Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar

“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 1, yanvar-fevral, 2021 yil 

314 

1/2021 

(№

 

00051)

                               

 

http://iqtisodiyot.tsue.uz

 

 

 

foiziga egadir. Facebook global ijtimoiy media bozorining uchdan ikki qismini tashkil qiladi va 

dunyo  iqtisodiyotining  90  foizidan  ortig‘ida  eng  yaxshi  ijtimoiy  media  platformasi 

hisoblanadi. Amazon dunyodagi onlayn chakana savdo faoliyatining qariyb 40 foiz ulushiga 

ega va uning Amazon Web Services global bulut infratuzilmasi xizmatlari bozoridagi ulushi 

ham shuncha ulushni tashkil etadi. Xitoyda WeChat (Tencentga tegishli) bir milliarddan ortiq 

faol foydalanuvchilarga ega va Alipay (Alibaba) bilan birgalikda uning to‘lov yechimi deyarli 

butun  Xitoy  bozorini  mobil  to‘lovlar  uchun  egallab  oldi.  Shu  bilan  birga,  Alibaba  Xitoy 

elektron tijorat bozorining qariyb 60 foiziga ega. 

Ushbu  raqamli  gigantlarning  dominantlikka  tezda  ko‘tarilishini  tushuntirishga  bir 

nechta omillar yordam beradi:  

- 

tarmoq effekti bilan bog‘liq (ya’ni, platformada qancha ko‘p foydalanuvchilar bo‘lsa, 

bu hamma uchun qadrli bo‘ladi); 

- 

platformalarni ma’lumotlarni to‘plash, boshqarish va tahlil qilish qobiliyati tarmoq 

effekti  singari,  ko‘proq  foydalanuvchilar  ko‘proq  ma’lumotni  anglatadi  va  ko‘proq 

ma’lumotlar  potensial  raqiblarni  ortda  qoldirib,  birinchi  darajadagi  afzalliklar  va  katta 

kapitallashtirish qobiliyatini anglatadi; 

- 

platforma tortishishni boshlagan va turli xil integratsiyalangan xizmatlarni taklif qila 

boshlaganidan  so‘ng,  muqobil  xizmat  ko‘rsatuvchi  provayderga  o‘tishda  foydalanuvchilar 

uchun xarajatlar o‘sishni boshlaydi. 

Global  raqamli  platformalar  potensial  raqobatchilarni  jalb  qilish  va  qo‘shimcha 

mahsulotlar yoki xizmatlarni kengaytirish orqali raqobatdosh pozitsiyalarini mustahkamlash 

uchun choralar ko‘rdi. Raqamli platformalar tomonidan Microsoftning LinkedInni egallashi 

va  Facebookning  WhatsAppni  sotib  olishidir.  Alphabet  (Google)  va  Microsoft  tegishli 

ravishda  Motorola  va  Nokia  kompaniyalarini  sotib  olib,  telekommunikatsiya  uskunalariga 

sarmoya  kiritdilar.  Yirik  platformalar,  shuningdek,  chakana  savdo,  reklama  va  marketing 

sanoatida hamda noturar ko‘chmas mulk sohalarida boshqa yirik xaridlarni amalga oshirdi. 

Raqamli  iqtisodiyot  ishlashi  uchun  siyosat  ko‘plab  mamlakatlarning  birgalikdagi 

harakatlariga  bog‘liq.  Bu  mavjud  siyosat,  qonunlar  va  me’yoriy  hujjatlarni  moslashtirish, 

ko‘plab  sohalarda  yangilarini  qabul  qilishni  talab  qiladigan  katta  vazifadir.  Ko‘plab 

mamlakatlar  uchun  raqamli  iqtisodiyot  va  uning  uzoq  muddatli  oqibatlari  mavxum  bo‘lib 

qolmoqda. 

Ayrim muammolar milliy siyosat va strategiyalar orqali hal qilinishi mumkin bo‘lsada, 

raqamli  iqtisodiyotning  global  tabiati  ko‘proq  darajadagi  muloqot,  konsensus  va  xalqaro 

miqyosda siyosat olib borishni talab qiladi. 

Ma’lumotlar maxfiyligi va ma’lumotlar xavfsizligi alohida e’tibor talab qiladi. Shaxsiy 

ma’lumotlar  o‘g‘irlanishiga  qarshi  kurashish,  shaxsiy  ma’lumotlarning  qanday  to‘planishi, 

ishlatilishi,  uzatilishi  yoki  olib  tashlanishi  bo‘yicha  qoidalar  o‘rnatilishi  va  raqamli 

iqtisodiyotga asoslangan biznes modellari butun jamiyatga daromad keltirishi uchun qonun 

va  qoidalar  zarur.  2018-yil  may  oyida  kuchga  kirgan  Yevropa  Ittifoqining  “Ma’lumotni 

himoyalashning  umumiy  qoidalari”  (General  Data  Protection  Regulation)  bugungi  kunda 

global ahamiyatga ega ma’lumotlarni himoya qilishning keng qamrovli yondashuvidir. 

Raqamlashtirish turli mamlakatlarga har xil ta’sir qiladi va individual hukumatlar turli 

xil  qonuniy  davlat  siyosatining  maqsadlarini  bajarish  uchun  raqamli  iqtisodiyotni  tartibga 

solish uchun siyosiy maydonni talab qiladi. Raqamli ma’lumotlarga ishlov berish va tartibga 

solish murakkab, chunki ular inson huquqlari, savdo, iqtisodiy qiymatni yaratish va egallash, 

huquqni  muhofaza  qilish  va  milliy  xavfsizlikka  tegishli.  Ushbu  turli  o‘lchovlarni  hisobga 

oladigan  siyosatni  shakllantirish  qiyin,  ammo  shunga  qaramay  zarurdir.  Bundan  tashqari, 

---