Tutash muhit harakati davomida o’zgaruvchan, lekin chekli V hajmda joylashgan bo’lib, uni chegaralovchi sirt dan iborat bo’lsin, deylik. Harakat miqdori
Tutash muhit harakati davomida o’zgaruvchan, lekin chekli V hajmda joylashgan bo’lib, uni chegaralovchi sirt dan iborat bo’lsin, deylik. Harakat miqdori
bo’ladi.
Harakat miqdorining o’zgarishi tenglamasi xuddi moddiy nuqtalar sistemasi uchun yoziladigan munosabatga o’xshash bo’lib, quyidagicha yoziladi:
Hajmi V bo’lgan tutash muhit harakat miqdoridan vaqt bo’yicha olingan hosila ta’sir etuvchi barcha massaviy va sirt kuchlarining yig’indisiga tengdir. Bu yerda V hajm ixtiyoriy, lekin unga joylashgan tutash muhit o’z moddiy zarralarini jarayonda chegaralangan sirt ichida saqlaydi deb tushuniladi.
Masalan gravitatsion o`zaro ta‘sirlar intensivligini jismlarning massalari orqali baholansa, elektromagnit o`zaro ta‘sirlarni esa elektr zaryadi orqali baholanadi.
Zaryadlarning ikki turi musbat ishorali va manfiy ishorali zaryadlar majud. Ikkita jism o`zaro ishqalanish jarayonida biri musbat ikkinchisi manfiy zaryadlanadi. O`zidan elektronlarni chiqargan jism musbat zaryadlanadi, elektronlarni qabul qilgan jism esa manfiy zaryadlanadi deb qabul qilingan.
Ma‘lumki, atomlar musbat zaryadlangan yadro va yadro atrofidan berk orbitalar bo`yicha aylanadigan manfiy ishorali elektronlardan iborat sistema bo`lib hisoblanadi.
Ma‘lumki, atomlar musbat zaryadlangan yadro va yadro atrofidan berk orbitalar bo`yicha aylanadigan manfiy ishorali elektronlardan iborat sistema bo`lib hisoblanadi.
Agar atomdagi musbat va manfiy zaryadlar soni o`zaro teng bo`lsa, bunday atomdan tuzilgan jism elektroneytral jism deyiladi.
Zaryad miqdorini q simvol bilan belgilaymiz. Barcha zaryadlar elementar zaryadlarning yig`indisidan iborat. Har qanday zaryad elementar zaryadga butun karrali bo`ladi.
da taqsimlangan kuchlardan tashqari kuchlar bo’lsa, ularni tenglamaning o’ng tomoniga qo’shib yozish kerak.
Keltirilgan tenglama harakat miqdorining o’zgarishini integral formasidagi ifodasidir. Shuning uchun bu formula harakat jarayonini xarakterlovchi parametrlar uzilishlarga ega bo’lganda ham o’rinli bo’laveradi. Umuman aytganda, bu tenglama ixtiyoriy tutash muhit uchun o’rinli bo’lishdan tashqari, nazariy mexanikada Nyutonning ikkinchi qonuni qanchalik ahamiyatli bo’lsa, TMMda ham bu tenglama shu qadar keng ishlatiladi va katta ahamiyatga ega.
Harakat miqdori tenglamasini ushbu ko’rinishda yozish mumkin:
Elektr zaryadining saqlanish qonuni. Jismlarni ishqalanishi paytida elektrlanish sodir bo`lib jismda manfiy va musbat ishorali zaryadlar hosil bo`ladi.
Manfiy ishorali zaryadlarning harakatlanishi natijasida ishqalanayotgan ikkala jism ham elektrlanadi.
Bunda manfiy va musbat ishorali zaryadlarning umumiy miqdori o`zgarmay qoladi.
Bir xil ishorali zaryadlar o`zaro itarishishadi, har xil ishorali zaryadlar o`zaro tortishadi.
