İnsan cəmiyyətinin inkişafı təbiətlə qarşılıqlı təmasda olmadan mümkün deyil

də  olunmasına  daha  yüksək  dərəcədə  imkan  yaradan  sistemlər(orqanizm  də 
sistemdir) daha böyük özünüsaxlama şansina malikdir.  
    Bu qanun 1978-ci ildə Q.Odum və E.Odum tərəfindən formalaşdırılmış və 1992-
ci  ildə  N.F.Reymers  tərəfindən  təshih(korrektirovka)  edilmişdir.Novlər  arasında 
mübarizə,qarşılıqlı  yardım  və  rəqabət  haqqındakı  təsəvvürlər  hələ  1959-cu  ildə 
P.N.Talman  tərəfindən  “Növyaranmanın,bitki    və  heyvanların  növdaxili  və 
növlərarası  qarşılıqlı  münasibətlərinin  hərəkətverici  qüvvələri”  adl  əsərində 
əsaslandırılmış şəkildə tənqid olunmuşdu. 
    Beləliklə,bitkiçilik,heyvandarlıq  və  s.  (meşəçilik,kənd  təsərrüfatı)  sahələrdə 
çalışan  peşəkarlar    qarşıya  qoyulan  məqsədə  çatmaq  yolunda  rastlaşdıqları 
uğursuzluqları    növlərarası  rəqabətlə  izah  etmək  əvəzinə,uğursuzluqların  həqiqi 
səbəblərini tapmağı bacarmalı və növlərarası qarşılıqlı münasibətlərin mexanizmini 
izah etməlidir. 
    Çox vaxt belə hesab edirlər ki,ekoloji taxça növün təbiətdə tuta və ya azad edə 
biləcəyi hər-hansı boş məkandır.Lakin bu belə deyil.Ekoloji taxça verilmiş növün 
hansısa  bir  adaptasiyanı  əldə  etməsi  ilə  birlikdə  yaranır  və  ya  yox  olur.Növdən 
kənarda ekoloji taxça mövcud deyil.Obrazlı şəkildə desək,ekoloji taxça orqanizmin 
“ünvanı”  deyil,onun  “peşəsidir”.Təbiətdə  mütləq  eyni  iki  növ  olmadığı  kimi,iki 

---

45 
 
eyni  ekoloji  taxça  da  mövcud  deyil.Hər  bir  növ  hansısa  əlamətlərinə  görə 
digərlərindən fərqlənir. 
    Növün  ekoloji  taxçasına  dair  müxtəlif    (burada  şərh  olunan  və  olunmayan) 
fikirləri  ümumiləşdirərək    “Orqanizmin  ekoloji  taxçası  qanununu”  aşağıdakı  kimi 
formalaşdırmaq olar: 
    İstənilən  bioloji  növ  ətraf    mühit  amillərinin  məcmusuna  əcdadlarından