Iqtisodiy o`sish va rivojlanayotgan mamlakatlardagi o`zgarishlar

1.2. Iqtisodiy o`sish modellari.

1.2.1 Iqtisodiy o`sishning neoklassik modeli.

Solou modeli biror vaqt oralig’idagi jamg’armalar, aholining ko’payishi va texnologik o’sishning ishlab chiqarishning o’sishiga qanday ta’sir etishini ko’rsatadi. Model shuningdek mamlakatlarning yashash darajasi orasidagi katta farqlarning ba’zi sabablarini ham aniqlaydi.
Iqtisodiy o’sishning Solou modeli kapital zahirasining o’sishi, ishchi kuchining o’sishi va texnologiya rivojlanishi ishlab chiqarishga qanday ta’sir etishini ko’rsatadi. Bundan tashqari, ushbu model yordamida iqtisodiyotning eng muhim masalalaridan birini tahlil qilish mumkin: ishlab chiqarilgan mahsulotning qancha qismi hozir iste’mol qilinishi kerak va qancha qismi kelajakda foydalanish uchun tejab olib qo’yilishi kerak.
Solou o’z modelida Kobba-Duglasning ishlab chiqarish funkstiyasidan foydalanadi, bu funktsiyada mehnat (ishchi kuchi) va kapital bir-birining o’rnini bosuvchi omillar hisoblanadi. Ishlab chiqarish funkstiyasi mehnat (L) va kapital (K) omillari qanday qilib ishlab chiqariladigan mahsulot hajmini aniqlab berishini ko’rsatadi:
Y = F(K, L) .
Solou modeliga ko’ra, ishlab chiqarishda foydalaniladigan kapital va mehnat hajmi ishlab chiqariladigan mahsulot miqdoriga to’g’ri proporstional deb olinadi, ya’ni kapital va ish kuchi biror z marta ortsa, ishlab chiqariladigan mahsulot miqdori ham shuncha marta ortadi:
zY = F(zK, zL) .
Ishlab chiqarish funkstiyasi quyidagi ko’rinishga ega:
Y = F(K, L) = AK^αL^1-α ,
bu yerda A — mavjud texnologiyaning unumdorligini ko’rsatuvchi parametr.
Kobba-Duglas funktsiyasidan kelib chiqqan holda quyidagilarni yozish mumkin:
MPL = (1 – α)Y/L , MPK = αY/K ,
bu yerda MPL va MPK — mehnat va kapitalning me’yoriy unumdorligi, Y/L va Y/K esa mehnat va kapitalning o’rtacha unumdorligi.
Solou modeli tahlilining boshqa shartlari quyidagilar hisoblanadi: kamayib boruvchi me’yoriy kapital unumdorligi, ko’lam ortishidan keladigan o’zgarmas daromad, o’zgarmas ishdan chiqish (amortizastiya) normasi, investistion laglarning yo’qligi. Omillarning bir-birining o’rnini bosa olishi (kapital ta’minotining o’zgarishi) faqatgina texnologik sharoitlar bilan emas, balki omillar bozoridagi mukammal raqobat shartlari bilan ham tushuntiriladi.
Mahsulotlar talabi va taklifi qanday qilib kapital to’plash jarayonining parametrlarini aniqlashini tahlil qilishda mehnat resurslari hajmini va foydalaniladigan texnologiyani o’zgarmas deb qaraladi.

Modelda mahsulotlar taklifi Y=F(K, L) ishlab chiqarish funktsiyasi yordamida ifodalanadi. Yuqorida ko’rsatilgan zY=F(zK, zL) tenglamada z=1/L desak, Y/L=F(K/L, 1), ya’ni bu tenglama shuni ko’rsatadiki, bitta ishchiga to’g’ri keladigan ishlab chiqarish hajmi (Y/L) bitta ishchiga to’g’ri keladigan kapitalning (K/L) funkstiyasi hisoblanadi. Bir ishchiga to’g’ri kelgan ko’rsatkichlarni ifodalashda kichik harflardan foydalanamiz: Y/L=y, K/L=k. U holda ishlab chiqarish funkstiyasini quyidagicha yozish mumkin: y=f(k), bu yerda f(k)=F(k,1). Grafik tarzda buni quyidagicha ifodalash mumkin(2.1-rasm):
Berilgan egri chiziqning qiyaligi har bir ishchiga to’g’ri kelgan kapitalning qo’shimcha birligi yordamida har bir ishchi hisobiga qancha qo’shimcha mahsulot ishlab chiqarilishini ko’rsatadi. Bu miqdor kapitalning me’yoriy unumdorligi (MPK) deyiladi:
MPK = f(k+1) – f(k) .
Mahsulotlarga talab va iste’mol funktsiyasi. Solou modelida mahsulotlarga bo’lgan talab iste’mol va investistiyalardan kelib chiqadi. Boshqacha aytganda, bir ishchiga to’g’ri kelgan mahsulot y bitta ishchiga to’g’ri kelgan iste’mol c va bitta ishchiga to’g’ri kelgan investistiyalar i o’rtasida bo’linadi: