Innovatsiya – bu bozor talabidan kelib chiqqan holda jarayonlar va mahsulotlarning sifatli o‘sish samaradorligini ta’minlash uchun joriy etilgan yangilikdir

17. Innovatsion salohiyat tushunchasiga oydinlik kiriting, uning tarkibiy qismlarining xususiyatlarini ochib bering?
18. Milliy innovatsion tizimni tushuntiring, uning asosiy tashkil etuvchilarini sanab bering?
Milliy innovatsion tizimlar kontseptsiyasini ishlab chiqishda quyidagi uslubiy tamoyillarga asoslanadi:
Y.Shumpeterning g‘oyalari: innovatsiyalar va ilmiy ishlanmalar- korporatsiyalar raqobatbardoshligining asosi; novator-tadbirkorning ilmiy ishlanmalarning tijoratlashuvidagi o‘rni.
F.Xayekning g‘oyalari: iqtisodiy rivojlanish sohasidagi bilimlarning alohida o‘rni (“bilim iqtisodiyoti”, “kreativ” korporatsiya).
D. Nort g‘oyalari: institutsional muhitning o‘rni – keng tarmoqli bozor munosabatlari va mexanizmlarini yaratish bozorlar samaradorligini ta’minlaydi.
MIT lar kontseptsiyasining keyingi davrlardagi taraqqiyoti 1980 yilning o‘rtalarida ayniqsa avj oldi. Ushbu davrda ko‘plab olimlar o‘z ilmiy izlanishlari bilan milliy innovatsion tizimlarning rivojiga katta hissa qo‘shdilar. Mazkur ilmiy izlanishlar orasida B. Lundvall, K.Frimen va R.Nelsonlarning tadqiqotlari katta o‘rin tutadi. Qo‘yilgan masalalarni hal etishda ushbu mualliflar o‘ziga xos usul va yondashuvlardan foydalandilar. Xususan, B.Lundvall milliy innovatsion tizimlarning o‘ziga xos jihatlarini tadqiq etsa, K.Frimen innovatsion faoliyatning institutsional jihatlariga urg‘u beradi, R.Nelson davlat tomonidan amalga
oshiriluvchi ilm-fan va texnologiyalar sohasidagi siyosat masalalariga alohida to‘xtaladi.
B.Lundvall tadqiqotlari F. Listning “milliy ishlab chiqarish tizimlari” kontseptsiyasi va firmalar o‘rtasidagi texnologik hamkorlikni yo‘lga qo‘yish bo‘yicha amalga oshirilgan ilmiy ishlarga tayanadi. B.Lundvall bir davlat ichida yangi bilim va texnologiyalar ishlab chiqaruvchilarning o‘zaro munosabatlarini o‘rganib chiqdi. Muallifning fikriga ko‘ra, firmalarning texnologik hamkorligi ko‘pincha mamlakat miqyosida amalga oshadi va uning institutsional tuzilishining o‘ziga xos xususiyatlari bilan belgilanadi. Globallashuv sharoitida xorijiy kompaniyalar bilan faol hamkorlik qilinishiga qaramay, innovatsion jarayonlar milliy tizimlar bilan uzviy aloqada bo‘ladi.
K.Frimen o‘z tadqiqotlarida T.Veblen, R.Kouz va G.Saymonning institutsional nazariyalarining xulosalariga tayanadi. Uning tadqiqotlarida innovatsion faoliyatning institutsional tarkibi asosiy o‘ringa qo‘yiladi. K.Frimen MIT ni iqtisodiyotning davlat va xususiy sektoridagi institutsional tuzilmalarning o‘ziga xos tarmog‘i bo‘lib uning faolligi va o‘zaro hamkorlik darajasi yangi texnologiyalarning tarqalishiga yordam berishini ta’kidlaydi. Ushbu muassasalar, nafaqat tadqiqot o‘tkazish uchun mas’ul bo‘lgan tashkilotlarni, balki mavjud darajadagi resurslarni korxona darajasida va milliy iqtisodiyot darajada boshqarishni o‘z ichiga oluvchi harakatlarni tavsiflaydi. R.Nelson tadqiqotlarining asosiy muammosi davlatning ilmiy va texnologik siyosatni amalga oshirish va MIT doirasida mazkur siyosatni amalga oshirishda zamonaviy imkoniyatlar va cheklovlar hisoblanadi. Shunday qilib, R. Nelson texnik taraqqiyotning o‘ziga xos xususiyatlarini ajratib ko‘rsatar ekan, qat’iy markazlashtirilgan boshqaruv va rejalashtirish innovatsion taraqqiyotning amalga oshishiga yo‘l qo‘ymasligini, shu sababli ham davlatning innovatsion siyosatini amalga oshirishda bozor regulyatorlarining joriy etilishi bir muncha ijobiy natijalar berishini ta’kidlab o‘tadi. Shuni ta’kidlash kerakki, turli mamlakatlar uchun davlat tomonidan tartibga solishning turli mexanizmlari xos bo‘lsada, qo‘yilgan maqsadlarga erishish uchun
umumiy qoidalar mavjuddir. Kontseptsiya mualliflari bunday umumiy qoidalarga milliy innovatsion tizimni shakllantirish va uning samarali ishlashi uchun shart- sharoitlarni yaratib berishni ta’kidlab o‘tishadi. Milliy innovatsion tizimni tadqiq etishda tadqiqotchilar turli yondashuvlar va yo‘nalishlarga tayanib ish ko‘rsalarda, kontseptsiya asoschilari milliy innovatsion tizim borasida quyidagi umumiy ta’rifga to‘xtaladilar:
”Milliy innovatsion tizim – bu milliy chegaralar doirasida ilmiy bilim va texnologiyalarni ishlab chiqarish va tijorat-lashtirish bilan shug‘ullanuvchi kichik va yirik kompaniyalar, universitetlar, davlat laboratoriyalari, texnoparklar va inkubatorlar kabi o‘zaro bog‘liq bo‘lgan tashkilot (tuzilma)lardan iborat. Ularning o‘zaro aloqasi mustahkam milliy ildizlarga, an’analarga, o‘ziga xos siyosiy va madaniy xususiyatlarga ega bo‘lgan huquqiy, moliyaviy va ijtimoiy institutlar majmuasi tomonidan ta’minlanadi”. Eng kuchli tahlil instrumentlaridan biri sifatida MIT kontseptsiyasining ahamiyati quyidagi uch omilga asoslanadi:

