İnsan cəmiyyətinin inkişafı təbiətlə qarşılıqlı təmasda olmadan mümkün deyil

4.Ekoloji amillərin qarşılıqlı əvəzolunma qanunu:Canlı orqanizmlərin hər-hansı 
ekoloji amilə görə optimal zona və davamlılıq həddi digər amillərin hansı qüvvə və 
kombinasiyada təsir etməsindən asılı olaraq dəyişə bilər.Məsələn,istiliyə quru ha-
vada dözmək rütubətli havada dözməkdən asandır.Canlıların küləkli-şaxtalı havada 

---

41 
 
donması təhlükəsi küləksiz-şaxtalı havadan daha artıqdır.Deməli,eyni bir amil 
başqa amillərlə əlaqələndikdə müxtəlif ekoloji təsirlər göstərə bilir.Lakin,eyni za-
manda eyni bir nəticəyə müxtəlif  yollarla da nail olmaq olar.Məsələn,bitkinin sa-
ralıb-solmasının qarşısını torpaqda nəmliyi artırmaqla və ya havanın temperaturu-
nu aşağı salmaqla (buxarlanmanı azaltmaqla) almaq olar.Yəni,müəyyən mənada 
amillərin qarşılıqlı əvəz olunması effekti yaranır.Mühit amillərinin qarşılıqlı əvəz-
olunması müəyyən həddə malikdir və bir amili digəri ilə tam əvəz etmək mümkün 
deyil.Məsələn,istilik qıtlığını su bolluğu və ya işıqlanma ilə tam aradan qaldırmaq 
olmaz.