Innovatsiyalar vazirligi

2
. 
Davlatmoliyaviynazoratijarayonidainduksiyavadeduksiyakabiuslublardankengfoydala
niladi.Ichkixo’jalik(avvalamborbuxgalteriyada)nazoratida 
tadqiqotning 
induktiv 
uslublaridan 
foydalaniladi. 
Idoraviy 
va 
tashqinazoratda,umumlashtirilgansintetikko’rsatkichlardanxususiyvayagonadalillarga 
o’tish 
yo’li 
bilan 
asoslagan 
xulosalar 
olishga 
mo’ljallangan 
deduksiyausullarinisbatansamaralidir.Buyerdanazoratharakatlariningmuntazamligibos
hqacharoq 
ko’rinishga 
ega: 
sintetik 
va 
tahliliy 
buxgalteriya 
hisobi 
registrlariorqalibuxgalteriyavastatistikahisobotlariningumumlashtirilganko’rsatkichlari
danbirlamchihujjatlarniyaxlityokiayrimqismlariniko’ribchiqishnio’zichigaoladi.Taftish
dadeduksiyausullaridanfoydalanishiqtisodiyotni boshqarish samaradorligi va huquqiy 
me’yorlarga rioya qilishni hartomonlamao’rganishimkoniniberadi. 
Ta’kidlabo’tilganlarnihisobgaolganholdadavlatmoliyaviynazoratininazoratob’yekt
ininghaqiqiyholatinitadqiqetishbilanuyg’unlikdahisob,hisobot,me’yoriyvaboshqaiqtiso
diyma’lumotlardanfoydalanishasosidaxo’jalikvamoliyaviyoperatsiyalarhamdajarayonl
arningqonuniyligi,to’g’riligi, maqsadga muvofiqligi va iqtisodiy samaradorligini 
kompleks, bir-birigabog’liq tarzda o’rganish kabita’riflash mumkin. 
Nazorat 
usullarining 
mohiyati 
to’g’risidagi 
adabiyotlar 
tahlili 
ular 
orasidanikkiguruhniajratibolishimkoniniberadi: 

---

- 
umummilliyusullar; 
- 
o’zigaxosnazoratusullari. 
Umummilliy usullar tahlil va sintez, deduksiya va induksiya, o’xshashlik 
vamodellashtirish,tizimlitahlil,funksional- miqdoriytahlilkabilardir.
1
Tahlil(analysus-joylashtirish)–predmetnitarkibiy(uningxususiyatlari,belgilari, 
munosabatlari bo’yicha) qismlarga ajratgan holda fikriy yoki amaliyo’rganishni o’z 
ichiga 
olgan 
tadqiqot 
usuli. 
Ajratilgan 
qismlarning 
har 
qaysisiyagonabirlikdoirasidaalohida-
alohidatahlilqilinadi(birlashmaningishlabchiqarishvamoliyaviy-
xo’jalikfaoliyatinikomlekstaftishi). 
Sintez 
(cynthesys 
– birlashtirish, uyg’unlashtirish, tuzish) – ob’yektni 
yaxlitholatda,birlikdavauningqismlaribilano’zaroaloqasidao’rganishusuli.Moliyaviyna
zoratdasinteztahlilbilanbog’liq,chunkiutahliljarayonigaajratilganob’yektlarnibirlashtiri
sh,ularorasidaaloqao’rnatishvapredmetni 
yagonabirliksifatidaanglashimkoniniberadi(ishlabchiqarishrejasiningbajarilishininazor
at qilish va h.k.). 
Deduksiya(deductionumumiydanxususiygao’tkazish)–ob’yektningholati 
yaxlit 
tadqiq 
etiladi, 
mantiqiy 
fikrlar 
asosida 
uning 
tarkibiy 
elementlarito’g’risidaxulosachiqariladi,ya’niumumiydanxususiygaaqliyxulosa(masala
n,debitorlikqarzlaritekshiruvidastlabsintetikhisobma’lumotlari–
so’ngtahlilbo’yichao’tkaziladi). 
O’xshashlik(analogia-o’xshashlik)–
birob’yektniboshqasibilano’xshatishasosidao’rganishgaerishiladiganilmiyxulosachiqar
ishusuli.O’xshatishusuliturliob’yektlarningba’zitomonlario’xshashigaasoslanganholda
moliyaviynazoratdaqo’llanilganstandartlashtirishvamodellashtirishasosinitashkiletadi. 
Modellashtirish - ilmiy o’rganilayotgan ob’yektni o’xshashi bilan, asliningmuhim 
qirralariga 
ega 
bo’lgan 
modellar 
bilan 
almashtirishga 
asoslangan 
ilmiyo’rganishusuli.Moliyaviynazoratdanazorat–
taftisho’tkazishjarayonlaristandartlari(modellari)qo’llaniladi. 
Tizimli 
tahlil- 
tadqiqot ob’yektini tizimni hosil qiluvchi elementlar 
yig’indisisifatida o’rganishdir. Moliyaviy nazoratda tizimli tahlil ob’yektning xulq- 
atvoriniularningamalqilishigata’siretuvchibarchaomillargaegatizimsifatidabaholashniko’
zdatutadi.Ushbuusulmoliyaviynazoratdakengfoydalaniladi,chunkiiqtisodiyotningbarch
abo’g’inlariningishlabchiqarishvaxo’jalik-
moliyaviyfaoliyatinibaholashgatizimliyondashuvgako’maklashadi. 
Funksional-
miqdoriytahliltadqiqotningamalqilishjarayonidaloyihalashtirishvamurakkabtizimlarsint
ezinio’zichigaoluvchiishlabchiqarishni injener tayyorlash bosqichida ob’yektlarni 
o’rganishdir 
(texnologikjarayonlarningiqtisodiysamaradorliginiloyihalashtirishvabaholash).