Iqtisodiyot asoslari fani predmeti vazifasi va ahamiyati

O‘zbekiston Respublikasining tashqi iqtisodiy siyosati

Xalqaro iqtisodiy hamkorlik – bu davlatni o‘rtasidagi ko‘p qirrali tashqi-iqtisodiy aloqalarning obyektiv jarayonidir.

Tashqi iqtisodiy aloqalar tovarlar ayirboshlash, ishlab chiqarishni va ilmiy-texnik hamkorlikni ixtisoslashtirish va kooperatsiyalash, shuningdek, iqtisodiy hamda texnik yordam ko‘rsatish, qo‘shma korxonalar tuzish va iqtisodiy hamkorlikning boshqa shakllarini qamrab oluvchi xalqaro xo‘jalik va savdo-siyosiy munosabatlaridir. Bu munosabatlarning barchasi tovar ishlab chiqarishning rivojlanishi natijasidir.

Tashqi savdo orqali xalqaro mehnat taqsimoti amalga oshiriladi. Buning natijasida ishlab chiqarish jarayonida mamlakatlar o‘rtasida ijtimoiy mehnatning iqtisodiyoti va uning natijalarining ayirboshlashi sodir bo‘lishi kerak. Xalqaro mehnat taqsimotida qatnashish qo‘yilgan iqtisodiy maqsadlarga tezroq va ijtimoiy mehnatni kamroq sarflab erishishga imkon beradi. Bundan mamlakatning iqtisodiy rivojlanishini tezlashtirish uchun hamma shakldagi tashqi iqtisodiy almashinuv miqyoslarini oshirish maqsadga muvofiqdir degan xulosa kelib chiqadi.

Xalqaro tovar almashinuvi mamlakat uchun agar u, eksprot tovarlarini Ishlab chiqarishga eksportdan tushadigan mablag‘ hisobiga importning o‘rnini bosadigan tovarlarni ishlab chiqarishga qaraganda kamroq ijtimoiy mehnat sarflaydigan hollardagina maqsadga muvofiq bo‘ladi.

Xalqaro mehnat taqsimoti ayrim mamlakatlarning o‘zlari almashinadigan ma’lum bir mahsulotlar turlarini ishlab chiqarishga ixtisoslashishlariga yordam beradi. Hyech qaysi mamlakat agar u boshqa davlatlardan ajralib, yakkalanib olsa, o‘z xo‘jaligini katta sur’atlar bilan rivojlantira olmaydi. Ijtimoiy mehnat taqsimoti bir davlat hududlaridan tashqariga chiqayapti. Mahsulotlarning ko‘plab turini milliy ishlab chiqarish borgan sari ichki talablardan ko‘proq darajada o‘tib bormoqda va ishlab chiqarish eksportini hisobga olgan holda tashkil etilmoqda. Shu bilan bir vaqtning o‘zida xalq xo‘jaligining bir qator talablarini qondirish mahsulotni chetdan olib kelishga mo‘ljallantirilgan.

Tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish bir vaqtning o‘zida chetdan olib kelinishi iqtisodiy jihatdan foydaliroq bo‘lgan tovarlarni ishlab chiqarish quvvatlarini kengaytirishdan voz kecha borib, ustunlikni mamlakat uchun eng samarali bo‘lgan tarmoqlarda konsentratsiyalash (mujassamlashtirish) imkonini beradi. Shu munosabat bilan milliy xo‘jalik tuzilmasini butunlay bo‘lganidek, uning alohida olingan tarmoqlarini ham takomillashtirish uchun imkoniyatlar paydo bo‘ladi.

Ishlab chiqarish hajmi oshib, mahsulotning yangi turlari, yangi texnologiyalar paydo bo‘lib borgan sari bitta mamlakatda mahsulotlarning hamma assortimenti jahon texnik darajasida ishlab chiqarish amaliy jihatdan mumkin bo‘lmay qoladi. Xalqaro iqtisodiy hamkorlik mahsulot turlari ro‘yxatlarini ko‘paytirish, ishlab chiqarishni konsentratsiyalashni pasaytirish va ixtisoslashishini kuchaytirish imkonini beradi. Dunyoning ko‘pchilik mamlakatlarida tashqi savdo hajmi ishlab chiqarish hajmiga qaraganda ikki barobar tezroq o‘smoqda.

