Iqtisodiyot fakulteti

7-rasm Davlat byudjeti xarajatlari tuzilmasi⁸
Davlat byudjeti xarajatlarning qariyb yarmi ijtimoiy sohaga yoki umumiy xarajatlarning 22,9 foizi ta’lim sohasiga yo‘naltirilishi kutilmoqda.
2020 yilda umumta’lim va maktabdan tashqari muassasalarini moliyalashtirish uchun 20,885 trln. so‘m yoki umumiy ta’lim xarajatlaridan 70 foizini yo‘naltirish rejalashtirilmoqda.⁹

8-rasm. Byudjet xarajatlari tarkibi, 2021 yil¹⁰
Mamlakatimiz iqtisodiyoti ijtimoiy yo’naltirilganligi bilan boshqa davlatlardan ajralib turadi. Xususan, 2018 yilda 43,0 trln.so’m yoki jami xarajatlarning 54,8 foizi aynan ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo’llab-quvvatlash uchun yo’naltirildi, shuningdek 2019 yilda 58 trln.so’mdan ortiq yoki jami xarajatlarning 54,2 foizi ushbu sohalarga ajratildi. 2020 yilda ham davlat Byudjeti xarajatlari tarkibida ijtimoiy soha ustuvorlik kasb etmoqda(YaIMga nisbatan 51 foiz, yoki 66 trln. so’m).
9 -rasm Umumta’lim muassasalarining asosiy ko’rsatkichlari.

II. BOB. DAVLAT BYUDJETINI TAKOMILLASHTIRISH
2.1. Davlat byudjetining iqtisodiyotdagi o’rni va mohiyati
Rejalashtirish - bu maqsadga erishish vositasi. zamonaviy sharoitlar rejalashtirish boshqaruvning markaziy bo‘g‘iniga aylanadi. Bozor rejalashtirishni rad etmaydi. Aksincha, raqobat kurashida puxta o‘ylangan rejasiz o‘z mahsulotingiz bilan bozorga kirib bo‘lmaydi. G'arb amaliyotida moliyaviy rejalar haqida gapirganda, ular odatda "byudjet" so'zi bilan ishlaydi. Byudjet moliyaviy hujjat bo'lib, kelajakda amalga oshiriladigan bir qator rejalashtirilgan tadbirlarni aks ettiradi, ya'ni. kelajakdagi moliyaviy operatsiyalarni prognoz qilish. Byudjetlar tizimi menejerga boshqaruv qarorlarining samaradorligini oldindan baholash, bo'limlar o'rtasida resurslarni optimal tarzda taqsimlash, xodimlarni rivojlantirish yo'llarini belgilash va inqirozli vaziyatdan qochish imkonini beradi.
Byudjetlashtirish - bu taktik rejalashtirish jarayoni, shuning uchun boshqaruv funktsiyasining nomi - byudjetni rejalashtirish."Rivojlanayotgan byudjetlar" tushunchasi bilan bir qatorda ko'plab mahalliy korxonalarda "byudjetlashtirish" atamasi qo'llaniladi.
Eng umumiy shaklda, tashkilotda byudjetlashtirishning maqsadi uning asosidir:
Kompaniyada boshqaruv qarorlarini rejalashtirish va qabul qilish;
Kompaniyaning moliyaviy to'lov qobiliyatining barcha jihatlarini baholash;
Moliyaviy intizomni mustahkamlash va alohida tarkibiy bo'linmalar manfaatlarini butun kompaniya va uning kapitali egalari manfaatlariga bo'ysundirish.
Byudjetlashtirish tashkilot rahbariyatiga qabul qilingan qarorlar samaradorligini baholash, korxona resurslarini optimal tarzda taqsimlash, xodimlar va korxonani rivojlantirish yo'llarini belgilash, shuningdek, inqirozli vaziyatlardan qochish imkonini beradi.
Byudjetlashtirish jarayonida tashkilotning maqsadlaridan kelib chiqqan holda byudjetlashtirish tizimining maqsadlari (vazifalari) aniqlanadi.
Tashkilot faoliyatining tabiati va ko'lamiga qarab, ular quyidagilarni belgilaydilar: umumiy, asosiy, shaxsiy maqsadlar.
Shunday qilib, biz byudjetlashtirishning quyidagi umumiy maqsadlarini shakllantirishimiz mumkin:
· Biznes konsepsiyasini ishlab chiqish:
· Korxonaning moliyaviy-xo'jalik faoliyatini ma'lum muddatga rejalashtirish;
· Korxonaning xarajatlari va foydasini optimallashtirish;
· muvofiqlashtirish - korxonaning turli bo'linmalari faoliyatini muvofiqlashtirish;
· Muloqot – rejalarni turli darajadagi menejerlar e’tiboriga yetkazish;
· Mahalliy rahbarlarni tashkilot maqsadlariga erishish uchun motivatsiya qilish;
· Haqiqiy xarajatlarni standart bilan solishtirish orqali mahalliy menejerlar faoliyatining samaradorligini monitoring qilish va baholash;

