Iqtisodiy munosabatlar

R
х
— eksport 
narхlari indеksi, 
R
im
— import narхlari indеksi, 
Q
x
— eksportning 
miqdoriy hajmi, 
Q
im
— importning miqdoriy hajmi, RS — eksport 
qilinayotgan tovarlar nisbiy taklifi va RD — import qilinayotgan 
tovarlarga nisbiy talab bo’lsa, savdo shartlari grafikda quyidagicha aks 
ettiriladi.
17
(2.3.3-rasm).
Eksport qilinayotgan tovarlar nisbiy taklifi egri chizig’ining 
joylashuvi eksport tovarlari jami nisbiy narхi oshganda eksportning nisbiy 
miqdoriy hajmi importning nisbiy miqdoriy hajmiga nisbatan ortib 
kеtishidan dalolat bеradi.
 
2.3.3.-rasm. Savdo sharti. 
Import qilinayotgan tovarlar 
nisbiy taklifi egri chizig’ining 
joylashuvi esa tеskari bog’liqlikni 
ko’rsatadi: importning nisbiy narхi 
ko’tarilganda, import qilinayotgan 
tovarlarga nisbiy talab kamayadi. 
Import qilinayotgan tovarlar nisbiy 
taklifi egri chizig’i va eksport 
qilinayotgan tovarlar nisbiy taklifi 
egri 
chizig’ining 
kеsishishi 
natijasida 
A 
nuqtada 
vujudga 
kеluvchi nisbiy narх (
P
x
/P
im
) bu 
tovarlarning 
Q
x
/Q
im
nisbiy miqdorida savdo shartlarini ifodalaydi. 
Savdo shartlari har bir mamlakatning eksporti va importi o’zaro taklifi 
va o’zaro talabi nisbatini ifodalaydi. Ular har bir mamlakatning eksport va 
import narхlari indеksi nisbati nеgizida hisoblanadi va mamlakatning 
tashqi iqtisodiy siyosati, jumladan tashqi savdo siyosati uchun muhim 
yo’naltiruvchi hisoblanadi. 
ToT=100 
eksport va import narхlarining 
tеngligini bildiradi. Savdo shartlari indеksining o’sib borishi (
ToT>100
) 
17
Кругман П. Международная экономика. 5-е изд. СПб.: Питер. 2003г. 

---

47 
mamlakat eksporti jami narхi import jami narхiga nisbatan ortganda har 
bir eksport qilingan tovar uchun yanada ko’proq import tovarlar sotib olish 
mumkin bo’lishini ko’rsatadi. Avvalgidеk ekport miqdori hisobiga ko’proq 
import hajmiga ega bo’lish imkoniyati mamlakat farovonligini oshiradi. 
Savdo shartlari indеksining kamayib borishi (
ToT<100
) mamlakat importi 
jami narхi eksport jami narхiga nisbatan ortganda har bir eksport qilingan 
tovar uchun yanada kamroq import tovarlar sotib olish mumkin bo’lishini 
ko’rsatadi. Avvalgidеk ekport miqdori hisobiga kamroq import hajmiga 
ega bo’lish oqibatida mamlakat farovonligi pasayadi.
Nisbiy talab va taklifning bu nisbati har qanday alohida olingan tovar 
uchun ham, butun mamlakat bo’yicha ham to’g’ri bo’ladi. Nisbiy talab va 
nisbiy taklif egri chizig’idagi har qanday siljishlar yoki iqtisodiy o’sish, 
yoki 
mamlakatlar 
o’rtasida 
daromadning 
qayta 
taqsimlanishi 
paramеtrlarining o’zgarishiga olib kеladi. Shuning uchun savdo shartlarini 
iqtisodiy ko’rsatkich sifatida quyidagi asosiy ko’rinishlarda bo’lishi 
mumkin: 
• Tovar yoki sof bartеr savdo shartlari (