“Informasiya İqtisadiyyatı”
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ġstehsal−istehlakın informasiya nəzəriyyəsində,ənənəvi istehsal və istehlak nəzəriyyələrində tarazlıq № Xarakteristika Ġnformasiya mikroiqtisadiyyatı Ənənəvi mikroiqtisadiyyat istehsal−istehlak nəzəriyyəsi istehsal nəzəriyyəsi istehlak nəzəriyyəsi 1 Məqsəd göstəricisi Kreativ rifah Mənfəət İstehlak artıqlığı 2 Verilmiş qiymət Gəlirin qiyməti Əməyin qiyməti Nemətin qiyməti 3 Tarazlıq şərti MW = q MP = w MU = p Firma haqqında ənənəvi nəzəriyyədə ehtimal olunur ki, sa- hibkarın yeganə məqsədi mənfəəti maksimallaşdırmaqdır. Sahib- karın motivlərinin bu cür təfsiri həddən artıq bəsitdir və daxilən ziddiyyətlidir. İş burasındadır ki, adətən, mənfəətin bir hissəsi investisiyalar şəklində istehsala qoyulur, digər hissəsi isə istehlak nemətlərinin əldə edilməsinə yönəldilir. Ona görə də sahibkarın davranışını modelləşdirərkən mənfəətin maksimallaşdırılması problemini nəzərdən keçirməklə kifayətlənmək olmaz, bu mən- fəətin istehlak və yığım arasında optimal bölgüsü problemini də tədqiq etmək lazımdır. Sonuncu problem həm firmanın fəaliyyə- а) б) 55 tinin motivasiya cəhətlərini, həm də sırf maliyyə-iqtisadi cəhət- lərini əhatə edir. Həqiqətən, istehsalın genişləndirilməsinə yönəl- dilən mənfəət hissəsi öz iqtisadi mahiyyətinə görə mənfəətə deyil, istehsal məsrəflərinə aiddir. Beləliklə, sahibkarın ənənəvi olaraq mənfəətin maksimizatoru kimi təfsiri daxilən ziddiyyətlidir. Burada sahibkar yaradıcı fərdlə bağlı xüsusi bir hal kimi nəzərdən keçirilir, onun məqsədi kreativ rifahı və ya isteh- sal−istehlakın məhsulunu maksimallaşdırmaqdır. Sahibkarın mən- fəəti gəlirin spesifik növü olub istehlak və yığım arasında optimal bölüşdürülməlidir. İstehlak − C − sahibkarın asudə vaxt sahəsində yaradıcılıq fəaliyyətinin təmin olunmasına yönəldilən mənfəət hissəsidir. Əmanətlər − S − sahibkarın biznes sahəsində yaradıcılıq fəaliyyətinin təmin olunmasına yönəldilən mənfəət hissəsidir. Ehtimal olunur ki, aşağıdakı nisbətin yerinə yetirildiyi halda sahibkarın mənfəətinin kəmiyyəti − I verilmişdir: C + S = I 1) Sahibkarın büdcə xətti koordinat oxlarına 45 -lik bucaq altında meyil edən və onları uzunluğuna görə mənfəətin kəmiyyə- tinə bərabər kəsik xətlərə bölən düz xətt şəklində təsvir edilir. Yaradıcı sahibkarın istehsal−istehlak funksiyası iki sərbəst dəyişənin funksiyasıdır: W(C; S) 2) İstehlakın son məhsulu sahibkarın istehlakının 1 rubl artdığı şəraitdə kreativ rifahının artımıdır: MW C = ∆W ∆C Yığımın son məhsulu − MW S sahibkarın yığımının 1 rubl artdığı şəraitdə kreativ rifahının artımıdır: MW S = ∆W ∆S Ehtimal edilir ki, istehlakın və yığımın həcmləri artdıqca müvafiq olaraq istehlakın son məhsulunun və yığımın son məhsulunun 56 qiymətləri azalır. Yaradıcı sahibkarın tarazlığı mənfəətin verilən kəmiyyəti şəraitində onun maksimum rifah səviyyəsinə çatdığı vəziyyətdir. Tarazlıq haqqında məsələ (4.3) dəyişənlərinin məhdudlaşdırıldığı şəraitdə (4.4) istehsal−istehlak funksiyasının maksimallaşmasına gətirib çıxarır. Şərti ekstremuma dair bu məsələni Laqranj metodu ilə həll edib sahibkarın tarazlıq şərtini əldə edirik: MW C = MW S 3) Beləliklə, tarazlıq vəziyyətində istehlaka yönəldilən 1 rubl yığıma yönəldilən 1 rubl ilə eyni miqdarda fərdi rifahın artımına səbəb olur. Tarazlıq şərtindən aşağıdakı iki nəticə də çıxır: istehlakın yığımla əvəzlənməsinin son