Iqtisodiy subyektlar faoliyatini davlat tomonidan moliyaviy tartibga solish instrumentlari

6-rasm. O’zbekiston Respublikasi bo’yicha umumiy iste’mol narxlar indeksi (inflyatsiya) dinamikasi, %¹²
– banklarning kapitallashuvi, likvidligi va resurs bazasini yanada mustahkamlash hamda ularning investitsion faolligini yanada oshirishga qaratilgan izchil va aniq maqsadli chora-tadbirlarning amalga oshirilishi;
– ijtimoiy sohani rivojlantirish, aholi bandligi va real daromadlarining oshishini ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlarning amalga oshirilishi iqtisodiyotning yuqori sur’atlarda o’sishiga zamin yaratmoqda¹³.
Mazkur omillar ta’sirida 2019 yilda mamlakatimizda YaIMning real o’sishi 2018 yilga nisbatan 5,6 foizni tashkil qilib, uning mutlaq hajmi 511,8 trln. so’mga teng bo’ldi.
Ma’lumki, iqtisodiyot davlat tomonidan ma’muriy, iqtisodiy va ijtimoiy usullar bilan tartibga solinadi. Ma’muriy usullar antimonopol tadbirlar, majburiy standartlarni o’rnatish, tadbirkorlik faoliyatini litsenziyalash va sub’ektlarni ro’yxatga olish kabilarni o’z ichiga oladi. Ijtimoiy usullarga davlat ijtimoiy ta’minoti, minimal ish haqini o’rnatish, ishsizlik nafaqalarini berish kabilar kiradi. Iqtisodiy usullar byudjetdan moliyalashtirish, davlat xaridi, davlat sektori faoliyati kabi to’g’ridan-to’g’ri usullarni va byudjet-soliq hamda pul-kredit siyosatidan iborat bevosita tartibga solish usullarini o’z ichiga oladi.
Mamlakatimizda iste’mol narxlari indeksi (inflyatsiya) 2000 yilda 28,2 foizni, 2001 yilda 26,6 foizni, 2002 yilda 21,6 foizni tashkil qilgan bo’lib, bu ko’rsatkich 2003 yilda 3,8 foizni tashkil qilgan. 2002 yilga nisbatan 2003 yilda inflyasiya darajasining keskin pasayishiga makroiqtisodiy siyosatdagi o’zgarishlar hamda metodologiyadagi o’zgarishlar ta’sir ko’rsatgan.
2019-2018-yillarning o’n ikki oyi davomidagi qisqa muddatli oylik umumiy iste’mol narxlari indeksi taqqoslash natijalariga ko’ra, ko’rsatkichlar orasidagi maksimal chekinish yana avgust oyiga to’g’ri keladi (2019-yildagi 102,9 %ga qarshi 2018-yildagi 100,3 %). Dekabr oyidagi farq esa 0,4 darajani tashkil etgan (2019-yil dekabrdagi 101,7 %ga qarshi 2018-yil dekabr oyidagi 102,1 %).
O’tgan yilning dekabr oyiga nisbatan 2018 va 2019-yillarning oylar davomidagi umumiy INIning taqqoslash natijalariga ko’ra ko’rsatkichlar orasidagi minimal tafovut aprel oyida qayd etilgan (105,3 %ga qarshi 105,8 %, yoki 0,5 daraja). Sezilarli darajadagi farqlanish esa avgust oyi natijasiga to’g’ri keladi (108,2 %ga qarshi 106,2 % yoki 2,0 daraja). Dekabr oyida ko’rsatkichlar orasidagi uzilish 0,9 darajani tashkil etgan (115,2 %ga qarshi 114,3 %) (6-rasm).
Makroiqtisodiy siyosatdagi o’zgarishlar:
1. 2003 yildan boshlab davlat byudjeti kamomadini qoplash uchun Markaziy bank tomonidan kreditlash to’xtatildi.
2. Markaziy bank tomonidan markazlashgan kreditlarni berishga chek qo’yildi. Natijada inflyasiyaning ikki yirik o’chog’i so’ndirildi.