Iqtisodiy faoliyat va uning turlari

Moddiy ishlab chiqarish - aniq moddiy shaklga ega mahsulotlar - iste’mol buyumlari, turlituman
uskuna, mashina, xom ashyo va boshqalar ishlab chiqarishni o’z ichiga oladi. Moddiy
ishlab chiqarish odatda sanoat, qurilish, qishloq va o’rmon xo’jaligi kabilardan tashkil topadi.
Nomoddiy ishlab chiqarish moddiy bo’lmagan ne’matlar, ma’naviy, axloqiy
qadriyatlar, chunonchi, madaniyat, san’at, ilmiy, ma’naviy asarlar yaratishni o’z ichiga oladi.
Hozirgi zamon ishlab chiharishida xizmat ko’rsatish sohasi alohida o’rin tutadi. Xizmat
ko’rsatish ikki turga - moddiy va nomoddiy xizmat ko’rsatishga bo’linadi.
Birinchisiga yuk transporti, ishlab chiqarishga xizmat qiluvchi aloqa, savdo, uy-joy,
kommunal xizmati, maishiy xizmat ko’rsatish kiritilsa, ikkinchi guruhga - maorif, sog’liqni
saqlash, sanoat, ijtimoiy ta’minot, moliyaviy, axborot, yuridik xizmat ko’rsatish va hokazolar
kiradi.
Xozirgi paytda zamonaviy ishlab chiqarish tarkibida infrastruktura alohida ajratib
ko’rsatiladi.
Infrastruktura normal tarzda ishlab chiqarish va odamlarning hayot kechirishini
ta’minlovchi sohalardan iborat.
Infrastruktura ishlab chiqarish, sotsial, bozor infrastrukturasidan iborat bo’lib, ishlab
chiqarish infrastrukturasiga yo’llar qurish va uning ekspluatatsiyasi, kanallar, portlar, ko’prik,
aeroport, omborxona, energiya uzatish tarmoqlari, suv ta’minoti, kanalizatsiya (oqava
tarmoqlari) va boshqalarni qurish va uning xizmat qilishini ta’minlash sohalari kiradi.
Sotsial infrastrukturaga maorif, madaniyat, kadrlar tayyorlash, sog’ni saqlash va
boshqalar kiradi.
Bozor infrastrukturasiga bozorlar, bank, xom ashyo, fond birjalari ... va hokazo kiradi (V
bob).
Infrastruktura barcha ishlab chiqarish va insonlarning hayot kechirish jarayonini bir butun
qilib bog’laydi.
Moddiy ishlab chiqarishning tez sur’atlar bilan rivojlanishi, nomoddiy sohaning ham
rivojlanish imkoniyatlarini kengaytiradi. Chunki, moddiy sohaning rivojlanishi, unda
unumdorlikning o’sishi natijasida bo’sh ish kuchi yuzaga keladi. Bu nomoddiy sohani
qo’shimcha ish kuchi va moddiy resurslar bilan ta’minlash imkonini vujudga keltiradi.
Xozirgi paytda rivojlangan mamlakatlarda moddiy ishlab chiqarish sohasida unumdorlik
yuqori bo’lgani tufayli iqtisodiy faol aholining 30-50% i shu sohalarda band.
Ishlab chiqarishdan maqsad iste’mol, lekin bozor xo’jaligida pirovard maqsad bilan tovar
ishlab chiqarishda bevosita maqsad mos kelmasligi mumkin. Ya’ni pirovard maqsad iste’mol
qilib, ehtiyojni qondirish bo’lsa, tovar ishlab chiqaruvchining maqsadi xarajatlarini qoplab foyda
olishdir. Buning uchun ishlab chiqarilgan mahsulot to’g’ridan-to’g’ri iste’mol qilinmay, bozorda
ayirboshlanadi, ya’ni sotiladi.