norması (MRS) vahidə bərabərdir; sahibkarın istehsal−istehlak funksiyasının müəyyən etinasızlıq əyrisi büdcə xəttinə toxunur. Mənfəət artdıqda sahibkarın tarazlığının dəyişməsini tədqiq edək. Bunun üçün iki tərifdən istifadə edək: İstehlaka meyilin son həddi (MPC) mənfəətin 1 rubl artdığı şəraitdə sahibkarın istehlakının tarazlı həcminin artımıdır. Bu göstərici vahiddən böyük deyildir. Yığıma meyilin son həddi (MPS) mənfəətin 1 rubl artdığı şəraitdə sahibkarın yığımının tarazlı həcminin artımıdır. Bu göstərici vahiddən böyük deyildir. Ehtimal edilir ki, mənfəət artdıqca istehlaka meyilin son həddi azalır, yığıma meyilin son həddi isə artır. Başqa sözlə, mənfəət artdıqca asudə vaxt sahəsində yaradıcılıq fəaliyyəti üçün imkanlar biznes sahəsi ilə müqayisədə daha yüksək sürətlə tü- kənir. Buna görə də sahibkarlıq fəaliyyəti sahibkar üçün onun şəxsiyyətinin inkişafı baxımından ənənəvi nemətlərin işdənkənar vaxtlarda istehlakına nisbətən getdikcə daha böyük əhəmiyyət kəsb etməyə başlayır. Ehtimal olunurdu ki, fərd özünün bütün gəlirini cari isteh- laka sərf edir və öz kreativ kapitalına vəsait qoymur. Başqa sözlə, istehsal–istehlak funksiyası dəyişməz fərz edilirdi. Burada eh- timal olunur ki, fərdin gəlirinin bir hissəsini kreativ kapitala 57 investisiyalar − S təşkil edir. Bu investisiyalar C cari istehlakının hər bir kəmiyyətində kreativ rifahın artmasına səbəb olur. Beləliklə, investisiyaların hər bir qiymətinə öz istehsal–istehlak funksiyası – onun kreativ rifahının cari istehlakın kəmiyyətindən asılılığı uyğun gəlir. Bu cür yanaşmada fərdin kreativ rifahı bir- biri ilə aşağıdakı nisbətlə bağlı olan iki sərbəst W(C;S) dəyişə- ninin funksiyasıdır: C + S = I, burada I – fərdin gəliridir. İnvestisiyaların kəmiyyəti nə qədər böyükdürsə, bu əyri bir o qədər yuxarıda yerləşir. Fərdin istehlakının son məhsulu – MW C kreativ kapitala qo- yulan investisiyaların kəmiyyətinin dəyişməz qaldığı şəraitdə istehlak həcminin 1 rubl artması nəticəsində onun kreativ rifa- hının artımıdır. Kreativ kapitala investisiyaların son məhsulu – MW S istehlakın dəyişməz qaldığı şəraitdə investisiyaların həc- minin 1 rubl artması nəticəsində fərdin kreativ rifahının artımıdır. 4.6-cı şəkildə fərdin gəlirinin bölüşdürülməsinin iki halına uyğun olan iki istehsal–istehlak funksiyasının qrafikləri təsvir edilmişdir. Birinci halda kreativ kapitala investisiyalar – S 1 gə- lirin nisbətən kiçik hissəsini təşkil edir, cari istehlakın həcmi – C 1 isə nisbətən böyükdür. İkinci halda, əksinə, investisiyaların həcmi – S 2 nisbətən böyükdür, ona görə də istehsal–istehlak əyrisi birin- ci halda olduğundan yüksəkdə yerləşir. Kreativ kapitala investisiya qoyuluşunun iki modelini nəzərdən keçirək. Ən sadə model. Fərdin tarazlığı elə bir haldır ki, onun gəli- rinin istehlaka və investisiyalara bölünməsi kreativ rifahın mak- simum mümkün olan qiymətini təmin edir. Tarazlıq şərti isteh- lakın son məhsulu ilə investisiyaların son məhsulunun bərabər- liyindən ibarətdir: MW C = MW S . Bu tənlikdən görünür ki, gəlirin rublunun istehlak qrupun- dan investisiya qrupuna keçirilməsi nəticəsində kreativ rifahın mənfi artımı onun kreativ kapitalının artması və buna uyğun olaraq istehsal–istehlak əyrisinin yuxarıya doğru yerdəyişməsi 58 nəticəsində kreativ rifahın müsbət artımı ilə tam kompensasiya olunur. Yüklə 0,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|