Iqtisodiyot asoslari

Davlatning daromadlari va xarajatlari 
Davlat xarajatlarining bir-biridan farqlanuvchi ikkita turi mavjud. Bu-
lar: real xarajatlar va o‘tkaziluvchi to‘lovlardir. 
Real xarajatlar 
Biz ular haqida markaziy hukumat va mahalliy hokimiyat idoralari to-
varlar va xizmatlarni sotib olishgan hollarda chegiramiz. Davlat xizmatchi-
lari, o‘qituvchilar, shifokorlar mehnatiga to‘lanadigan haq ham shunga kira-
di. 
Xarajatlarning bu turiga darsliklar, dorilar, maktab va shifoxonalar 
uchun zarur bo‘lgan uskuna va jihozlarni sotib olish ham kiritiladi. 

---

76 
Transfert (o‘tkaziluvchi) to‘lovlar 
Ular pulni ayrim oilalarga va firmalarga subsidiyalar (grantlar) shaklida 
o‘tkazib, berish demakdir. Bular: ishsizlik bo‘yicha nafaqalar, onalarga bo-
lalar uchun beriladigan to‘lovlar, investitsiya subsidiyalaridir. Ularni olgan 
oila va firmalar bu pullarni sarflaydilar. 
Daromdlarni shakllantirish 
Daromadlarni shakllantirish soddalashtirilgan holda quyidagi tarzda 
tasavvur qilish, ko‘rsatish mumkin: 
+ 
+ 
mehnat faoliyatidan tushgan daromad (ish haqi) tadbirkor-
lik faoliyatidan tushgan daromad (foyda) mulkdan tushgan 
daromad (renta) 
= 
- 
omiliy daromadlar (yoki omillar daromadlari) 
ijtimoiy sektor (davlat)dan transport to‘lovlari
= 
-
yalpi daromadlar 
soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar
- 
ixtiyorida bo‘lgan (sof) daromad 
Davlat xarajatlari mamlakatning iqtisodiyot sohasidagi xarajatlari 
yig‘indisining katta foizini tashkil qiladi. Bu mamlakatning davlat xa-
rajatlarining har qanday o‘zgarishi tovarlar va xizmatlarga bo‘lgan talablarda 
bo‘lganidek, xuddi shuningdek, bandlik darajasi ham jiddiy aks etishini bild-
iradi. Shuning uchun davlat tovarlar va xizmatlarga umumiy talabni oshirish 
yoki kamaytirish uchun o‘z xarajatlarini erkin, o‘z xohishiga ko‘ra, 
o‘zgartirishi mumkin.