Intellektual tizimlar

Qoida - bu bilimni quyidagi formal shaklda berilishi: 
AGAR 
, 
U 
HOLDA . 
Ekspert tizim - bu oldindan mo‘ljallab qo‘yilgan va boshqa bilimlardan ajratilgan 
soxa bilimlariga asoslangan dastur. 
Evristika - fan soxasidagi yechim izlashni cheklaydi yoki soddalashtiradigan qoida. 
Semantik tarmoq - bu bilimlarni graf shaklida ko‘rsatuvchi metod, unda uch 
qismlari ob'yektlarni, yoylar esa uning xususiyatlarini bildiradi. 
Slot - bu ob'yekt xususiyati atributi tavsifi. 
ETni tashkillashtirilgan strukturasi. 
ET asosida BB yotadi. Bu yerda bilim faktlar va qoidalarning o‘zaro bog‘liq 
shaklda qabul qilinadi, xoh ular to‘g‘ri bo‘lsin, xoh noto‘g‘ri yoki qaysidir darajada 
ishonchlilikka ega bo‘lsin. 
ETda ko‘p qoidalar, masalan, empirik yoki tajribali qoidalar yoki 
soddalashtirish, evristika bo‘ladi. 

---

16 
ET evristikani ishlatishga majbur, chunki bu yerda yechiladigan masalalar 
odatda qiyin bo‘ladi va oxirigacha tushunib bo‘lmasligi, matematik yozuvga 
tushmasligi mumkin. 
Fan soxasi haqida saralab olingan bilimlar bazaviy bilimlar, masalani 
yechishda qaror qabul qilishda ishlatiladiganlari esa umumiy bilimlar deyiladi. 
Shunday qilib, ETdagi BB faktlar va qoidalardan iborat bo‘ladi, qaror qabul qilish 
mexanizmida esa yangi bilimlar uchun qoidani qanday shaklda qabul qilishni 
aniqlashtiruvchi interpretator va bu qoidalarni qanday tartibda qabul qilishni 
o‘rnatuvchi dispetcher bo‘ladi. 
ETning tashkillashtirilgan sxemasini quyidagi shaklda tasvirlash mumkin: 
BB 
(fan soxasidagi bilimlar) 
faktlar 
qoidalar 
interpretator 
dispetcher 
Chiqarish mexanizmi 
(masala yechilishidagi umumiy bilimlar) 
 
Oddiy axborotni qayta ishlovchi dasturlardan ETning farqli tomonlari: 
1. 
An’anaviy komp’yuter dasturlari - ixtiyoriy qo‘yilgan masalaga ular doim bir 
xil jarayonlar ketma-ketligida yondashishadi; ET har bir qo‘yilgan masalaga xususiy 
yechim daraxtini quradi. 
2. 
ET ixtiyoriy simvolli ifodani (masalan, kontseptual, makon va zamon 
munosabatlari) qayta ishlaydi. Agar oddiy dasturlarda maqsad - sonli qiymatlarni 
hisoblash, o‘zgarmaslarni to‘plash va xotiradan chiqarish bo‘lsa, ET uchun maqsad 
- ob'yektlar va hodisalar oqimini kuzatishda oldindan asosli ko‘rsatmalar va 
tavsiyalar berishdan iborat. 
3. 
Agar an’anaviy dasturlar matematik qoidalardan kelib chiqsa, ET ishlashi esa 
belgilarni qayta ishlashga va evristik mulohazalarga asoslanadi. 
ET inson tafakkurini, aniqlangan muammolarning faraz qilingan yechimlarini 
imitatsiya qiladi, keyin ulardan eng mos, to‘g‘ri keladiganini tanlaydi. Bunda eng 

---

17 
oldin keraksiz yechimlarni tashlab yuboriladi. Bundanda ko‘proq, u egallangan 
sub'yektiv bilimlarga bog‘liq bo‘lmagan tarkibiy tuzilishidan foydalanadi, tadqiq 
qilingan inson tizimini hayotiy muammolar yechimiga ekspertiza o‘tkazilishini 
qabul qilinadi. Muammolarni turli tomondan qarashni tizimli tahlili tufayli, u 
shundaygina to‘g‘ri keladigan emas, balki eng yaxshi yechimni beradi. ET butunlay 
insoniy ekspertizaga bog‘liq.