Har qanday korxonaning iqtisodiy samaradorligi faqat xarajatlar va foydaning aniq belgilangan va real parametrlari mavjud bo'lganda mumkin bo'ladi. Ushbu parametrlar byudjet yordamida aniqlanadi. Byudjet, shuningdek, byudjetlashtirish jarayonining qurolidir.

1. Daromadlar va xarajatlar byudjeti - belgilaydi iqtisodiy samaradorlik korxona faoliyati. Ushbu byudjet asosiy qismini tashkil qiladi moliyaviy natijalar korxona faoliyati, ya'ni. uning rentabelligi.
2. Pul oqimlari byudjeti yanada sodda, u real pul oqimlarini to'g'ridan-to'g'ri rejalashtiradi va qamrab oladi va uni tuzish nisbatan oson. Pul oqimlari byudjeti korxonaning "to'lov qobiliyatini" davr uchun mablag'larning tushumlari va "chiqishi" o'rtasidagi farq sifatida belgilaydi.
3. Bashoratli (prognoz) balans - iqtisodiy salohiyatni belgilaydi va moliyaviy holat korxonalar. Hisoblangan (prognoz) balansi to'g'ri modelga ega bo'lgan natijada olingan byudjetdir moliyaviy hisob u daromadlar va xarajatlar byudjeti va pul mablag'lari harakati byudjeti asosida shakllanadi.
4. Savdo byudjeti - korxonaning barcha faoliyati darajasi va umumiy xarakterini oldindan belgilab beradi. Strategik rejalarni amalga oshirishga qaratilgan har qanday korxonaning byudjet tizimida sotish hajmi va uning tovar tarkibini aniqlash va asoslash asosiy hisoblanadi.
5. Inventarizatsiya byudjeti tayyor mahsulotlar- Byudjet davri uchun korxona tayyor mahsulot zahiralarining qiymati va jismoniy hajmi va tarkibini o'zgartirish rejasi.
6. Ishlab chiqarish byudjeti - operatsion byudjetning bir qismi bo'lib, mahsulotning fizik hajmi va tuzilishining rejasi ( ishlab chiqarish dasturi) va korxonaning byudjet davridagi ishlab chiqarish xarajatlari va ishlab chiqarish xarajatlari.
7. To'g'ridan-to'g'ri moddiy xarajatlar byudjeti - ishlab chiqarish xarajatlari smetasiga kiritiladi va moddiy va moliyaviy mehnat resurslari (xom ashyo, materiallar, butlovchi qismlar, uchinchi tomon tashkilotlarining subpudratlari) sarflanishi nuqtai nazaridan bevosita ishlab chiqarish xarajatlari rejasidir. .
8. Qo'shimcha xarajatlar byudjeti - korxonaning bevosita xarajatlar bilan bog'liq bo'lmagan barcha turdagi operatsion xarajatlarini o'z ichiga oladi.
Kompaniyaning puxta rejalashtirilgan va to'g'ri tanlangan byudjeti tashkilot muvaffaqiyatining omillaridan biridir.¹¹

2.