Iqtisodiy o’sishning neoklassik modeli

Neoklassik o'sish nazariyasining namunasi

2016 yilda nashr etilgan tadqiqot Iqtisodiy mavzular Dragoslava Sredoevich, Slobodan Cvetanovich va Gorica Boškovich tomonidan "Iqtisodiy o'sish nazariyasidagi texnologik o'zgarishlar: neoklassik, endogen va evolyutsion-institutsional yondashuv" nomli maqolalar texnologiyaning o'rni va neoklasik o'sish nazariyasidagi rolini o'rganib chiqdi.
Mualliflar iqtisodiy o'sishning asosiy generatori sifatida texnologik o'zgarishlarni ko'rsatadigan har xil iqtisodiy istiqbollar o'rtasida kelishuvga erishdilar. Masalan, neoklassikistlar tarixan ba'zi hukumatlarni innovatsiyalarga yo'naltirilgan ilmiy va tadqiqotlarni rivojlantirishga sarmoya kiritishga majbur qilishgan.
Endogen nazariya tarafdorlari innovatsion va iqtisodiy o'sishning katalizatori sifatida texnologik buzilish va tadqiqotlar va rivojlanish kabi omillarni ta'kidlaydilar. Va nihoyat, evolyutsion va institutsional iqtisodchilar texnologik innovatsiyalar va iqtisodiy o'sish modellarida iqtisodiy va ijtimoiy muhitni hisobga olishadi.

1.3 Neoklassik modeli asoslari
Iqtisodiy o‘sishning dastlabki neoklassik modellari 1950-1960 yillarda, ya’ni dinamik muvozanat muammosiga e’tibor susaygan va birinchi planga nafaqat foydalanilmagan quvvatlar hisobiga, balki shu bilan birga yangi texnikani joriy qilish, unumdorlikni oshirish va ishlab chiqarishni tashkil qilishni yaxshilash hisobiga potensial mumkin bo‘lgan o‘sish sur’atlariga erishish muammosi chiqqan davrda paydo bo‘ldi. Shu sababli iqtisodiy o‘sish muammosining nafaqat nazariy asoslari, balki uni tahlil qilishning uslublari ham o‘zgardi. Bu davrda rivojlangan davlatlar iqtisodiyotida yirik firmalarning roli keskin o‘sdi. Bu firmalar o‘z investitsiyalarini strategik rejalashtirish uchun, iqtisodiy o‘sishning neokeynscha modellariga tayangan holda, mikrodarajada o‘sishning dinamik modellarini tuza boshlashdi.
Ta’kidlangan modellarni tuzishda firmalar chiziqli dasturlash uslublaridan va V.Leontevning ishlab chiqarish funksiyasidan foydalanishdi. Yirik firmalarning mustaqil iqtisodiy siyosat yuritishga va iqtisodiy o‘sishga erishishga intilishlari neoklassik yo‘nalish vakillarini iqtisodiy o‘sishning neokeynscha modellariga muqobil bo‘lgan o‘sish modellarini yaratishga faol kirishishga undadi. Bu yo‘nalish vakillari (amerikalik iqtisodchi R. Solou va ingliz iqtisodchisi J.Mid hamda boshqalar), bozor raqobati sharoitida yirik firmalarga o‘z resurslaridan potensial o‘sishga erishish maqsadi to‘laroq foydalanish imkonini berish uchun, iqtisodiyotga davlat aralashuvini qat’iy cheklash lozim degan fikrni olg‘a surishdi. Ular yaratgan modellarning metodologik asoslari bo‘lib, shuningdek, mehnat, kapital va erni ijtimoiy mahsulotni yaratishning mustaqil omillari deb qarovchi ishlab chiqaish omillarining klassik nazariyasi xizmat qildi.
Neoklassik modellarning navbatdagi metodologik asosi bo‘lib chekli (chegaralangan) unumdorlik nazariyasi hisoblanadi. Ushbu nazariyaga ko‘ra ishlab chiqarish omillari egalari oladigan daromad, bu omillarning chekli mahsulotlari (omillarning qo‘shimcha birligi hisobiga yaratilgan qo‘shimcha mahsulot) bilan belgilanadi. Noklassik maktab nazariyotchilari iqtisodiy o‘sishning neokeynscha nazariyalarini uch jihat bo‘yicha tanqid qildilar: - birinchidan, ular e’tiborni faqat iqtisodiy o‘sishning bir omiliga-kapital jamg‘arishga (investitsiyalarnining qo‘shimcha o‘sishiga) qaratishdi. Boshqa omillar(ayniqsa texnologik taraqqiyot bilan bog‘liq bo‘lgan holatlar, ya’ni ishchi kuchining ma’lumot darajasi va malakasining o‘sishi, ishlab chiqarishni tashkil etishning yaxshilanishi hamda boshqalar) ular e’tiboridan chetda qoldi.
Neoklassiklar bo‘sh turgan ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish uchun yangi ishchi kuchini jalb qilish hisobiga ham ishlab chiqarishning qo‘shimcha o‘sishini ta’minlash mumkin deb hisobladilar; - ikkinchidan, neokeynschilar ishlab chiqarishning kapital talabchanligi koeffitsenti-s (s= I / Δ Y )ni o‘zgarmas deb qaradilar. Neoklassik modellar esa ikki ishlab chiqarish omilini (kapital va mehnatni) hisobga olgan holda va ularning o‘zaro bir-birini almashtirishini (substitut ekanligini) ko‘zda tutib bu koeffitsent o‘zgarishi mumkinligini nazarda tutadilar. Bundan esa, ishlab chiqarishning berilgan texnik qurollanishi darajasida, belgilangan ishlab chiqarish hajmiga resurslarning turli kombinatsiyalarini qo‘llab erishish mumkin degan xulosa chiqadi; - uchinchidan, neokeynschilar bozor mexanizmining muvozanatni avtomatik tiklash qobiliyatini etarlicha baholamadilar.


