İqtisadiyyat elmi və onun yaranması tarixi İqtisadiyyat «oikonomik»

Mikroiqtisadiyyatın metodu və predmeti

Mikroiqtisadiyyatın predmeti — iqtisadi agentlərin öz məqsədlərinə nail olmaq üçün qəbul etdikləri qərarların işlənib hazırlanması və reallaşdırılması prosesidir.
Qərarlar qəbul edilməsi həmişə müəyyən təsərrüfat şəraitində həyata keçirilir. Qərarlar qəbul edilməsi prosesinin parametrik xarakteristikaları bu şərtlərlə təyinedilir: iqtisadi agentlərin mövcud alternativlər haqqında məlumatlı olması, agentlərin bu alternativləri qiymətləndirmək və müqayisə etmək qabiliyyəti. Qərarlarqəbul edilməsi üçün meyarlar da bu şərtlərlə təyin olunur. Bununla əlaqədar, mikroiqtisadi təhlilin əhatə dairəsi də genişlənir, qərarların qəbul olunması prosesinin öyrənilməsindən əlavə, onların qəbul edildiyi şərait də tədqiq olunur. İqtisadi agentlər bazar mühitində fəaliyyət göstərdiyi, bazar qiymətləri həmin agentlərin seçim meyarı qismində çıxış etdiyi üçün bazar qiymətlərinin formalaşması problemi mikroiqtisadi təhlilin diqqət mərkəzində olur. Buna görə mikroiqtisadiyyatı çox vaxt qiymətlər nəzəriyyəsi adlandırırlar.
Mikroiqtisadiyyatın xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, mikroiqtisadi təhlilin metodologiyası fərziyyə və ya ehtimal adlandırılan bir sıra prinsiplərə - real həyat faktlarından çıxarılmış və apriori qəbul edilən məntiqi nəticələrə əsaslanır. İlkin nəzəri postulatlar kimi qəbul edilən bu fərziyyələr iqtisadi davranış modellərində məntiqi qurmalar üçün baza kimi xidmət edir. Hər bir fərziyyə ikinci dərəcəli mürəkkəb detallardan təmizlənmiş həqiqətin sadələşdirilmiş formasıdır. Fərziyyələr davranışın yalnız əsas xüsusiyyətlərini əks etdirir, yəni reallığa tam uyğun gəlmir. Lakin bu heç də o demək deyildir ki, fərziyyələr abstrakt xarakter daşıyır. Sadələşdirmələr reallığı təhrif etməməli və nəticələrin dəyərini azaltmamalıdır.

7. 
   Mikroiqtisadiyyat-iqtisadiyyat elmləri sistemində
   

Mikroiqtisadıyyatda mühüm cəhətlərdən biri burada funksional təhlilin aparılması ilə əlaqədardır. Bu da istehsal prosesində tətbiq olunan amillərin asılılığını və bir-birilə qarşılıqlıtəsirini əks etdirən dəyişikliklərin üzə çıxarılması ilə əlaqədardır. Тəkcə qarşılıqlı əlaqəli funksional asılılıqlar nəticəsində dəyişikliklərin nəticəsi üzə çıxmaqla iqtisadi fəaliyyətdəki səbəb-nəticə əlaqələrinin mahiyyətini, qazanc və məsrəflərin asılılıq səviyyəsini, eləcə də müəyyən kəmiyyətin əldə olunmasında qazanc və məsrəflərin son hədd dəyişikliklərinin səviyyəsini müəyyən etmək olar.
Mikroiqtisadi təhlilin mühüm cəhətlərindən biri də iqtisadi fəaliyyətin tədqiqində ona tarazlı yanaşmaqdan ibarətdir. İqtisadi fəaliyyəti daima dəyişilən bir proses kimi öyrənən mikroiqtisadiyyat buradakı mövcud olan ümumi və ayrı-ayrı hissələrin öyrənilməsı ilə nisbətən sabit vəziyyətin üzə çıxarılması ilə əlaqədardır. Вelə bir şəraitdə ayrı-ayrı dəyisilən xarici və daxili şərtləri müəyyənləşdirməklə iqtisadi fəaliyyətin tarazlığını və ya qeyri-tarazlığını müəyyən etmək mümkündür. Iqtisadi təhildə xüsusən qazanc və məsrəflərin bu və ya digər məhsul istehsalındakı tarazlığının təmin olunması və onun davamlı xarakter alması mikroiqtisadiyyat üçün xüsusi əhəmiyyətə malikdir.
Sözsüz ki, mikroiqtisadi səviyyədə tarazlığın səviyyəsinə xarici şərait tez təsir göstərə bilər, onda bu bilavasitə makrosəviyyədə fəaliyyət göstərən iqtisadi sistemin mahiyyətindən asılılığını əks etdirəcəkdir. Çünki, iqtisadi sistemin bir vəziyyətdən digər sistemə kecməsi bilavsitə tarazlığın davamlılığının təmin olunması ilə əlaqədardır.
Bir cəhəti xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, mikrosəviyyədə baş verən ardıcıl xarakter alan tarazlığın qeyri-davamlı xarakter alması nəticə etibarilə iqtisadi sistemin dəyişilməsinə səbəb olur və daha davamlı tarazlı sistemə keçməsinə şərait yaradır.
Mikrosəviyyəli bu proses nəticə etibarilə iqtisadi sistemin bütövlükdə makromüvazinətinin də yaradılmasına və qorunmasına gətirib çıxarmış olur.
Mikroiqtisadiyyatın son hədd, funksional və tarazlı istiqamətdə təhlilinin nəticəsi özünü bilavasitə yeni iqtisadi modelin əldə olunmasına yönəltmiş olur. İqtisatlı modelin müəyyənləşdirilməsində həm ekzeqen (xarici), həm də endogen (daxili) amillərinin üzə çıxarılmasına səbəb olur.
Əlbəttə, bər hansı bir iqtisadi modelin müyyənləşdirilməsiiqtisadi fəaliyyətin müəyyən səviyyəsini dəyişdirməyə imkan verməklə başlıca iqtisadi problemin həll olunması istiqamətinin müəyənləşməsinə imkan verəcəkdir. Lakin əsas məsələ iqtisadi subyektlər üçün təkcə iqtisadi modelin müəyyənləşməsi deyil, qazanc və məsrəflərin optimallıq səviyyəsinə və maksimum gəlir əldə etmək imkam verən iqtisadi mühitin yaradılmasından ibarətdir.

8.