1. 
   bilimlarning iqtisodiy jihatdan muhimligini anglab etish;
   
2. 
   tizimli yondashuvga e’tiborning kuchayishi;
   
3. 
   bilimlar yaratish jarayonida ishtirok etuvchi muassasalar sonining ortishi.
   

Shunday qilib, milliy innovatsion tizim ikkita: ilmiy-ishlab chiqarish va institutsional bloklarni qamrab oladi.
O‘z navbatida, ilmiy-ishlab chiqarish muhitini quyidagicha tartiblashtirishimiz mumkin:

1. 
   fan va ta’lim (g‘oyalar manbai);
   
2. 
   tadbirkorlik sektori;
   
3. 
   innovatsion infratuzilma.
   

19. Texnoparkni ta’riflang. Texnopark o‘z rezidentlariga qanday xizmatlarni taqdim etadi?
Texnoparklar to‘g‘risida shuni aytish mumkinki, ular mahalliy hokimiyat va boshqaruv organlari, oliy o‘quv yurtlari, innovatsion investitsion korxonalar bilan uzviy aloqada bo‘lgan tashkilotlardir. Bu ularga ma’lum bir hududda qulay innovatsion muhitni shakllantirish va innovatsion tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash imkonini beradi. Innovatsion-texnologik markazlar kadrlar tayyorlash va o‘qitishni amalga oshiradi, innovatsion korxonalar bilan birgalikda tadqiqotlar o‘tkazadi va shuningdek, ularni dastlabki bosqichlarda moliyalashtiradi. Aytilganlardan ko‘rinib turibdiki, innovatsion-texnologik markazlar innovatsion korxonalarni moliyalashtirish manbai ham bo‘lishi mumkin. Shuni ta’kidlab o‘tish lozimki, chizmada moliyalashtirish manbalari va mijozlarning to‘liq va mumkin bo‘lgan barcha shakllari ham keltirilmagan. Misol uchun, moliyalashtirish manbai sifatida sug‘urta kompaniyasi yoki pensiya fondi chiqishi mumkin, lekin bu amaliyotda juda kam uchrashi sababli, chizmada moliyalashtirishning bir muncha ishonchli manbalari aks ettirilgan. Ko‘rsatib o‘tilgan moliyalashtirish manbalari o‘rtasidagi farq innovatsion faoliyat natijalariga egalik qilishda ifodalanadi. Dastlabki shaklda innovatsion korxonalar mustaqil ravishda investitsiyalarni amalga oshiradilar, moliyalashtirishning mustaqil manbalari esa pul mablag‘laridan foydalanganlik uchun asosan foiz ko‘rinishida to‘lov oladilar. Ikkinchi shaklda esa innovatsion faoliyat natijalariga egalik qilish huquqi yo birgina mijozning o‘ziga, yoki mijoz va innovatsion korxona–yaratuvchiga tegishli bo‘ladi.