Innovatsiyalar vazirligi abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika universiteti

2.2.Geometrik materialni o’rgatishda qo’llaniladigan didaktik 
materiallardan foydalanish metodikasi 
Geometrik material boshlang'ich sinflar uchun mustaqil bo'lim sifatida o'quv 
dasturiga kiritilmaydi. O'quv jarayonida geometriya elementlarini o'rganish bilan 
bevosita bog'lab olib boriladi. 
Geometrik mazmundagi masalalarni yechish, hisob-kitobga o'rgatish 
davomida geometrik shakllardan, didaktik material sifatida foydalanish - bularning 
barchasi o'quvchilarning geometrik taassurotlarini mustahkamlashga imkon beradi. 
Geometrik materiallarni o'rganish: 
- 
geometrik 
shakllar 
haqidagi 
tasovvurlar 
zaxirasini 
to'plashga 
(kengaytirishga); 
- fazoviy fikrlashni taraqqiy ettirish, tahlil qilish, umumlashtirish, tasovvur 
etish ko'nikmalarini shakllantirishga; 
- muhim amaliy ko'nikmalarni rivojlantirishga; 
- bolalarni keyinchalik geometriyani o'rganishga tayyorlashga xizmat qiladi. 
Biz yuqorida boshlang’ich sinflarda qaysi geometrik tushuncha va figuralar 
bilan o’quvchilarni tanishtirishimizni va ular bu mavzular yuzasidan qanday bilim, 
ko'nikma va malakalarga ega bo’lishlari kerakligiga to’xtalib o’tdik. Navbatdagi 
bo’limda ushbu geometrik mavzular bo’yicha qanday amaliy ishlar olib borish 
mumkinligiga to’xtalib o’tamiz, I, IV sinf matematika darsliklaridan misollar 
keltiramiz. 
Nuqta,to'g’ri va 
egri 
chiziqlar, 
to'g’ri 
chiziq 
kesmasi. 
Nuqta bilan o’quvchilar I sinfda, o'qitishning birinchi qadamlaridanoq 
tanishadilar. Raqamlar yozishga tayyorgarlik ko’ra turib, o'quvchilar o’qituvchi 
ko'rsatganidek, quyidagi amaliy topshiriqni bajaradilar: nuqtani katakning o’ratsiga 
qo'ying (katakning pastki chap burchagiga,katak tomonlaridan birining o’rtasiga va 
h.k.); qo'yilgan nuqtalarni namuna bo’yicha birlashtiring. 

---

20 
Masalan: Nuqtani katakning o’rtasiga, katakning o’ng burchagiga, katak 
pastki tomonining o’rtasiga qo’ying va ushbu nuqtalarni ketma – ketlik bilan 
birlashtiring.To’g’ri chiziq bilan tanishgandan so’ng, o’quvchilar nuqtani to’g’ri 
chiziqqa qo'yishni berilgan 1,2,3, ta nuqtalardan to’g’ri chiziq o’tkazishni nuqtani 
to’g’ri chiziqqa nisbatan vaziyatini aniqlashga ham aynan shu amaliy ish yordam 
beradi. 1 – sinfda Nuqta. Chiziqlar. Kesma. Siniq chiziq mavzusini (83-bet. 
Matematika) o’rganish jarayonida chiziqlar to’g’ri va siniq chiziqlarga bo’linishini 
aytib o’tiladi va rasmda ko’rsatilganidek nuqtalar qo’yiladi va shu nuqtalardan 
to’g’ri chiziq o’tkazishni aytib o’tadi. Bir to’g’ri chiziqda yotgan nuqtadan o’tgan 
chiziq to’g’ri chiziqni, bir to’g’ri chiziqda yotmagan nuqtalardan o’tgan chiziq 
siniq chiziq ekanligini farqlab oladi va quyidagi amaliy ishlarni bajaradi.. 
Ko’pburchaklarni yasab, ularning elementlari bilan tanishayotganda o’quvchilar 
ko’pburchakning uchlari nuqtalar chizishni bilib oladilar.
Geometriya turli shakllarning xossalarini aniqlash, tekshirish, ularni 
uzunliklari, yuzi, hajmlarini hisoblash bilan shug'ullanadi. Geometriya material 
dasturda mustaqil bo'lim sifatida o'qitish jarayonida ajratib ko'rsatilmaydi. 
Geometrik mazmunli masalalarni imkon bo'lgan vaqtda, kursning boshqa 
masalalari bilan yaqin aloqada doima qarab chiqiladi. Biroq dasturdagi tushuntirish 
xatida ko'rsatilganidek, geometrik masalalarni bayon qilishda bu materialni kurs 
materialiga kiritish maqsadlariga bo'ysundirilgan shaxsiy mantiqqa ham rioya 
qilish kerak. Bu maqsadlar dastavval bolalarning fazoviy tasavvurlarini o'stirishda, 
ularda turlicha geometrik figura haqida tasavvur qilishdan iborat. Bolalar bu 
figuralarning har biri alohida turganda ham, tanish figura boshqa figuraning 
qismini tashkil etganda ham ularni taniy olishlari, berilgan bir necha figuradan 
boshqa figura yasashni o'rganishlari kerak. Chizmachilik sinf doskasida bajarish 
uchun doskaning bir qismi kataklangan bo’lishi kerak. 
Darsni tashkil etish. Yangi materialni o’rganish uchun mo’ljallangan amaliy 
ishlarga 10-12 minut (3-4-sinflarda esa darsning ko’proq qismini ham) mashq va 
tekshirish ishlariga esa 8-10 minut ajratish maqsadga muvofiqdir. Ishni 
boshlashdan oldin o’qituvchi bolalarga topshiriqni aytib beradi, suhbat o’tkazadi, 

---

21 
bunda chizma yoki modelni namoyish etadi. O’quvchilar o’qituvchining gapini 
diqqat bilan tinglaydilar va qilinadigan ishning hamma jihatlarini tushunib olishga 
harakat qilib, suhbatda ishtirok etadilar.O’quvchilar ishni bajarayotganlarida 
o’qituvchi qiynalayotgan o’quvchilarga yordam berishi kerak. 
Darsni tashkil ertish bo’yicha F.A.Orexov tavsiyalarini keltiramiz: 
o'quvchilarning ishini kuzatib turish darsning ajralmas qismidir. O'qituvchi 
tomonidan o’quvchilarning butun dars davomidagi harakatlarini kuzatish natijasida 
jurnalga baho qo’yiladi. 
O’quvchilarning kuchli va bo’sh tomonlarini ko’rsatish bilan o’qituvchi 
ularning faoliyatini rag’batlantiradi. Kuchli o’quvchilar asosiy ishni 
bajarganlaridan so’ng ularga qo'shimcha, bir oz qiyinroq ishni tavsiya qiladi. 
Tirishqoqligi, ishni muddatidan ilgari va sifatli bajarganligi uchun bolalarni 
rag’batlantirish katta ahamiyatga ega.Ayrim ishlarni bajarib bo’lgandan so’ng bir 
oz bo’sh vaqt berilishi foydali, bu orqada qolgan o’quvchilarning o’rtoqlariga yetib 
olishlariga imkon beradi. Tanaffuslarni sekin-asta qisqartirib borib, butun sinf 
o’quvchilarining bir me’yorda va yetarlicha tez ishlashlariga erishish mumkin. 
Tanaffuslardan o’z-o’zini tekshirish, ishlarni o’zaro tekshirish va o’quvchilarning 
o’zaro yordamlari uchun foydalanish mumkin. 

---

22