Innovatsion tadbirkorlik faoliyatini tashkil etishning jahon tajribasi. Reja: Innovatsion tadbirkorlik faoliyatini tashkil etishning jahon tajribasi

Innovatsion tadbirkorlik faoliyatini tashkil etishning jahon tajribasi.
Reja:
1. Innovatsion tadbirkorlik faoliyatini tashkil etishning jahon tajribasi.
2. Innovatsion jarayonning ma'muriy-iqtisodiy shakli
3. Innovatsion tadbirkorlik faoliyatining axborot tizimi.

AQShda innovatsiya faoliyatini moliyalashtirish va rivojlantirishda davlat siyosatini amalga oshirishning muhim yo’nalishi bo’lib, kichik innovatsion tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash hisoblanadi. Ushbu maqsadda AQShda har yili davlat byudjetidan 5 mlrd. AQSh dollaridan ziyod mablag’lar, xususiy sektor mablag’lari hisobidan 1 mlrd. AQSh dollari atrofida mablag’lar sarflanadi¹. Bunda kichik innovatsion tadbirkorlikning rivojlanishini qo’llab-quvvatlashning quyidagi shakllari katta ustuvorlik berilgan:

- kichik innovatsion tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlashning maxsus dasturini ishlab chiqish va amalga oshirish;
- innovatsiyalarni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash dasturi bo’yicha qarzlar ajratish;
- davlat moliyaviy qo’yilmalari;
- venchur fondlari va ularning tarmoqlarini tashkil etish;
- xususiy sektor mablag’lari hisobiga moliyalashtirish va boshqalar.
AQShda innovatsion tadbirkorlikni va u orqali innovatsiya jarayonini rivojlantirishda muhim o’rin tutuvchi innovatsion infratuzilmani shakllantirish va takomillashtirishga katta e’tibor qaratiladi va u quyidagilarni o’z ichiga qamrab olgan:
- tegishli huquqiy-me’yoriy va qonuniy baza;
- innovatsiyalar taklifi va ularga bo’lgan talablar bozori;
- innovatsiyalarni tijoratlashtirish va innovitsiyalarni joriy etishdan olingan foydani kapitalizatsiya qilish bilan shug’ullanuvchi tashkilotlar tarmoqlari;
- informatsion-vositachi (xizmat ko’rsatuvchi) tashkilotlar;
- yangiliklarni joriy etish bo’yicha eksport-import operatsiyalarini amalga oshiruvchi muassasalar;
- innovatsiya jarayonlari ishtirokchilari manfaatlari yo’lida injenerlik, auditorlik, boshqaruv, koordinatsion va boshqa pullik xizmatlarni amalga oshiruvchi muassasalar tarmog’i.
Xorij davlatlari amaliyotida innovatsiya faoliyatini rivojlantirishda, naqafat, moliyalashtirish, balki, innovatsiya siyosati samarali ijrosini ta’minlashda muhim omil bo’lib kelayotgan turli yo’nalishdagi innovatsion qo’llab-quvvatlash tadbirlari ham muhim o’rin egallamoqda. Buni quyidagi ma’lumotlar ham to’liq tasdiqlaydi:
1. Hukumat tashkilotlari mavzulari bo’yicha ITTKIni amalga oshiruvchi kichik innovatsion tadbirkorlik korxonalarini moliyaviy va texnik qo’llab-quvvatlash davlat dasturlari (AQSh, Yaponiya, Buyuk Britaniya, Hindiston, Xitoy va boshqa davlatlar singari).
2. Xarajatlarning 50 %i yangi mahsulot va texnologiyalarni yaratishga ketadigan bevosita moliyalashtirish (subsidiyalar, qarzlar) (Frantsiya, AQSh davlatlari kabi).
3. Foiz to’lovlarisiz ssudalar taqdim etish (Shvetsiya), yangiliklarni joriy etish xarajatlarining 50 %ini qoplash uchun qaytarilmas tarzda beriladigan ssudalar (Germaniya).
4. Ilmiy-tadqiqot ishlanmalariga maqsadli dotatsiyalar (deyarli barcha rivojlangan davlatlarda).
5. Tijorat riski ehtimolligini hisobga olgan holda innovatsiyalarni joriy etish fondlarni yaratish (Buyuk Britaniya, Germaniya, Frantsiya, Shveytsariya, Niderlandiyada ushbu amaliyot keng qo’llaniladi).
