Innovatsiyalar vazirligi
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Moliyavazirligiquyidagihuquqlargaegadir:
respublikavazirliklarivaidoralaridan,boshqaboshqaruvorganlaridan,korxonalar, birlashmalar,muassasalar,tashkilotlardanrespublikabyudjetiistiqbolini belgilash, valyuta rejasini tuzish va ularning ijrosini nazorat qilishniamalga oshirish uchun materiallarni, buxgalteriya hisob-kitoblari va balanslarni,moliya- byudjet,valyutavasoliqrejalashtirishi,byudjetdanvavalyutajamg’armasidansarflanadiga nxarajatlarnimablag’bilanta’minlashuchunboshqamateriallarvahisobotlarni, narxbelgilashgaoidmateriallarniolish; mablag’larniqonunsizravishdasarfqilganliklariyokiilgariberilganmablag’larnisa rflaganlikto’g’risidagihisobotlarnivaboshqahisobotlarnitaqdimetmaganligiuchuntegishl ivazirliklarvaidoralar,korxonalar,tashkilotlar,muassasalarningrahbarlarinixabardorqilg anholdakorxonalar,birlashmalar, muassasalar, tashkilotlarni byudjetdan va valyuta jamg’armasidanmablag’ bilan ta’minlashni cheklab qo’yish, zarur hollarda umuman to’xtatishhamda vazirlik huquqi doirasida amaldagi qonunchilikda belgilangan boshqajazolarniqo’llash; xalq xo’jaligi tarmoqlarini va ijtimoiy sohani rivojlantirishning byudjetniijroetishdavomidapaydobo’luvchiayrimmasalalarinihalqilishuchunrespublika byudjetidazahiratashkiletish; byudjetdantashqarijamg’armalarnitashkilqilish; amaldagiqonunchilikkamuvofiqkorxonalar,birlashmalar,muassasalarvatashkilot laruchunqimmatbahometallarvaqimmatlitoshlarniolishvaulardanfoydalanishtartibinibel gilash; qimmatbahometallarvaqimmatlitoshlarniularningbarchaturlaribo’yichavaharqa ndaymaqsadda(eksporthamshujumlagakiradi)qaziboluvchi,izlabtopuvchi,qaytaishlovc hivaulardanfoydalanuvchiistisnosizbarchakorxonalar,birlashmalar,muassasalarvatashki lotlardataftishvatekshirishlaro’tkazish, shuningdek, amaldagiqonunchilikkamuvofiqmetallvatoshlarbilanshug’ullanuvchishaxslaranashume tallvatoshlardanqandayfoydalanayotganliklarininazoratqilishniamalgaoshirish; vazirliklarvaidoralar,korxonalar,birlashmalar,muassasalar,tashkilotlarninghisob otlarivabalanslarigazarurtuzatishlarkiritishyuzasidantakliflarberish, shuningdek, ana shutakliflarnibajarishuchunko’rilganchora-tadbirlarnitekshirish; maxsulotlarnisotishhajmlarivasoliqstavkalariningo’zgarishibilanbog’liqdaroma dlarvadaromadmanbalaribo’yichaviloyatlarbo’yichao’zgarishlarkiritish; auditorliktashkilotlaridalitsenziyabitimlaridanazardatutilganlitsenziyatalablariv ashartlarigarioyaqilinishinitekshirish; hududlarbo’yichaundirilishilozimbo’lganbarchasoliqlarvato’lovlarningto’liqtus humidan,shuningdek,Davlatbyudjetiningbirinchinavbatdagixarajatlarini(hisoblanganqo ’shimchalarbilanbirgaishhaqi,stipendiyalar,nafaqalarvaulargatenglashtirilganto’lovlarn i)so’zsizmoliyalashtirishzarurligidankelibchiqqanholda,daromadlarvaxarajatlaro’rtasid