Intellektual tizimlar haqida umumiy ma’lumot

Bilimlarni taqdim etish modeli (semantik tarmoq)

Semantik tarmok bu bilimlarni tasavvur kilishning bir usulvdir. Avval semantik tarmok psixologiyada uzok muddatli xotirani tasavvur kipish modeli sifatida uylab topilgan bulsa, keyinchalik bu ekspert tizimida bilimlarni tasavvur kilish usullaridan biriga aylandi. Semantika-simvollar va shu simvollardagi ob’ektlar urtasidagi uy^miy alokadorlikni anglatadi.
Ushbu modellar asosida tarmospar, chussilar, yoylar tushunchalari yotadi. Tarmoklar sodda va ierarxii buladi, chukkilar esa moxiyat, ob’ektlar, xodisalar, jarayonlar yoki mavjudlik tushunchalaridir. Ushbu moxiyatlar orasidagi munosabatlar yoylar orkapi tasvirlanadi. Tushuncha sifatida odatda abstrakt va konkret ob’ektlar turadi, munosabatlar esa bu, щsmiga ega, tegishli, sevadi kabi alokalardir.
Sodda tarmoklar ichki strukturaga ega bulmaydi, ierarxii tarmokdarda esa ayrim chukkilar ichki strukturaga ega buladi.
Semantik tarmokdarning xarakteram xususiyati bulib uch tur munosabatning mavjudpigi xisoblanadi:

1. 
   Sinfning sinf-elementi
   

Xossa-mazmun

48. 
    Bilimlarni namoyish etish turlari
    

1. 
   Bilimlarni namoyish etnsh turlari
   

Bilimlarni namoyish etishning ikkita turga ajratsa buladi:

1. 
   Mantikiy
   
2. 
   Evristik
   

Mantikiy modellar asosida formal nazariyani tushunish yotadi. Mantikiy modellarda aloxida bilimlar (faktlar) birliklari orasida mavjud bulgan munosabatlar, formal nazariyaning sintaktik bilimlari orkapi ifodalanadi (masalan, predikatlarni xisoblash).
Mantikiy modellardan farkdangan xolda evristik modellar u yoki bu muammoli soxaga spesifik xususiyat beradigan turli xil vositalar tuplamiga ega. Evristik modellar mantikiy modellar va imkoniyatlar yoki kobiliyatlarni xolis namoyon etishdan kelib chikadi, ya’ni, muammoli soxa va samarali foydalanilayotgan chikarish mexanizmini kursatishdan. Evristik modellar kuyidagicha buladi:
Tarmokli, freymli, ishlab chikiladigan

49.