6. Individual ixtirochilar uchun davlat bojini pasaytirish va ularga soliq imtiyozlarini taqdim etish (Avstriya, Germaniya, AQSh, Yaponiya va b.), shuningdek, ularni qo’llab-quvvatlash va sug’urtalash uchun ijtimoiy infratuzilmani yaratish (Yaponiya).
7. Individual ixtirochilarning arizalari bo’yicha patentli ishonchli vakillar bepul xizmatlarini ko’rsatish, boj to’lovlarini ozod qilish(Niderlandiya, Germaniya, Yaponiya, Hindiston).
8. Innovatsiya sohasida faoliyat ko’rsatuvchi korxonalar uchun soliqqa tortish rejimini engillashtirish, shu jumladan, ITTKIga qilingan xarajatlarni soliqqa tortishdan ozod qilish, universitetlar va ilmiytadqiqot institutlarini imtiyozli soliqqa tortish (AQSh, Buyuk Britaniya, Hindiston, Xitoy, Yaponiya).
9. Intellektual mulk va mualliflik huquqi himoyasini qonuniy ta’minlash (barcha rivojlangan davlatlarda).
10. Risklarni pasaytirish va risk zararlarini qoplash bo’yicha davlat dasturlari (AQSh, Yaponiya).
11. Kichik tadbirkorlik korxonalari kuchi bilan innovatsiya loyihalarini amalga oshirish uchun ishlatiladigan venchur kapitali fondlarining keng tarmoqlarini tashkil etish (barcha rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlarda).
12. Ilmiy parklar, biznes-inkubatorlar va texnologik rivojlanish hududlari tarmoqlarini tashkil etish (barcha rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlarda).
13. Kichik innovatsion tadbirkorlik korxonalarini har tomonlama ilmiy-texnikaviy, moliyaviy va ishlab chiqarish bo’yicha qo’llab-quvvatlashni ta’minlovchi baquvvat davlat muassasalari (AQSh, Yaponiya, Hindiston, Xitoy va boshqa davlatlar).
14. Manfaatdor korxonalarga texnik yechimlarni va mumkin bo’lgan hamkorlarni tez topishga imkon beruvchi progressiv texnologiyalar va innovatsion ishlanmalar bo’yicha maxsus informatsion-qidiruv saytlari. Yaponiya davlatida innovatsiya faoliyatini moliyalashtirishning o’ziga xos amaliyoti va tajribalari shakllangan. Mazkur davlatda ITTKIlari amalga oshirish va moliyalashtirishga katta e’tibor qaratiladi. Jumladan, Yaponiya hukumati mamlakatda bajariladigan ITTKI umumiy hajmining taxminan 25 %ini moliyalashtiradi. Bunda fuqarolik jamiyati manfaatlari uchun amalga oshiriladigan tadqiqotlar ustuvorlik asosida moliyalashtiriladi. Fundamental tadqiqotlar davlat tomonidan birinchi o’rinda moliyalashtiriladi. Innovatsion tadbirkorlikni davlat tomonidan moliyalashtirish-ning bilvosita shakli ustuvorlik kasb etgan holda rivojlandi.