Tashqi iqtisodiy aloqalar ishlab chiqarishni konsentratsiyalash va ixtisoslashtirishdan milliy chegaralarni olib tashlaydi va ularning samaraliroq rivojlanishlari uchun kengaytiradi.

Tashqi iqtisodiy faoliyat ilmiy-texnik taraqqiyotni dolzarb tadqiqotlarni va ishlanmalarni o‘tkazish, bajarish yo‘li bilan tezlashtirish imkonini beradi. Bu faoliyat, shuningdek, ularning bazasida iqtisodiyotning butun bir tarmoqlarini zamonaviy texnika vositalari bilan tezda qayta jihozlash imkoniyatini beradi. Tashqi iqtisodiy aloqalarini rivojlantirish ijtimoiy vazifalarni, hal qilish ichki bozordagi tovarlar assortimentini boyitish imkoniyatlarini yaratadi.

Tashqi iqtisodiy aloqalarini rivojlantirish aholining talablarini to‘laroq qondirishga yordam qiladi.

O‘zbekiston Respublikasida «Tashqi iqtisodiy faoliyat to’g’risida»gi qonun qabul qilingan bo‘lib, u respublikada tashqi iqtisodiy faoliyatni olib borish tartibini belgilaydi va xalqaro huquqning umum e’tirof etilgan me’yorlariga muvofiq, mulk shaklidan qat’i nazar, tashqi iqtisodiy aloqalar ishtirokchilarining huquqlari, manfaatlari va mulklarini himoya qilinishini ta’minlaydi, O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyotning jahon iqtisodiy tizimiga integratsiyalanishishining huquqiy asoslarini yaratadi.

Tashqi iqtisodiy aloqalar faqat davlat darajasidagina emas mintaqalar darajasida ham shakllanishi lozim. O‘zbekistonda xo‘jalikni mustaqil olib borish tendensiyalari yorqin aks etib turgan mintaqalarga Toshkent, Samarqand, Buxoro, Andijon, Xorazm viloyatlari kiritilishi mumkin.

Xo‘jalik yuritishning bozor tamoyillari iqtisodiyotning davlat va mahalliy o‘z-o‘zini boshqarish resurslarini chegaralashni talab qiladi. Mintaqaviy hokimiyat idoralari rivojlanish mezonlarini mustaqil tanlashlari, investitsiya siyosatini mustaqil olib borishlari mumkin. Davalt esa umumiy masalalarni hal qilishi va qaysidir guruhga imtiyozlar bermasligi kerak.

Mintaqaning tashqi iqtisodiy aloqalari o‘z xo‘jaliklarining afzalliklarini ochib berishi, bunda mahalliy resurslardan samalari foydalanishlari lozim.

Respublikaning ko‘plab mintaqalarida moddiy, moliyaviy, xom ashyo resurslarining yetishmasligi kuzatilmoqda.

Shuningdek, texnik bilimlar, tashkilotchilik tajriba ham yetishmaydi. Bularning hammasi bozor munosabatlarini shakllantirish uchun xorijiy shakllarni jalb etish masalasini hal qilishni taqozo etadi. Bundan tashqari, mazkur holat tashqi iqtisodiy aloqalarning rivojlanishini to‘xtatib, ularga to‘sqinlik qilib turadi.

Tashqi iqtisodiy aloqalarni tubdan qayta qurish uchun tashqi iqtisodiy oqimlar taqdim etgan tashqi iqtisodiy faoliyat natijalari ta’siri ostida iqtisodiyotning turli sohalaridan tuzilmaviy proporsiyalarning o‘zgarishi kabi masalalar hal qilinishi kerak. Mahsulotning tarmoqlararo oqimlarining pirovard iste’moli tuzilmasi bilan o‘zaro aloqasi, shuningdek, eksportga mahsulot ishlab chiqarishni va import mahsulotlarining iste’molini yaxshilashga, Shuningdek, daromadlarni taqsimlashga yordam berishi kerak bo‘lgan tovar va valyuta oqimlarining o‘zaro aloqasi ko‘rinib, sezilib turishi kerak.