Informasiya sistemləRİ

15.
 
Nisbətlərin normal formaları 
 
Nisbətlərin normallaşdırılması 5 səviyyə üzrə aparıla bilər və buna uyğun olaraq 5 
normal forma mövcuddur: 1-ci normal forma (1nf), 2 -ci normal forma (2nf), 3-cü normal 
forma (3nf), 4-cü normal forma (4nf), 5-ci normal forma (5nf). Əgər nisbət 5-ci normal 
formadadırsa (5nf), o həm də 4-cü, 3-cü, 2-ci və 1-ci normal formalara malikdir.
Şəkil . Nisbətlərin normal formaları 
1-ci normal forma (1nf).
Nisbət o vaxt 1 nf-də olar ki, onun atributlarının hamısı 
atomar olsun, yəni uyğun domenlərin qiymətləri skalyar kəmiyyət olsun. Nisbəti 1 nf-də 
ifadə etmək üçün tərkibli atributları tərkib hissələrinə ayırıb, sadə formada yazmaq 
lazımdır. Sorğu dilləri ilə işləmək üçün nisbətlərin 1 nf-də olması kifayətdir. Sonrakı 
normal formalar isə yuxarıda göstərən tələbləri yerinə yetirmək üçün lazımdır.
2-ci normal forma (2nf).
Əgər nisbət 1-ci normal formadadırsa və onun hər bir 
atributu əsas açardan tam funksional asılıdırsa, onda nisbət 2-ci normal formadadır. 
Məsələn, İŞÇİ (Tabel nömrəsi, Soyad, Ünvan, Vəzifə, Maaş) nisbəti 2 nf-ə məxsusdur 
(əsas açarın altından xətt çəkilməlidir). Əgər açar yalnız bir atributdan ibarətdirsə, onda 
nisbət 2 nf-də olur, çünki bu halda açar olmayan atributların hamısı açardan tam 
funksional asılı olur. Bir sıra hallarda 2 nf-də verilənlər üzərində əməliyyatların yerinə 
yetirilməsi zamanı anomaliyalar baş verir. Bu cür anomaliyaları aradan qaldırmaq üçün 
sonrakı normal formalarına keçmək lazımdır. 
3-cü normal forma (3 nf).
Nisbət o vaxt 3 nf-də hasab olunur ki, o, 2 nf-də olsun və 
açara daxil olmayan hər bir atribut açardan tranzitiv asılı olmasın. Məsələn, İŞÇİ 
nisbətində (Tabel nömrəsi, Soyad, Ünvan, Vəzifə, Maaş) tranzitiv asılılıq mövcuddur: 
Tabel nömrəsi
→
Vəzifə
→
Maaş. Tranzitiv asılılığı aradan qaldırmaq üçün İŞÇİ nisbəti 
üzərində “Vəzifə” və “Maaş” atributlarına görə proyeksiya əməliyyatı aparıb, alınan 
nəticəni ayrıca nisbət kimi götürmək lazımdır. Beləliklə, ilkin nisbət 2 nisbətlə ifadə 
olunur:
İŞÇİ (Tabel nömrəsi, Soyad, Vəzifə) 
VƏMA (Vəzifə, Maaş) 
5nf 
4nf 
3nf 
2nf 
1nf 

---

Açar bir atributdan ibarət olduqda və nisbətdə digər asılılıqlar, o cümlədən çoxmənalı 
asılılıqlar olmadıqda, 3 nf nisbəti təkrarlanmadan və həmçinin daxiletmə, xaricetmə və 
dəyişdirmə əməliyyatlarında rast gələn anomaliyalardan azad edir. Təcrübədə çox vaxt 3 
nf-lə VB-nin məntiq layihələndirilməsi başa çatır. Əgər nisbətin açarı tərkiblidirsə və 
onun atributlarının açara daxil olmayan atributlardan asılılığı varsa, onda 3 nf-in 
gücləndirilmiş formasına keçmək lazımdır.