2. Innovatsion jarayonning ma'muriy-iqtisodiy shakli

Ma'muriy-iqtisodiy shakl ilmiy-ishlab chiqarish markazi - umumiy rahbarlik ostida birlashgan yirik yoki o'rta korporatsiya mavjudligini nazarda tutadi. Ilmiy tadqiqot va yangi mahsulotlarni ishlab chiqish, ishlab chiqarish va sotish. Ko'pgina kompaniyalar tadqiqot va ishlanmalarni amalga oshiradilar dizayn ishlanmalari, sanoatda ishlaydi. Innovatsion jarayonning dastur-maqsadli shakli Ilmiy-texnik yutuqlar, ayniqsa mikroelektronika, biotexnologiya, nanotexnologiya va boshqalar kabi ilg'or sohalardagi muammolarni hal qiladi; maqsadli dastur shakli dastur ishtirokchilarining o'z tashkilotlarida ishlashini va dasturlarni boshqarish markazidan ularning faoliyatini muvofiqlashtirishni ta'minlovchi innovatsion jarayonni tashkil etish. Muayyan asosiy muammolarni hal qilish uchun yangi tashkilotlarni shakllantirish (qoida tariqasida, vaqtinchalik asosda) unchalik samarali emas. Bu sof dasturiy maqsadli tuzilma deb ataladi. Ilmiy tadqiqotlar va sanoatda turli xil fundamental yangi texnologiyalarni loyihalash va ishlab chiqish o'rtasidagi aloqani mustahkamlash; muhandislik markazlari, shuningdek universitet-sanoat va universitet tadqiqot markazlari. Bunday markazlar tadqiqot rejalarini ishlab chiqadigan va mijozlar bilan tuzilgan shartnomalar asosida ilmiy-tadqiqot ishlarini tashkil etuvchi kengashlar tomonidan boshqariladi. Fundamental fanning ishlab chiqarish bilan o‘zaro aloqalarini tashkil etishning rivojlangan sanoat mamlakatlarida keng tarqalgan kompleks shakli texnopolislar va texnoparklardir. Innovatsion jarayonning tashabbuskor shakli Tashabbus shakli innovatsion jarayonni tashkil etish yagona ixtirochilarga, tashabbuskor guruhlarga, shuningdek, texnik va boshqa innovatsiyalarni o‘zlashtirish uchun yaratilgan kichik firmalarga ilmiy-texnikaviy, konsalting, boshqaruv va ma’muriy yordamni moliyalashtirishdan iborat. Bunday iqtisodiy va tashkiliy mexanizmlarning ahamiyati innovatsion jarayonning o'ziga xos xususiyatlari bilan izohlanadi, ayniqsa noaniqlik darajasi yuqori bo'lgan dastlabki bosqichlarda. Bunda asosiy e’tibor inson omiliga qaratiladi. Xorijiy amaliyot tashabbus shaklining yuqori samaradorligini tasdiqlaydi. Shunday qilib, Qo'shma Shtatlarda yangi mahsulotlarni yaratish va ishlab chiqarishga ixtisoslashgan 300 nafargacha ishchilari bo'lgan kichik innovatsion firmalar yirik korporatsiyalarga (10 mingdan ortiq xodimga ega) qaraganda ilmiy-tadqiqot va ishlanmalarga qo'yilgan har bir dollar uchun innovatsiyalarni 24 baravar ko'p beradi. Bir xodimga 2,5 baravar ko'p innovatsiyalar. Ko'pgina yirik firmalar innovatsion jarayonni faollashtirishga intilib, jiddiy innovatsiyalarni boshlash va amalga oshirishga qodir bo'lgan xodimlar uchun tashkiliy va iqtisodiy sharoitlarni yaratadilar. Innovatsion faoliyatni tashkil etishning ilg'or shakllaridan biri - inkubatorlar biznes yoki texnologiya - innovatsion infratuzilmaning elementi, turli xil xizmatlarni taqdim etuvchi kompleks! yaratilish va shakllanish bosqichidagi innovatsion shakllar. Bu xizmatlar lizing uskunalari, binolar va boshqalar shaklida maslahat, axborot bo'lishi mumkin "inkubatsiya davri" tugagandan so'ng, mijoz-kompaniya inkubatorni tark etadi va mustaqil faoliyatini boshlaydi. Dunyoda 2 mingdan ortiq biznes-inkubatorlar faoliyat yuritib, ularning