agivaqtinchalikkassauzilishlariniqoplashuchuntegishlibyudjetlargaajratiladigandotatsiy alar,maqsadlisubvensiyalarvabyudjetssudalarimiqdorlarinianiqlash; Moliyavazirligihay’atimuntazamo’tkaziladigano’zmajlislaridamoliyaviymexani zmnitakomillashtirishbo’yichaishlarnitashkiletishning,respublikabyudjetiloyihasivaijro sinituzishningasosiymasalalarinihamdaVazirlikfaoliyatiningboshqamasalalarini,Vazirli ktizimidagimuassasalar,korxonalarvatashkilotlargaamaliyrahbarlikqilishmasalalarini,m uhimbuyruqlar,qoidalar,yo’riqnomalarvaboshqame’yoriyaktlarniko’ribchiqadi. Hay’at qarori, odatda, Vazirning buyrug’i bilan hayotga tatbiq etiladi. Vazirbilan hay’at o’rtasida kelishmovchiliklar kelib chiqqan holda Vazir o’z qarorinihayotgatatbiqetadi,paydobo’lgankelishmovchiliklarhaqidaVazirlarMahkamasi gaaxborotberadi,o’znavbatidahay’ata’zolarihamo’zfikr- mulohazalariniVazirlarMahkamasigabildirishlarimumkin. 4. Auditorlik nazorati nodavlat moliyaviy nazoratining yangi turi bo’lib, umustaqillikningdastlabkiyillaridaO’zbekistondahampaydobo’ldi.Iqtisodiyotni boshqarishning bozor tizimiga o’tilishi va turli tijorat tizimlariningpaydobo’lishibilanularningmoliyaviyishonchliligiga,shuningdekularmoliy aviyholatiniobyektivbaholashganisbatantalablarkeskinoshirildi. Auditorliknazoratiningasosiyvazifalaribuxgalterlikvamoliyaviyhisobotningishonc hliliginihamdaamalgaoshirilganmoliyaviyvaxo’jalikoperatsiyalarining amalda bo’lgan me’yoriy hujjatlarga muvofiqligini aniqlash,tekshirilayotganiqtisodiysubyektlarningto’lov- hisobothujjatlarini,soliqdeklaratsiyalarinivaboshqamoliyaviy majburiyatlarinitekshirishdaniborat. O’zbekistonRespublikasining“Auditorlikfaoliyatito’g’risida”giqonuniyangitahrird a2000yil26maydaqabulqilinganbo’lib,unga2009yil9sentyabrda O’zbekiston Respublikasining 216-son Qonuni bilan o’zgatirishlarkiritilgan. Mazkur qonunning 3- moddasiga binoan “Auditorlik faoliyati degandaauditorlik tashkilotlarining auditorlik tekshiruvlarini o’tkazish va professionalxizmatlarko’rsatishborasidagitadbirkorlikfaoliyatitushuniladi”. Auditorliktashkilotlariquyidagiprofessionalxizmatlariniko’rsatishlarimumkin: buxgalteriyaxisobiniyo’lgaqo’yish,qaytatiklashvayuritish; moliyaviyxisobotnituzish; milliymoliyaviyxisobotnibuxgalteriyaxisobixalqarostandartlarigao’tkazish; xo’jalikyurituvchisubyektlarningmoliya-xo’jalikfaoliyatinitaxlilqilish; buxgalteriyahisobi,soliqsolish,rejalashtirish,menejmentvamoliya- xo’jalikfaoliyatiningboshqamasalalariyuzasidankonsaltingxizmati; soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar bo’yicha xisob-kitoblar vadeklaratsiyalarnituzish. Auditorliktashkilotlariauditorlikfaoliyatiningmilliystandartlardanazardatutilganbo shqaprofessionalxizmatlarinixamko’rsatishlarimumkin. O’zbekiston Respublikasining “Auditorlik faoliyati to’g’risida”gi qonuniniamalgaoshirish,auditorliktekshiruvlariningrolivamaqominibelgilash,soliqva boshqa nazorat organlari tomonidan auditorlik xulosalari hisobini yuritishnita’minlashmaqsadidaso’nggivaqtlardabizningmamlakatimizdaauditorlikfaoli yatiniamalgaoshirishtartibigajiddiyo’zgartirishlarkiritildi. Xususan,belgilabqo’yildiki,buxgalteriyahisobiniyuritishvahisobottuzishishlariaudi torliktashkilotitomonidanamalgaoshiriladiganmikrofirmalarning moliya-xo’jalik faoliyati soliq organlari va boshqa nazoratorganlari tomonidan majburiy tarzda tegishli auditorlik tashkilotlari jalb etilganholdatekshiriladi.Bundamoliyaviyhisobotningto’g’riligiuchunauditorliktashkilot ijavobgarhisoblanadi. Auditorliktashkilotiquyidagihuquqlargaegadir 60 : auditorliktekshiruvio’tkazishto’g’risidaqarorqabulqilishuchunxo’jalik yurituvchi subyektning ta’sis xujjatlari hamda buxgalteriya hisobi vamoliyaviyhisobot xujjatlari bilanoldindantanishibchiqish; auditorliktekshiruvio’tkazishshakllarivausullarinimustaqilbelgilash; auditorliktekshiruvio’tkazilayotgandaxo’jalikyurituvchisubyektamalgaoshira yotganmoliya-xo’jalikfaoliyatibilanbog’liqxujjatlarnito’liqhajmdaolish, shuningdekushbuxujjatlardahisobgaolinganxarqanday mol- mulkningamaldamavjudliginihamda har qandaymajburiyatlarningamaldagiholatinitekshirish; auditorliktekshiruvinio’tkazishdavomidayuzagakelganmasalalarbo’yichaxo’j alikyurituvchisubyektningmoddiyjavobgarshaxslaridanog’zakivayozmatushuntirishlar olishxamdaauditorliktekshiruviuchunzarurbo’lganqo’shimchama’lumotlarniolish; ishonchliauditorlikxulosasinituzishuchunzarurbo’lganbarchaaxborotxo’jalik yurituvchisubyekttomonidantaqdimetilmagantaqdirdaauditorliktekshiruvio’tkazishdan boshtortish; auditorliktekshiruvinio’tkazishdaishtiroketishgaauditorlarvaboshqamutaxass islarnibelgilangantartibdajalbetish; auditorliktekshiruvibilanqamrabolingandavrdaxo’jalikyurituvchisubyektga professional xizmatlarko’rsatish, bundanbuxgalteriyaxisobiniyo’lgaqo’yish,tiklash,yuritishvamoliyaviyxisobottuzishmu stasno; auditorlarningrespublikajamoatbirlashmasigaa’zobo’libkirish. Auditorlik tashkiloti qonun xujjatlariga muvofiq boshqa huquqlarga xamegabo’lishimumkin. 5 . BMTningtaftishorganinimoliyaviynazoratfaoliyatijahonningturlidavlatlaridajoylashgan .Tashkilotfaoliyatinitekshirishgama’sul3kontenentningishtirokchilarinio’zichigaoladi. Davlatlardamoliyaviynazorattizimidahalqiluvchitashkilotshubhasiz,oliynazoratorg anlari(ONO)hisoblanadi.ONOturlimamlakatlardaturlichaataladi. Rivojlangan davlatlar moliya tizimini o’rganish, ularning tashabbusi bilanqabulqilinganxalqaromoliyaviynazoratqoidalari,umume’tirofetilgantartiblar,tamo yilvame’yorlarnio’rganishnitaqozoetadi.MoliyaviynazoratningxalqaroamaliyotidaISS AItushunchalarimavjud.ISSAIbu(InternationalStandardsofSupremeAuditInstitutions)o liynazoratorganlari(ONO)ning(ularfaoliyatining)xalqarostandartlaridir. MoliyaviynazoratnitashkiletishamaliyotidatubburilishINTOSAItashkilotining