Iqtisodiy bilim asoslari 9 E. Sariqov, B. Haydarov Toshkent — 2014 «O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi»

AHOLINING TURMUSH DARAJASI
Mamlakat aholisining turmush darajasi iqtisodiy rivojlanganlik darajasini 
yaqqolroq ko‘rsatadi. Chunki u nafaqat aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan YaMM 
qiymati bilan, balki yana qator ko‘rsatkichlar asosida o‘lchanadi. Aholining 
turmush darajasi kishi boshiga ko‘proq moddiy ne’mat yaratishgagina emas, balki 
topilgan daromadni qanday va qayerga ishlatilishiga ham bog‘liq. Aytaylik, bir 
mamlakatda katta miqdorda YaMM yaratilsa, ammo uning ko‘p qismi harbiy 
maqsadlarda sarflansa, bu mamlakat aholisining turmush darajasida qanday 
ijobiy o‘zgarish bo‘lishi mumkin? Turli mamlakatlar aholisining turmush darajasi 
o‘zaro qator iqtisodiy va ijtimoiy ko‘rsatkichlar yordamida taqqoslanadi. Har yili 
Birlashgan Millatlar Tashkilotining “Inson taraqqiyoti to‘g‘risidagi ma’ruza”sida 
bu ko‘rsatkichlar haqida ma’lumot berib boriladi.

---

95
95
94
Aholining turmush darajasini taqqoslashda, asosan, quyidagilar hisobga olinadi:
1) aholining savodxonlik darajasi; 2) ko‘rsatilayotgan tibbiy xizmat darajasi; 3) 
aholining sog‘lomlik darajasi: 4) umr ko‘rish davomiyligi; 5) shahar aholisining 
soni; 6) uy-joy bilan ta’minlanganlik darajasi; 7) oilalarning madaniy-maishiy 
tovarlar: televizor, telefon, shaxsiy kompyuter, internet tarmog‘i, muzlatkich 
kabi tovarlar bilan ta’minlanganlik darajasi; 8) ta’limga ajratilayotgan xarajatlar 
miqdori; 9) inson huquqlarining kafolatlanganlik darajasi; 10) jinoyatchilik 
darajasi; 11) sog‘liqni saqlashga ajratilgan xarajatlar miqdori; 12) atrof-muhitning 
himoyalanganligi va boshqalar.
Dunyoda aholi turmush darajasi ko‘rsatkichlari bo‘yicha yuqori o‘rinlarni 
Kanada, Fransiya, Norvegiya, AQSH, Islandiya, Finlandiya, Niderlandiya, 
Yaponiya, Yangi Zelandiya va Shvetsiya kabi davlatlar egallab kelmoqda.