faoliyati innovatsion loyihalarni amalga oshirishni jadallashtirish, ilg‘or texnologiyalarni ommalashtirishga ko‘maklashish, mavjud kompaniyalarning raqobatbardoshligini oshirish, aholi bandligini ta’minlash, iqtisodiyotning orqada qolayotgan tarmoqlarini rivojlantirish imkonini bermoqda. hududlarda ishbilarmonlik madaniyati va ishbilarmonlik odob-axloqini oshirish va h.k. Rossiya biznes inkubatorlari quyidagi xizmatlarni taqdim etadi: biznes asoslarini o'rgatish; marketingni qo'llab-quvvatlash: buxgalteriya hisobi va moliyaviy menejment; axborot xizmatlari; biznes mutaxassislarini jalb qilish va boshqalar. Innovatsiyalarning tashkiliy shakllari Innovatsion faoliyat korxonalarning raqobatbardoshligini saqlashga qaratilgan. Bu diskret bo'lishi mumkin emas. Uni uzluksiz amalga oshirish ularni rivojlantirish samaradorligi yuqori darajadagi xavf bilan katta investitsiyalarni talab qiladi. Xavfni yumshatish uchun innovatsiyalarning maxsus tashkiliy shakllari qo'llaniladi (1-rasm). Guruch. 1. Innovatsiyaning tashkiliy shakllari Keling, rasmda ko'rsatilgan asosiy shakllarning mazmunini tushuntiramiz. 12.2. Davlat tadqiqot markazlari fan va texnikani rivojlantirish davlat strategiyasining ilmiy-texnikaviy faoliyat sub’ektlarining iqtisodiy va ijtimoiy manfaatlari bilan muvofiqlashtirilishini ta’minlaydi. Ilmiy markazlar va laboratoriyalar korporativ tuzilmalarning bir qismi sifatida tadqiqot va ishlanmalarni amalga oshirish, yangi mahsulotlarni ishlab chiqish va ishlab chiqarishni tashkil etish. Korxonaning tavakkalchilik bo'linmasi rivojlantirish bilan shug‘ullanuvchi avtonom boshqariladigan kichik ixtisoslashtirilgan ishlab chiqarish hisoblanadi eng yangi texnologiyalar... Bu yangi g'oyalarni ishlab chiquvchilar, investorlar (venchur fondlari) va innovatsiyalar iste'molchilari bilan shartnoma tuzadigan kichik biznes. Venchur kapitali firmalari(xavf-xatarli firmalar) katta xavfga ega boʻlgan ilm-fanni koʻp talab qiluvchi va yuqori texnologiyali sohalarda olib borilgan ilmiy tadqiqotlar natijalarini tijoratlashtirish uchun tashkil etiladi. Ular tijorat ilmiy-texnikaviy faoliyatni amalga oshiradilar, foydalanishdan olinadigan daromad oldindan belgilanmagan yangi va eng yangi texnologiyalar va mahsulotlarni ishlab chiqish va joriy etish bilan shug'ullanadilar. Biznes inkubator - uchun qulay muhit yaratishga ixtisoslashgan tuzilmadir samarali ishlash original ilmiy-texnik g'oyalarni amalga oshiruvchi kichik innovatsion korxonalar. Bu yerda ishbilarmonlik istagida bo‘lgan tadbirkorlar o‘z biznesini yuritish bo‘yicha ko‘nikmalarga ega bo‘lib, yuridik, iqtisodiy va maslahat yordami oladi. Biznes-inkubator turli shakllarda yaratilishi mumkin. Shunday qilib, yangi biznesni inkubatsiya qilish biznes jarayoni yuqori texnologiyali g'oyalarni ilgari surish uchun mo'ljallangan. "Ichki" innovatsion inkubatorlar innovator kompaniyasi va filiallarida amalga oshiriladigan o'zlarining innovatsion loyihalarini ishlab chiqish bilan shug'ullanadilar. Ba'zan butun innovatsiyalar inkubatorlarini yaratish tavsiya etiladi. Ilmiy va texnologiya parki(texnopark) — ishlab chiqarishni rivojlantirish va bozorda innovatsion mahsulotlarni sotish bilan shug‘ullanuvchi kichik va o‘rta fanni talab qiluvchi innovatsion mijoz-firmalarni rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish maqsadida