Iqtisodiy rivojlanish turlari

2.Qiymatni tovar shaklidan pul shakliga aylantirish funktsiyasi. Tovarni ishlab chiqarish uchun mehnat sarflanadi, ishlab chiqarish uchun mehnat sarflanadi, shu mehnat qiyomatni shakllantiradi. Qiymat ish kuchi va moddiy resurslar sarfidan iborat. Tovar bozorga chiqishiga qadar mehnat moddiy shaklda (masalan, ovqat, kiyim, stanok, yoqilg’i va hokazo) bo’ladi, bozorda sotilgan, undagi mehnat ma’lum miqdordagi pulga aylanadi, ya’ni tovar o’zining pul ekvivalentini topadi (ekvivalent-miqdoriy tenglik) va qiymat pul shakliga kiradi. 

Yalpi milliy daromad (YaMM) bir yil ichida iqtisodiyotda tovar va xizmatlarning butun yakuniy ishlab chiqarishining umumiy bozor qiymatidir. Yakuniy, ya'ni qayta sotish yoki keyingi qayta ishlash va qayta ishlash uchun emas, balki to'g'ridan-to'g'ri foydalanish uchun sotib olingan. Yalpi milliy daromad iqtisodiyot salomatligi va aholi turmush sifatining eng yaxshi va qulay ko'rsatkichidir. YaIMni hisoblashda samarasiz operatsiyalar bundan mustasno: moliyaviy operatsiyalar va ikkinchi qo'l tovarlarni sotish

Moliyaviy operatsiyalarga quyidagilar kiradi

davlat transfert to'lovlari - to'lovlar bo'yicha ijtimoiy sug'urta, ishsizlik nafaqalari, pensiyalar;
shaxsiy transfert to‘lovlari - talabalar tomonidan uydan olinadigan oylik subsidiyalar, badavlat qarindoshlaridan bir martalik sovg‘alar;

• qimmatli qog'ozlar bilan operatsiyalar - aktsiyalar va obligatsiyalarni sotib olish va sotish.

3.Ishlab chiqarishni yangilashga shart-sharoit hozirlash funktsiyasi. Korxonalar bozordan o’zlariga kerakli resurslar topadilar, stanoklar, xom ashe, yoqilg’i, har xil materiallar xarid etadilar. Ular mehnat (ish kuchi) bozoridan ishchilarni yollab ishlatadilar, bozordan kerakli axborot va har xil ishlab chiqarish uchun zarur xizmatlarni ham topadilar. Bu resurslarning iste’moli esa ishlab chiqarishning yangidan boshlanishini bildiradi.

4.Iqtisodiyotni tartiblash funktsiyasi. Bu vazifani bozor imexanizmi bajaradi. «Nimani qancha ishlab chiqarish kerak?» degan savolga bozor javob beradi. Tovarlarni bozorda chaqqon o’tishi yoki kasodligi, tovarning qimmatlashuvi yoki arzonlashuvi, ularning qanchalik kerakli yoki zarur emasligini ko’rsatadi. Bozor barometr singari iqtisodiyotdagi «ob-havodan» darak beradi. Tovar o’tmasa, demak, u kerak emas, uni ishlab chiqarish to’xtatiladi. Tovarchaqqon sotilsa va yaxshi foyda olinsa, uni ishlab chiqarish o’sadi. Tovar mo’ljallangan narxdan arzonroq narxda, lekin yaxshi sotilsa, bu tovarga ketgan sarf-harajatlarni kamaytirish zarurligini anglatadi. Bozor mexanizmi bamisoli qo’l singari iqtisodiyotni u yoki bu tomonga burib turadi.