ziyan doğura bilər; bazar subyektinin marağı var ki, onun istəkləri rəqiblərinin istəklərindən ən yüksək dərəcədə fərqlənsin. Məsələn, əgər digər alıcıların hər hansı mala tələbi azdırsa, həmin malın tarazlı qiyməti kiçik olacaqdır ki, bu da bizim alıcı üçün sərfəlidir. Bu- nunla belə, ictimai seçim zamanı fərdin marağı var ki, ən çox sayda insanların istəkləri onun öz istəkləri ilə üst-üstə düşsün. Həmfikirlərin xüsusi çəkisi nə qədər yüksək olarsa, fərd üçün lazım olan ictimai qərarın qəbul edilməsi ehtimalı da bir o qədər böyük olar. Yüklə 0,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|