tashkil etilishi va uning doirasida LIMA deklorasiyasining qabulqilinishinatijasidayuzberdi. INTOSAItashkiloti1953yildamamlakatlaroliynazoratorganlariningfaoliyatini muvofiqlashtirish uchun tashkil etilgan. A’zolari: 193 (188Q1Q4) tabilib, ulardan 188 ta davlat (O’zbekiston INTOSAI a’zoligiga kirmagan) va 1 taEvropa Auditorlar Sudi a’zo bo’lib, Fransuz tilida so’zlashuvchi mamlakatlaroliy nazorat organlari tashkiloti,Portugal tilida so’zlashuvchi mamlakatlar oliynazoratorganlaritashkiloti,IchkiAuditorlarInstitutivaJahonBankiqo’shimcha a’zolar hisoblanadi. INTOSAI shtab-kvartirasi Venada joylashgantashkilotbo’lib,yig’ilishlariniharuchyildabirmartao’tkazadi.Tarkibidanazorat nirivojlantirishxalqaromarkazifaoliyatyuritadi.INTOSAIningAfrikadaAFROSAI,Osiyo daASOSAI,КaribdengizihavzasidaCAROSAI,ArabdavlatlarinibirlashtirganARABOS AI,LotinAmerikasidaOLACES,EvropadaEUROSAIkabi mintaqaviybo’limlarifaoliyatko’rsatadi. Evropadamoliyaviynazorattizimisamaralitashkiletilganligie’tirofetiladi.Evropadau mumanolgandaquyidaginazorattashkilotlarifaoliyatko’rsatadi: Barchadarajadagihukumatlarbo’lib,ularumumiynazoratniolibboradilar,huquq iybazanimustahkamlaydilar,nazoratorganlarifaoliyatinimuvofiqlashtiradilar. EUROSAI,oliynazoratorganlari(ONO)faoliyatinimintaqadamuvofiqlashtirad i. Xalqaromoliyainstitutlari.Ularko’pinchamoliyasektorininazoratqilib,ularuch unme’yorlarnibelgilaydilar. GRECO.Bu tashkilotxalqarokorrupsiyagaqarshikurashtashkilotibo’lib, CPI (Corruption Perpections Index) ko’rsatkichinie’lonqilibboradi. Bumoliyaviychalkashliklar,korrupsiyaniyo’qotishuchunnazoratolibboradi. Reytingagentliklari. Ularxo’jaliksub’yektlariyokihukumatlarningfaoliyatininazoratqilibborib,ularnima’lum ko’rsatkichlarasosidabaholabboradi. Oliynazoratorganiishiningmaqsadiengmuhimhisoblanganpulvamoddiyresurslarn iboshqarishningqonuniyligi,to’g’riligivatejamkorligihisoblanadi. LimadeklorasiyasidaOliynazoratorganio’zigayuklatilganvazifalarniturlixildagitek shiruvorganlaridanmustaqilvaularningaralashuvlaridanhimoyalangan bo’lgandagina ob’yektiv va samarali amalga oshirishi mumkinligikeltirilgan. Oliynazoratorganiningmustaqilligibevositauninga’zolariningmustaqilligiga bog’liq. Oliy nazorat organlarining a’zolari qaror qabul qiluvchivabuqarorlaruchunuchinchishaxs oldidajavobgarbo’lgankimsalardir. Oliynazoratorganlaria’zolariningmustaqilligihamkonstitusiyabilankafolatlanganb o’lishikerak.Ayniqsa,ularningmustaqilligigazararyetkazmaydigantarzdaa’zolariniyolla shjarayonihamkonstitusiyadaaniqlashtirilishikerak.Oliynazoratorgania’zolariningegall abturganlavozimiga tayinlash yoki undan ozod qilish o’sha mamlakatning konstitutsiontuzilmasigabog’liq. Oliynazoratorganlaritaftishchilariningxizmatlavozimlaribo’yichaharakatitekshiruv organlarigabog’liqbo’lmasligikerak. Oliy