Xulosa
Xulosa qilib aytganda, iqtisodiy oʻsishning neoklassik nazariyasi iqtisodiy oʻsish mahsuldorlikning oshishi, oʻz navbatida texnologiyaning takomillashuvi, kapital jamgʻarish va resurslarni samarali taqsimlash hisobiga taʼminlanadi, degan gʻoyaga asoslanadi. Ushbu nazariya iqtisodiy o'sishni ishlab chiqarish funktsiyasi, ya'ni kirish (mehnat va kapital kabi) va mahsulotlar (masalan, tovarlar va xizmatlar) o'rtasidagi munosabatlarni ifodalovchi matematik formula orqali modellashtirish mumkinligini ta'kidlaydi.
Neoklassik model iqtisod mukammal raqobat bilan tavsiflanadi, ya'ni firmalar va shaxslar o'zini oqilona tutadi, tashqi ta'sirlar yo'q, kirish uchun hech qanday to'siq yo'q, deb taxmin qiladi. Ushbu modelda iqtisodiy o'sish innovatsiyalar hisobiga amalga oshiriladi, bu esa mehnat unumdorligini oshirish va ishlab chiqarish hajmini oshirishga olib keladi. Ishlab chiqarishning bunday o'sishi mehnat va kapital kabi resurslarning miqdori va sifatining oshishiga olib keladi, bu esa iqtisodiy o'sishni yanada kuchaytiradi.
Neoklassik model, shuningdek, iqtisodiyot kapitalga daromadning pasayishi bilan tavsiflanadi, ya'ni kapital ko'proq qo'yilsa, u yaratadigan qo'shimcha mahsulot miqdori kamayadi. Bu shuni anglatadiki, iqtisodiyot o'sishi bilan bir xil o'sish sur'atlarini saqlab qolish qiyinlashadi, chunki u bir xil darajadagi mahsulot ishlab chiqarish uchun kapitalga ko'proq investitsiyalarni talab qiladi.
Nihoyat, neoklassik model iqtisodiyot barqaror uzoq muddatli muvozanat bilan tavsiflanadi, ya'ni iqtisodiyot intiluvchan ishlab chiqarish va kapitalning barqaror davlat darajasi mavjudligini nazarda tutadi. Hozirgi vaqtda texnologik taraqqiyot yoki resurslarning sifati va miqdorini oshirish bo'lmasa, iqtisodiy o'sish uchun boshqa salohiyat mavjud emas.
Umuman olganda, neoklassik model iqtisodiy o'sishni qo'zg'atuvchi omillar va bu o'sishni cheklovchi cheklovlarni tushunish uchun asos yaratadi. Mukammal raqobat va kapitalning kamayishi haqidagi taxminlari uchun tanqid qilingan bo'lsa-da, u iqtisodiy o'sishni tahlil qilish uchun keng qo'llaniladigan asos bo'lib qolmoqda.