tashkil etilgan ilmiy-ishlab chiqarish hududiy majmuasi. U o'ziga ishonadi tashkiliy tuzilma fan va ilmiy xizmatlar sohasida tashkil etilgan. Texnopark tuzilmasi axborot texnologiyalari, o‘quv, konsalting, axborot, marketing markazlarini, shuningdek sanoat zonasini o‘z ichiga olishi mumkin. Texnopolisning o'zi yirik zamonaviy ilmiy-ishlab chiqarish majmuasi, jumladan universitet, ilmiy-tadqiqot institutlari, turar-joy massivlari. Bu yerda yangi ilmiy yo‘nalishlar va yuqori texnologiyali ishlab chiqarishlarni rivojlantirish uchun qulay shart-sharoit yaratilgan. So'nggi paytlarda shakllantirish muammosiga e'tibor berila boshlandi innovatsion texnologiyalar klasteri, bular. zanjirlar o'zaro bog'langan korxonalar, iqtisodiyotning istiqbolli fanni talab qiluvchi tarmoqlarini rivojlantirishni ta’minlovchi tarmoqlar va texnologiyalar. Ko'rib chiqilgan tashkiliy shakllar orasida innovatsion soha yirik korporatsiyalarning afzalliklari. Rivojlangan mamlakatlarda ularning milliy ilmiy-tadqiqot ishlarining umumiy hajmidagi ulushi 65-70% ni tashkil qiladi. Ular yirik miqyosdagi qimmat loyihalar, ko‘p maqsadli fanlararo tadqiqotlar va muqobil innovatsiyalarni ishlab chiqish imkoniyatiga ega. Eng yirik innovatsion loyihalarni Amerika avtomobil kompaniyalari, IBM axborot va kompyuter kompaniyasi, farmatsevtika kompaniyasi amalga oshiradi. Pfizer Rossiyada - yoqilg'i-energetika kompaniyalari va metallurgiya konsernlari. Katta uy neft kompaniyalari“LUKoyl”, “YUKOS” va “Surgutneftgaz” kompaniyalari o‘zlarining ilmiy komplekslarini shakllantirdilar, ularning ustuvor yo‘nalishi xomashyo bazasini rivojlantirishga aylandi. Guruch. 2. Milliy innovatsion tizimning tuzilishi Innovatsiyalarning tashkiliy shakllarining xilma-xilligi yirik kompaniyalarga tadqiqotning eng xavfli sohalariga kirib borgan holda o'z yo'nalishlarini kengaytirishga imkon beradi. Shunday qilib, korporatsiya ChevronTexaco venchur tadbirkorlikning innovatsion sohadagi yorqin muvaffaqiyatlaridan so'ng, Qo'shma Shtatlar korporativ korxona tashkil etdi - IchkiKorporativVenturing; korporativ texnologiyalarni diversifikatsiya qilish fondi - DiversifikatsiyalanganTexnologiyaKorporativVenturePoytaxtfond; istiqbolli texnologiyalarni tijoratlashtirish fondi - ChevronTexacoTijoriylashtirishTexnologiya. Innovatsiyaning amaliy tashkiliy shakllarining xilma-xilligi tufayli fan yutuqlari korporatsiyalarning ilmiy-tadqiqot markazlari va kichik fanni talab qiluvchi korxonalar orqali tadbirkorlik sohasiga tez kirib boradi (2-rasm). Tadbirkorlikning davlat ilmiy sektori va ta’lim tizimining innovatsion elementlari (universitet laboratoriyalari, texnoparklar) bilan integratsiyalashuvi natijasida innovatsion iqtisodiy muhit shakllanmoqda. Bunday muhitda yangi fikr yoki ixtiro bir vaqtning o‘zida milliy innovatsion tizimning bir nechta tuzilmalari vasiyligida bo‘lib, innovatsion jarayonning har bir bosqichida turli manbalardan zarur moliyaviy yordam oladi. Rossiyada innovatsion faoliyatni tashkil etish tarixiy jihatdan ob'ektiv va sub'ektiv sabablarga ko'ra bir qator o'ziga xos xususiyatlarga ega. Bu, o'z navbatida, innovatsion jarayonlarning tashkiliy shakllarining xususiyatlarini belgilaydi. Innovatsion faoliyatni tashkil etishning jahon tajribasi uni amalga oshirishning juda ko'p turli shakllaridan dalolat beradi. Shaklda ko'rsatilgan.
4.4 Ikki omilga qarab innovatsion faoliyatning turli tashkiliy shakllarini ko'rsatadigan diagramma - loyiha tashabbuskorining investitsiyalarga bo'lgan ehtiyoji (aktivlarga bo'lgan ehtiyoj) va innovatsion loyihaning iqtisodiy samaradorligi ko'rsatkichi (investitsiyalarning daromadlilik davri, yoki loyihaning to'lov muddati), bu xilma-xillikni baholashga imkon beradi ... Kichik innovatsion (yoki korxona) firmalar quyidagi turdagi tashkiliy tuzilmalarni o'z ichiga oladi: · ixtirochilar tomonidan sanoatni rivojlantirish va innovatsiyalarni tijoratlashtirish uchun o'z mablag'lari va "venchur" kapitalining ssudalari hisobidan tashkil etilgan firmalar; · Ilmiy-texnika jamoasini sanoat firmasidan ajratish yo‘li bilan yaratilgan «spin-off» (avlod) firmalar. Kichik innovatsion tashkilotlarning innovatsiyalar sohasidagi muhim rolini belgilovchi asosiy omillarga quyidagilar kiradi: · innovatsiyalarga o'tishning harakatchanligi va moslashuvchanligi, fundamental innovatsiyalarga yuqori sezuvchanlik; · motivatsiyaning tabiati iqtisodiy bo'lmagan va tijorat rejasining sabablariga ko'ra, chunki faqat bunday loyihani muvaffaqiyatli amalga oshirish uning muallifiga tadbirkor sifatida kirishga imkon beradi; · tor mutaxassislik ilmiy tadqiqotlar yoki texnik g'oyalarning kichik doirasini ishlab chiqish; · past yuk(kichik boshqaruv xodimlari); · tavakkal qilishga tayyorlik. Kichik innovatsion tadbirkorlik infratuzilmani rivojlantirishni talab qiladi, uning eng muhim elementlari quyidagilardir (4.5-rasm): · muhandislik kompaniyalari va amalga oshirish tashkilotlari; · texnoparklar va texnopolislar; · Venchur fondlari va ularning fondlari. Muhandislik kompaniyalari sanoat ob'ektlarini yaratishga ixtisoslashish; uskunalarni loyihalash, ishlab chiqarish va ishlatishda; ishlab chiqarish jarayonlarini tashkil etishda, ularning funktsional maqsadi, xavfsizligi va samaradorligini hisobga olgan holda.
4. Sanoat firmalari strategiyasi tadqiqot va ishlanmalarda
Strategik boshqaruv(Strategik menejment) nazorat tushunchasi sifatida zamonaviy tashkilotlar 80-yillarning boshlarida shakllangan. Korxonaning individual diversifikatsiyalangan qismlarini (strategik biznes bo'linmalarini) integratsiyalashuvi zarurati bilan belgilanadigan XX asr, strategiyani amalga oshirishga e'tiborni oshirish (Strategiyani amalga oshirish), korxonaning qiymati va madaniyati, boshqaruvning roli. strategik boshqaruv xodimlari. Ushbu kontseptsiyaga ko'ra kompaniyaning biznes strategiyasi(4.8-rasmda uning rivojlanish ketma-ketligi ko'rsatilgan) ma'lum bir vaqtda kompaniyaning muayyan funktsional bo'linmalari tomonidan hal qilinishi kerak bo'lgan taktik maqsadlar va vazifalarni belgilash uchun asosdir. Agar strategik firmaning maqsadlari bo'lishi mumkin sifatli keyin xarakter taktik(joriy) maqsad va vazifalarga ega xos kompaniyaning funktsional xizmatlari uchun belgilab qo'yilgan miqdoriy vazifalarning tabiati va aniqlanishi. Eng muhim funktsional strategiyalardan biri tadqiqot va rivojlanish strategiyasidir ( innovatsion strategiya). Mikro va makro muhit sharoitlariga qarab, kompaniya innovatsion strategiyaning ikkita asosiy turidan birini tanlashi mumkin: · passiv(moslashuvchan, mudofaa), o'z bozor pozitsiyalarini himoya qilish va saqlashga qaratilgan; · faol(ijodiy, tajovuzkor), innovatsion faoliyatni rivojlantirishga va uning bozorda mavjudligini kengaytirishga qaratilgan. Umuman olganda, mohiyati passiv strategiya ilgari o'zlashtirilgan mahsulotlarni yaxshilashga imkon beradigan qisman asosiy bo'lmagan o'zgarishlarni amalga oshirishga qisqartiriladi; texnologik jarayonlar tashkiliy tuzilmalar va faoliyat tendentsiyalari doirasidagi bozorlar (psevdoinnovatsiyalar). Passiv strategiyaning quyidagi turlari ajratiladi: Himoya; Innovatsion taqlid; Kutishlar; Iste'molchilarning so'rovlariga javob berish. Himoya strategiyasi- raqobatchilarga qarshi kurashish bo'yicha yoki bozorda raqobatchilar uchun nomaqbul bo'lgan sharoitlarni yaratishga va ularning keyingi kurashdan voz kechishiga yordam beradigan yoki yo'nalishini o'zgartirishga qaratilgan chora-tadbirlar majmui. o'z ishlab chiqarish ilgari qo'lga kiritilgan pozitsiyalarni saqlab qolish yoki minimallashtirish bilan raqobatbardosh mahsulotlarni chiqarish uchun