nazoratorganlario’zvazifalarinibajarishiuchunkerakbo’ladiganmoliyaviy resurslaribilanta’minlanishi kerak. Oliynazoratorganimamlakatbyudjetito’g’risidaqarorqabulqiluvchidavlat tashkilotiga to’g’ridan-to’g’ri zarur moliyaviy resurslarni ajratish talabibilanchiqishgahaqli. Oliy nazorat organi byudjetning alohida satrida o’zi uchun ajratilgan pulresurslarinio’zvakolatlaridoirasidaishlatishhuquqigaega. Oliy nazorat organi maqsadli tekshirishlarni o’tkazishda qaysi tekshirishbevositamahalliytekshiruvorganlaritomonidanvaqaysibirioliynazoratorganini ngo’zitomonidano’tkazilishi to’g’risidaqarorqabulqilishikerak. Tekshiruvchiorganlaroliynazoratorganigatekshirishnatijasidaqabulqilingan chora- tadbirlarni ko’rsatgan holda, xulosalarini qonunda belgilanganyoki oliy nazorat organi tomonidan ko’rsatilgan muddatlarda taqdim etilishlarishart. Oliynazoratorganigashakllantirilganxulosalarrasmiyasoslanganko’rinishda taqdim etilmasa, oliy nazorat organi kerakli zarur chora-tadbirlarniishlab chiqish talabi bilan muqobil organlarga murojaat qilishi va aybdorlarnijazogatortishimumkin. Oliy nazorat organi tekshiruvlarni ma’lum dastur asosida o’tkazishi kerak.Tekshirishlar kamdan-kam hollarda ob’yektni to’la hajmda qamrab oladi.Oliynazorat organi qoida tariqasida, tanlanma usuldan foydalanadi. Odatda ob’yektnitekshirishmuayyanmodelasosidaolibboriladi.Moliyaviyvamoddiyresusurslarn iboshqarishningto’g’riligivasifatihaqidaxulosaqilishuchuntanlanayotganobyekt to’plami etarlichakattabo’lishikerak. Oliy nazorat organlarinning a’zolari va hamkorlari o’zlariga yuklatilganmajburiyatlarini sifatli bajarish uchun kerak bo’ladigan malaka va haqqoniylikkaegabo’lishishart. Oliy nazorat organiga nazoratchini ishga yollash tanlovida uning nazariytayyorgarligi, ishga qobilligi va mutaxassisligi bo’yicha ish tajribasiga e’tiborqaratilishikerak.Yuqori malakali kadrlarni tanlab olish uchun ularga to’lanadigan ish haqihamulargaqo’yilgan malakatalablariga mos bo’lishikerak. Agarda oliy nazorat organining hamkorlari ma’lum tekshirishni o’tkazishuchun zarur bo’ldigan bilimlarga ega bo’lmasa, bunday tekshirishlarga boshqaekspertlarjalbqilinishimumkin. Oliynazoratorganlariningxalqarotashkilotidoirasidag’oyalarvatajribalarnixalqaroal mashisholiynazoratorganigao’zvazifalarinibajarishuchunsamaraliyordamvositasihisobl anadi. Oliynazoratorganiningasosiynazoratvakolatlarikonstitusiyadabelgilanishikerak,bo shqamasalalarqonunbilanmustahkamlanishimumkin. Nazorat vakolatlarining aniq holati davlatning sharoitlaridan kelib chiqibbelgilanadi. Davlatmoliyasiniboshqarishningbarchaorganlaridavlatbyutjetigategishliligidanqat ’iynazar,oliynazoratorganinazoratiningob’yektibo’ladi. Davlatmoliyasiningrespublikabyudjetidanalohidabo’lganqismlariniboshqarisholiy nazoratorganinazoratiostida degan xulosanibermaydi. Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|